Yüksekova Yay Karmaşığında yastık lavların oluşumu ve kökenine dair yeni kantitatif bulgular, Elazığ (Doğu Türkiye)

Yıl 2023, Cilt: 38 Sayı: 1, 535 - 546, 21.06.2022

Melek Ural Metehan Aktaş

https://doi.org/10.17341/gazimmfd.985161

Cited By: 1

Öz

Geç Kretase Yüksekova Karmaşığı’na ait yastık lavların Elazığ ili çevresindeki yüzleklerinden Asker, Mastar, Çelemelik ve Maden Dağları fiziksel ve morfolojik açıdan karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır. İnceleme bölgesinde normal çaplı (˂1m) yastık lavlarla birlikte mega yastık lavların (>1m) en fazla Maden Dağları, Çelemelik Dağları ve Asker Dağlarında bulunduğu saptanmıştır. İncelenen yastık lavların yassılaşma oranları (U/G) Çelemelik Dağları (5.2) ile Asker Dağları (5)’nda maksimum seviyededir. İncelenen lavlar gözenek bollukları bağlamında ‘düşük ve orta gözenekli kaya’ kategorisindedirler. İncelenen yastık lavların özgül ağırlıkları en yüksek 2.8 gr/cm3 ila 3.1 gr/cm3 aralığında olup, düşük-orta yoğunluklu kayaç’ sınıfındadırlar. İnceleme bölgesinde Çelemelik, Asker ve Maden Dağları’ndaki yastıkların bölgedeki en yayvan ve iri boyutlu yastık lavları temsil ettikleri saptanmıştır. Bu durum bu alanlardaki yastık lavların düşük viskoziteli ve yüksek eğimli topoğrafyaya sahip su altı ortamından itibaren akışkan lav akma ürünleri olarak ortaya çıktıklarına işaret etmektedir. Yastık morfolojisi ile örneklerdeki vezikül boyu ve dağılımı gibi tüm kantitatif veriler, bu alanda incelenen sualtı püskürmelerinin, Güney Neotetisin nisbeten dik topografyalı ve sığ olmayan derinliklerinde oluştuklarına işaret eder.

Anahtar Kelimeler

Yastık lav, Gözeneklilik, Özgül Ağırlık, Viskozite, Sualtı püskürme, Yastık lav, Gözeneklilik, Özgül Ağırlık, Viskozite, Sualtı püskürme

Destekleyen Kurum

Fırat Üniversitesi-FÜBAP

Proje Numarası

MF-20.08

Teşekkür

Yazarlar MF.20.08 nolu proje ile desteğinden ötürü Fırat Üniversitesi BAP birimine teşekkür ederler. Arazi çalışması sırasındaki katkılarından ötürü başta A.Fethi URAL olmak üzere Neslişah Bozkurt’a da minnettardırlar.

