The Role of Metaphors at the Introduction of “Monarch, Vizier and Mystic Types” in Qutadġu Bilig and the Explanation of Ideas Represented by These Types

Yıl 2012, Cilt: 1 Sayı: 10, 63 - 79, 01.03.2012

Salim Koca

Öz

Anahtar Kelimeler

-

KUTADGU BİLİG’DE “HÜKÜMDAR, VEZİR VE SÛFÎ TİPLERİ”NİN TANITILMASINDA VE BU TİPLERİN TEMSİL ETTİKLERİ FİKİRLERİN AÇIKLANMASINDA METAFORLARIN ROLÜ

Öz

Edebî eserlerin en önemli özelliklerinden biri, ele alınan konunun edebî sanatlar vasıtasıyla anlatılmasıdır. Edebî sanatlardan biri de Arapçada “istiare”, Türkçede “eğreltileme”, Batı dillerinde de “metafor” adıyla anılan sanattır. Kutadgu Bilig, “hükümdar, ilk vezir, ikinci vezir ve sûfî” gibi dört farklı tipin tanıtılması ile bu tiplerin temsil ettikleri fikirlerin açıklanmasına dayanan metaforik ve alegorik bir eserdir. Eserde hem tiplerin tanıtılmasında hem de bunların temsil ettikleri fikirlerin açıklanmasında metafor sanatı temel vasıta olarak kullanılmıştır. Meselâ hükümdar tipi önce “güneş”, sonra “adâlet ve âdil kanun”, ilk vezir tipi önce “dolunay”, sonra “siyasî iktidar ve egemenlik” (kut=devlet), ikinci vezir tipi önce “övülmüş”, sonra “akıl ve anlayış” (Ukuş, Ukuşlug), sûfî tipi de önce “uyanmış”, sonra da “kanaat ve âkıbet” gibi kelime ve kavramların yerine konulmak suretiyle zincirleme metafor yapılarak, bu kelime ve kavramların ifade ettikleri anlamlar ve özelliklerle tanıtılmıştır. Biz bu makalemizde bu tiplerin taşıdıkları özelliklerin, fikirlerin ve görüşlerin metaforlar vasıtasıyla nasıl ortaya konmuş olduğunu tespit edip göstermeye çalışacağız

Anahtar Kelimeler

Metafor, Hükümdar, Vezir, Sûfî, Güneş (Kün

Kaynakça

• BAHÇECİ, Muhiddin, (1986); “Mâturîdî’nin Kelam Metodu”, Ebû Mansur Semerkandî Mâturîdî, Kayseri, s. 23-31.
• ÇAĞATAY, Saadet, (1968); Kutadgu Bilig’de Odgurmış’ın Kişiliği, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, Ankara, s. 39-49.
• ÇAĞATAY, Saadet, (1970); Kutadgu Bilig’de Ögdülmiş, Türk Kültürü, S. 98, Ankara, s. 27-43.
• DİLÂÇAR, A. (1972); Kutadgu Bilig İncelemesi, Ankara.
• İNALCIK, Halil (1966); “Kutadgu Bilig’de Türk ve İran Siyaset Nazariye ve Gelenekleri”, Reşid Rahmeti Arat İçin, Ankara, s. 259-271.
• KAFESOĞLU, İbrahim (1970); Kutadgu Bilig ve Kültür Tarihimizdeki Yeri, İ.Ü.E.F. Tarih Enstitüsü Dergisi, İstanbul, s. 1-38.
• KAFESOĞLU, İbrahim, (1987); Türk Bozkır Kültürü, Ankara.
• KAPLAN, Mehmet, (1985); Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar, III, Tip Tahlilleri, İstanbul.
• KOCA, Salim (1997), Dandanakan’dan Malazgirt’e, Giresun.
• KOCA, Salim, (2010); Türk Kültürünün Temelleri, II, Ankara.
• LAKOFF, George-JOHNSON, Mark, (2010); Metaforlar/Hayat, Anlam ve Dil, çvr. Gökhan Yavuz Demir, İstanbul.
• NİZÂMÜ’L-MÜLK, (1976, 1980); Siyâset-nâme, yay. ve çvr. Mehmet Altay Köymen, Ankara.
• SERGEN, Semih, (1986); İslâm’da Hz. Mevlânâ’da Kadına Saygı, Millî Kültür, S. 52, s. 59-63.
• YUSUF HAS HÂCİB, (1947, 1974); Kutadgu Bilig, yay. ve çvr. Reşid Rahmeti Arat, Ankara.