NESİL ÇATIŞMASININ MEKÂNA YANSIYAN YÜZÜ: AHŞAP KONAK'IN KATLARI

Yıl 2015, Sayı: 17, 39 - 65, 31.12.2015

Melih Erzen

Öz

Kurgusal metinlerde anlatının mühim unsurlarından biri olarak mekân, tiyatro eserlerinde de en az diğer edebî türlerde olduğu kadar belirleyicidir ve sunduğu birtakım metaforlar yoluyla anlatıma farklı açılımlar kazandırabilmektedir. Necip Fazıl'ın Ahşap Konak (1964) adlı piyesi, mekân unsurunun tematik örgüdeki payına ilişkin iyi bir örnek sunar. Türk edebiyatında batılılaşma bahsinde sıklıkla ele alınan bir mekân olan "konak"a bu eseriyle yeniden mercek tutan Necip Fazıl, yürürlükteki toplumsal başkalaşımın hızını göstermek adına, kurguladığı ahşap konağı bir çatışma sahası olarak konumlandırır. O, konaktaki yaşamı toplumsal düzenin bir simülasyonu gibi gösterirken aynı çatı altında farklı hayatlar sürdürdüğü için sürekli çatışan aile fertlerinin şahsında Osmanlı'nın son nesli ile Cumhuriyet'in ilk ve ikinci kuşağını çözümler. Nesil değişiminin sebeplerini, sonuçlarını ve geleceğe dair öngörülerini de konak metaforundan bağımsız işlemez. Oyunun sonunda, dinî-millî değerleri temsil eden konak yok olsa bile "konağın ruhu" muhafaza edilir; mücadele sürdürülecektir.

Anahtar Kelimeler

Türk Tiyatrosu, Mekân-İnsan İlişkisi, Nesil Çatışması, Necip Fazıl Kısakürek, Ahşap Konak

