{-mAk} vardı ve {-mAk} varmış YAPILARININ KİPLİK ANLAMLARI ÜZERİNE

Yıl 2023, Sayı: 32, 13 - 24, 30.06.2023

Talat Dinar

Öz

Felsefe ve mantığın uzun zamandır konu edindiği ancak dilbilimde henüz yeni sayılabilecek bir zamanda inceleme alanı bulmuş olan kiplik, başlangıçta eylemin bildirdiği anlamsal alanlar olarak değerlendirilmiştir. Ancak tümcede anlam belirleyicisi olarak sadece eylemin yeterli olmayacağı daha geniş bir perspektiften yaklaşılması gerektiği anlayışı kipliğin daha kapsamlı bir inceleme alanı bulmasına imkan tanımıştır. Yapılan kiplik çalışmalarında zaman zaman kiplik anlam yansıtan biçimbirimler, sözlükbirimler ele alınmış zaman zaman da kipliğin anlamsal sınıflamaları yapılmaya çalışılmıştır. Ancak yapılan bu çalışmalar henüz yeterli değildir. Kipliğin geniş bir anlamsal alanı kapsaması ve anlamın sistematik çözümlemelerinin zorluğu kiplik işaretleyicileri üzerine ayrıntılı çalışmaları zorunlu kılar. Bu doğrultuda bu makalede Türkçede kiplik işaretleyicileri olarak değerlendirdiğimiz, eylemsi eki {-mAk}, var adı, ek-eylemin görülen ve öğrenilen geçmiş zamanı kalıplaşması neticesinde oluşmuş {-mAk} vardı ve {-mAk} varmış yapıları üzerinde durulmuştur. Türkçe Ulusal Derlemi ve çeşitli edebî eserlerden tespit edilen örnekler üzerinden yapılan değerlendirmelerde {-mAk} vardı ve {-mAk} varmış yapılarının olasılık, istek, gereklilik vb. anlam alanlarını yansıttığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Anlam, kiplik, {-mAk} vardı, {-mAk} varmış, olasılık, istek, gereklilik

On The Modality Meanings of {-mAk} vardı and {-mAk} varmış

Öz

Modality, which has been the subject of philosophy and logic for a long time, but has found an area of study at a time that can be considered new in linguistics, was initially considered as the semantic fields declared by the verb. However, the understanding that the verb should not be sufficient as a determinant of meaning in the sentence and that it should be approached from a wider perspective has enabled the modality to find a more comprehensive field of study. In the modality studies, morphemes and lexicons reflecting the modal meaning were discussed at times, and semantic classifications of modality were tried to be made at times. However, these studies are not enough yet. The fact that modality covers a wide semantic field and the difficulty of systematic analysis of meaning necessitates detailed studies on modality markers. In this respect, in this article, {-mAk} vardı and {-mAk}varmış structures formed as a result of the verbal suffix {-mAk}, the noun var, the (seen) and (learned) past tense of the copula, which we consider as modality markers in Turkish, are emphasized. In the evaluations made on the samples determined from the Turkish National Corpus and various literary works, it has been determined that the {-mAk} vardı and {-mAk}varmış structures reflect the fields of possibility, desire, necessity and similar meanings.

Anahtar Kelimeler

Meaning, modality, {-mAk} vardı, {-mAk} varmış, possibility, desire, necessity

Kaynakça

• AĞCA, F. (2015). “Eski Türkçede Varlık ve Yokluk İşaretleyicilerinin (ba:r, yo:k) Gramerleşme Süreçleri”, Dil Araştırmaları, S. 16: 83-101.
• ADIVAR, H. E. (2000). Vurun Kahpeye, İstanbul: Özgür Yayınları.
• ASLAN DEMİR, S. (2008). Türkçede İsteme Kipliği, Ankara: Grafiker Yayınları.
• BYBEE, J., PERKİNS R., PAGLİUCA W. (1994). The Evolution of Grammar: Tense, Aspect and Modality in the Languages of the World. Chicago: University of Chicago Press.