Kaynakça

• Akgül, B., Piran köyü (Keban) çevresindeki magmatik kayaçların petrografik ve petrolojik özellikleri, Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Elazığ, 1993.
• Akgül, B., Geochemical associations between fluorite mineralization and A-type shoshonitic magmatism in the Keban–Elazığ area, East Anatolia, Turkey, Journal of African Earth Sciences, 111, 222–230, 2015.
• Akkoca, D.B. ve Karataş, O., The geochemical composition of the Palu Formation from the Palu-Uluova basin, Elaziğ, Eastern Anatolia (Turkey): Implication of source area, weathering, and tectonic setting, Journal of African Earth Sciences, 151, 472–489, 2019.
• Akkoca, D.B., Yıldırım, I., ve Ertürk, M.A., First data on the geochemistry of fluvial deposits of Çaybağı and Palu formations (Eastern Elazığ, Turkey). Pamukkale University, Journal of Engineering Sciences, 24 (3): 527–537, 2018.
• Anon, Classification of rocks and soils for Engineering Geological Mapping, Part1, Rock and Soil materials, Report of the Communication of Engineering Geological Mapping, Bulletin of the International Association of Engineering Geology, 19, 364-371, 1979.
• Asutay, H.J. Baskil (Elazığ ) çevresinin jeolojik ve petrografik incelemesi, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 1985.
• Chadwick, B., Submarine Volcanism, Oregon State University, NOAA Vents Program, 2004.
• Çelik, H., Mastar Dağı (Elazığ GD'su) çevresinin stratigrafik ve tektonik Özellikleri, Doktora tezi, Fırat Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Elazığ, 2003.
• Dönmez, C., Soğanlı-Uyandık (Elazığ) arasında yüzeyleyen Elazığ Magmatitleri’nin jeolojisi, petrografisi ve jeokimyası, Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana, 2006.
• Ertürk, M.A., Maden Karmaşığı’nın (Doğu Toroslar-Türkiye) Petrolojik Özellikleri, Doktora tezi, Fırat Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Elazığ, 2016.
• Ertürk, M.A., Beyarslan, M., Chung, S. L., Lin, T.H., Eocene magmatism (Maden Complex) in the Southeast Anatolian orogenic belt: Magma genesis and tectonic implications, Geoscience Frontiers, 9 (6), 1829-1847, 2018.
• Göncüoğlu, M.C., Comments on a single versus multiarmed Southern Neotethys in SE Turkey and Iran, 3rd International Symposium of IGCP 589 Proceedings, 89–95, 2014.
• Göncüoğlu, M.C., Geology. In: Kapur S., Akça E., Günal H. (eds.) The Soils of Turkey: World Soils Book Series, Springer–Cham., 57–73, 2018.
• Göncüoglu M.C., A review of the geology and geodynamic evolution of tectonic terranes in Turkey. In: Pirajno, F., Ünlü, T., Dönmez, C., Bahadır Şahin, M. (Eds) Modern Approaches in Solid Earth Sciences, 16, 19-72. Springer Nature ISSN:1876-1682, 2019.
• Helvacı, C., Erkül, F., Volkaniklastik Kayaçlar Oluşumu, Genel Özellikleri ve Sınıflaması, Dokuz Eylül Üniversitesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Ders Notları, İzmir, 2001.
• Hempton, M., Savcı, G., Elazığ Volkanik Karmaşığı’nın petrolojik ve yapısal özellikleri, Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 25, 143-150, 1982.
• Kılıç, A.D., Petrographical and geochemical properties of plagiogranites and gabbros in Guleman ophiolite, Bulletin of the Mineral Research and Exploration, 139, 33-49, 2009.
• Köküm, M., Doğu Anadolu Fay Sistemi’nin Palu-Uslu (Elazığ) Arasındaki Kesiminin Kinematik Analizi, Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Elazığ, 2017.
• Köküm, M., Landsat TM görüntüleri üzerinden Doğu Anadolu fay sistemi’nin Palu (Elazığ)-Pütürge (Malatya) arasındaki bölümünün çizgisellik analizi, Gümüşhane Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 9 (1), 119-127, 2019.