Kaynakça

• AKTAŞ, Şerif (2011), "Kiralık Konak Üzerine Bir Tahlil", Edebiyat ve Edebî Metinler Üzerine Yazılar, Ankara: Kurgan Edebiyat Yay.
• ARSLAN, Nur Gürani (1998), "Kaybolan Konağın İzinde", 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık, İstanbul: Tarih Vakfı Yay.
• AYVERDİ, Sâmiha (2010), İbrâhim Efendi Konağı, İstanbul: Kubbealtı Neşriyât.
• BACHELARD, Gaston (2013), Mekânın Poetikası, (Çev. Alp Tümertekin), İstanbul: İthaki Yayınları.
• BAUDRİLLARD, Jean (1997), "Çağdaş Yabancılaşma ya da Şeytanla Anlaşmanın Sonu Üzerine", Tüketim Toplumu, (Çev. Hazal Deliçaylı - Ferda Keskin), İstanbul: Ayrıntı Yay.
• BAUMAN, Zygmunt (2012), Ölümlülük, Ölümsüzlük ve Diğer Hayat Stratejileri, (Çev. Nurgül Demirdöven), İstanbul: Ayrıntı Yay.
• BOZDOĞAN, Sibel (2002), Modernizm ve Ulusun İnşası: Erken Cumhuriyet Türkiyesi'nde Mimarî Kültür, (çev. Tuncay Birkan), İstanbul: Metis Yay.
• CIRLOT, Juan Eduardo (1964), A Dictionary of Symbols, (Trans. Jack Sage), New York: The Philosophical Library.
• ÇEBİ, Hasan (1981), Tiyatro Eserlerinde Madde ve Mânâda Necip Fazıl, İstanbul: Veli Yay.
• DEMİR, Ayşe (2011), Mekânın Hikâyesi Hikâyenin Mekânı: Türk Hikâyesinde Mekân (1870-1922 Dönemi), İstanbul: Kesit Yay.
• ELÇİ, Handan İnci (2003), Roman ve Mekân: Türk Romanında Ev, İstanbul: Arma Yay.
• GÜNDÜZ, Osman (1997), "Konak Hayatı ve Konağın Çöküşü", Meşrûtiyet Romanında Yapı ve Tema, C.II, İstanbul: MEB Yay.
• GÜZEL, Murat (2006), "Necip Fazıl Kısakürek", Modern Türkiye'de Siyasî Düşünce: Muhafazakârlık, C.5, İstanbul: İletişim Yay.
• HAYBER, Abdülkadir (1993), Halide Edip, Yakup Kadri ve Reşat Nuri'nin Romanlarında Nesil Çatışmaları, İstanbul: MEB Yay.
• KANIK, Orhan Veli (1998), Bütün Şiirleri, İstanbul: Adam Yay.
• KARATAŞ, Turan (2004), "Necip Fazıl'ın Tiyatroları", Doğumunun 100. Yılında Necip Fazıl Kısakürek, (Haz. Mehmet Nuri Şahin - Mehmet Çetin), Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• KARAY, Refik Halid (2002), Üç Nesil Üç Hayat, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• KISAKÜREK, Necip Fazıl (1964), Ahşap Konak, İstanbul: Büyük Doğu Yay.
• KISAKÜREK, Necip Fazıl (1976), İdeolocya Örgüsü, İstanbul: Büyük Doğu Yay.
• KISAKÜREK, Necip Fazıl (1995), Başmakalelerim-3, İstanbul: Büyük Doğu Yay.
• KISAKÜREK, Necip Fazıl (1997a), Konuşmalar, İstanbul: Büyük Doğu Yay.
• KISAKÜREK, Necip Fazıl (1997b), Çile, İstanbul: Büyük Doğu Yay.
• KISAKÜREK, Necip Fazıl (1998), Tanrı Kulundan Dinlediklerim, İstanbul: Büyük Doğu Yay.
• KORKMAZ, Ramazan (2007), "Romanda Mekânın Poetiği". Edebiyat ve Dil Yazıları (Mustafa İsen'e Armağan), (Haz. Ayşenur Külahlıoğlu İslam - Süer Eker), Ankara: Grafiker Yay.
• KURNAZ, Şefika (2015), Yenileşme Sürecinde Türk Kadını (1839-1923), İstanbul: Ötüken Neşriyât.
• KÜTÜKÇÜ, Tamer (2003), "Çağdaş Anlatıda Mekânın Kurgulanışı ve İşlevi", Edebiyat ve Eleştiri 65: 79-87.
• LEFEBVRE, Henri (2014). Mekânın Üretimi, (Çev. Işık Ergüden), İstanbul: Sel Yay.
• MERİÇ, Nevin (2005), Modernleşme, Sekülerleşme ve Protestanlaşma Sürecinde Değişen Kentte Dinî Hayat ve Fetva Sorunları, İstanbul: Kapı Yay.
• MESTROVİC, Stjepan G. (1999), "Mekanikleşmenin Nihaî Zaferi", Duyguötesi Toplum, (Çev. Abdullah Yılmaz), İstanbul: Ayrıntı Yay.
• NARLI, Mehmet (2014), Şiir ve Mekân, Ankara: Akçağ Yay.
• ÖZDEMİR, Aşur (1991), "Necip Fazıl'ın Gençlik Anlayışı Üzerine Bir Deneme", İslâmî Edebiyat 14: 19-20.
• ÖZÇELİK, Mustafa (1984), "Necip Fazıl'ın Ahşap Konağı", Yönelişler 28: 23-25.
• SAĞLAM, Tülin (2002), "Dramaturjik Açıdan Mekânın Önemi ve Ocak ve Yağmur Sıkıntısı Oyunlarında Mutfak Mekânının Kullanımı", Tiyatro Araştırmaları Dergisi 13.
• SAĞLIK, Şaban (2005), "Tiyatro Yazarı Olarak Necip Fazıl", Düşünce, Tarih ve Bir Coğrafya Tasarımı Olarak Necip Fazıl Kısakürek -Özel Sayı-, Hece 97: 342-381.
• SOYKAN, Ömer Naci (1999), "Ev Üstüne Felsefece Bir Deneme", Cogito 18: 100-112.
• TEKİN, Mehmet (1996), "Naim Efendi'den Faiz Bey'e-I, Kiralık Konak: Konağın Çöküşü", Dergâh 82: 10-21.
• TÜZER, İbrahim (2007), "Kimliklerin Çatıştığı Mekân: Kiralık Konak ve Evini/Evrenini Arayan Nesiller", bilig 41: 225-237.
• URRY, John (1999), Mekânları Tüketmek, (Çev. Rahmi G. Öğdül), İstanbul: Ayrıntı Yay.
• YAVUZ, Hilmi (1977), " 'Apartman': Kentleşme ve İnsan", Roman Kavramı ve Türk Romanı, Ankara: Bilgi Yay.