• Köküm, M. ve İnceöz, M., Structural analysis of the northern part of the East Anatolian Fault System, Journal of Structural Geology, 114, 55–63, 2018.
• Köküm, M. ve İnceöz, M., Paleostress analysis of the Yeşilyurt-Elazığ Fault Zone and its importance for the tectonic evolution, East Turkey, Journal of Structural Geology, 138, 104093, 2020.
• M.T.A, Türkiye 1/500,000 ölçekli Jeoloji Haritası, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Ankara, 2002.
• Moore, J.G., Petrology of deep-sea basalt near Hawaii, American Journal of Science, 263, 40-52, 1965.
• Özkan, Y.Z. ve Öztunalı, O., Petrology of the magmatic rocks of Guleman ophiolite, Tekeli, O. ve Göncüoğlu, M.C. (eds.), Geology of theTaurus Belt, Proceedings, 285-293. MTA Genel Müdürlüğü, Ankara, 1984.
• Perinçek, D., Palu-Karabegan-Elazığ-Sivrice-Malatya alanının jeolojisi ve petrol imkanları, T.P.A.O., Ankara, Rap. no. 1361, 1979a.
• Perinçek, D., The geology of Hazro-Korudağ-Çüngüş-Maden-Ergani-Hazar-Malatya area, Guide book, TJK yayını, 33s, 1979b.
• Rizeli, M., Beyarslan, M., Wang, K. ve Bingöl, A., Mineral chemistry and petrology of mantle peridotites from the Guleman ophiolite (SE Anatolia, Turkey): Evidence of a forearc setting, Journal of African Earth Sciences, 123, 392-402, 2016.
• Rizeli, M.E., Beyarslan, M. ve Bingöl, A.F., A forearc (Guleman, Elazığ) ophiolite: Evidence from peridotite mineral geochemistry, Acta Geologica Sinica (English Edition), 91 (1), 31–31, 2017.
• Rizeli, M.E., Sar, A., Ertürk, M.A., Keban Magmatik Kayaçları’nın Petrografik ve Jeokimyasal Özellikleri (Keban-Elazığ), Mühendislik Bilimleri ve Araştırmaları Dergisi, 3 (1), 69-80, 2021.
• Sar, A., Ertürk, M.A. ve Rizeli, M.E., Genesis of Late Cretaceous intra-oceanic arc intrusions in the Pertek area of Tunceli Province, eastern Turkey, and implications for the geodynamic evolution of the southern Neo-Tethys: Results of zircon U-Pb geochronology and geochemical and Sr-Nd isotopic analyses, Lithos, 350–351, 105263, 2019.
• Schnur, S.R., An analysis of the morphology and physical properties of pillow lavas of the Nicasio Reservoir Terrane, Marin County, California: Implications for Seamount Formation and Structure, Senior Integrative Exercise, Carleton College, Northfield, Minnesota, 88s, 2007.
• Schminke, H. U. ve Bednarz, U., Pillow, sheet flow and breccia flow volcanoes and volcano-tectonic hydrothermal cycles in the Extrusive Series of the northeastern Troodos ophiolite (Cyprus), in Ophiolites oceanic crustal analogues: proceedings of the symposium ‘Troodos 1987’, 185-206, 1990.
• Şengör, A.M.C. ve Yılmaz, Y., Tethyan evolution of Turkey: A plate tectonic approach. Tectonophysic, 75, 181-241, 1981.
• Koç-Taşgın, C. ve Altun, F., Soft-sediment deformation: Deep-water slope deposits of a back-arc basin (middle Eocene -Oligocene Kırkgeçit Formation, Elazığ Basin), Eastern Turkey, Arabian Journal of Geosciences, 12 (24), 1–20, 2019.
• Tekin, U.K., Ural, M., Göncüoğlu, M.C., Arslan, M. ve Kürüm, S., Upper Cretaceous Radiolarian ages from an arc–back-arc within the Yüksekova Complex in the southern Neotethys mélange, SE Turkey, Comptes Rendus Palevol, 14 (2), 73-84, 2015.
• Turan, M. ve Bingöl, A.F.,. Kovancılar-Baskil (Elazığ) arası bölgenin tektono-stratigrafik özellikleri., Ed. Yetiş, C., Ahmet Acar Jeoloji Sempozyumu, Bildiriler, Adana, 211-226, 1991.
• Türkmen, İ., Palu-Çaybağı (Elazığ GD’su) yöresinin sedimantolojik incelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Elazığ, 79s, 1988.
• Türkmen, İ., İnceöz, M., Aksoy, E. ve Kaya, M., New findings on Eocene stratigraphy and paleogeography of Elazığ area, Bulletin for Earth Sciences, 24, 81–95, 2001.
• Ural, M., Elazığ ve Malatya Çevresindeki Yüksekova Karmaşığı Bazik Volkanitlerinin Petrokimyası, Petrolojisi ve Yaşı, Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Elazığ, 2012.
• Ural, M., Morphologic and Physical Features of Pillow Basalts of the Yüksekova Complex around Elazığ (East Anatolia, Turkey), Journal of Tethys, 2 (1), 70–80, 2014.
• Ural, M., Arslan, M., Kürüm, S. ve Göncüoğlu, M.C., Petrographic and morphometric characteristics of Upper Cretaceous aged pillow lavas (Yüksekova Complex) in the Elazığ and Malatya areas, E Turkey. International Earth Science Colloquium on the Aegean Region (IESCA), Proceedings, 206, Dokuz Eylül University, October 1-5, İzmir, 2012.
• Ural, M., Göncüoğlu, M.C., Tekin, U.K. ve Arslan, M., Elazığ ve Yakın Çevresinde yer alan Yüksekova Karmaşığındaki Volkanik kayaların Yaşı ve Jeodinamik Yorumu, 19th International Petroleum and Natural Gas Congress and Exhibition of Turkey, 317-318, 2013.
• Ural, M., Göncüoğlu, M.C., Arslan, M., Tekin, U.K. ve Kürüm, S., Petrological and paleontological evidence for generation of a arc-back arc system within the closing southern branch of Neotethys during the Late Cretaceous, In: A. Begiraj et al. (Eds.), Proceed. 20th CBGA Congr., Bull. Shk. Gjeol. Spec. Issue, 2/2014: 51-54, 2014.
• Ural, M., Arslan, M., Göncüoğlu, M.C., Tekin, U.K. ve Kürüm, S., Late Cretaceous arc and back-arc formation within the Southern Neotethys: whole-rock, trace element and Sr-Nd-Pb isotopic data from basaltic rocks of the Yüksekova Complex (Malatya-Elazığ, SE Turkey), Ofioliti, 40 (1), 2015.
• Ural, M., Deniz, K. ve Sayıt, K., Mafic volcanic and subvolcanic rocks from the Yüksekova Complex in the İçme-Kesikköprü province (East of Elazığ, Eastern Turkey): Whole- Rock Geochemistry and Confocal Raman Spectroscopy Characterization. In: IOP Conference Series: Earth and Environmental Science, Proceedings, WMESS, 9–13 September, Prague, Czech Republic, 362, 012122, 2019.
• Ural, M., Sayıt, K., Koralay, O.E. ve Goncuoglu, M.C., Geochemistry and zircon U‐Pb ages of the felsic‐intermediate members of the Late Cretaceous Yüksekova Arc Basin: Constraints on the evolution of the Bitlis‐Zagros Branch of the Neotethys (Elazığ, E Turkey), Acta Geologica Sinica‐English Edition, 2021.
• Ural, M. ve Sarı, B., New Planktonic Foraminifera Data from the Upper Cretaceous Pelagic Limestones of the Yüksekova Complex in the Maden Area (Southeast of Elazığ, Eastern Turkey), In: IOP Conference Series: Earth and Environmental Science, 362(1), p.012121, 2019.
• Ural, M. ve Kaya Sarı, M., Paleogeographic and Age Findings on Planktonic Foraminiferal Assemblages of Yuksekova Complex in the Northeast of Elazig (Eastern Turkey), In: IOP Conference Series: Earth and Environmental Science, 362 (1), p.012146, 2019.
• Yazgan, E., Doğu Toroslarda etkin bir paleokıta kenarı etüdü (Üst Kretase-Orta Eosen), Malatya-Elazığ, Doğu Anadolu, Yer Bilimleri, 7, 8-104, 1981.
• Walker, G.P.L., Morphometric study of pillow-size spectrum among pillow lavas, Bulletin of Volcanology, 54, 459-474, 1992.
• Wells, G., Bryan, W.B. ve Pearce, T.H., Comparative morphology of ancient and modern pillow lavas, The Journal of Geology, 87(4), 427-440, 1979.