Tersane İşletmelerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Performansının Değerlendirilmesi: Yalova Tersaneler Bölgesinde Bir Uygulama

Yıl 2023, Sayı: 224, 40 - 59, 31.01.2024

Murat Yorulmaz , Yeliz Çelik

https://doi.org/10.54926/gdt.1359757

Öz

Deniz ticaretinin artmasıyla beraber ülkelere döviz girdisini sağlayan, istihdamı artıran ve teknolojiyi zorunlu kılan gemi inşa sanayi ülkeler için ön plana çıkmaktadır. Tersane sektörünün her geçen gün daha gelişmesi ve aktif çalışması istihdam sayılarının artışını da beraberinde getirmektedir. Tersanelerde daha çok personel çalışmakta bu sebeple insan hatasının oranı artmaktadır ve İSG ön plana çıkıp zorunlu hale gelmektedir. Bu kapsamda, çalışmanın amacı, tersane işletmelerinde İSG performansının değerlendirilmesi ve Yalova Tersaneler Bölgesi’nde faaliyette bulunan tersanelerin İSG performans sıralamasını yapmaktır. Bu amaca yönelik olarak da çalışmada hibrit olarak Entropi ve TOPSIS yöntemleri kullanılmıştır. (K1) Çalışanların kişisel koruyucu ekipman kullanması, (K2) Çalışanların risk azaltıcı iş uygulamalarına katılımı (çalışanların güvenlik uyumu), (K3) Çalışanların sağlık ve güvenlik bilgisi iletişimi (güvenlik iletişimi), (K4) Çalışanların hak ve sorumluluklarını yerine getirmesi (kazaların/olayların raporlanması), (K5) Çalışanların almış olduğu İSG eğitimlerinin kalitesi, (K6) İş kazalarının sayısının azlığı, (K7) Maddi zararın azlığı, (K8) Çalışanların iş motivasyonunun yüksek olması, (K9) Devamsızlık/kayıp iş günü sayısının azlığı, (K10) Kazaya ramak kala sayısının az olması derecelendirme ölçeğinde kriterler olarak belirlenmiştir. Bu kriterlere ait sayısal veriler farklı tersanelerde görev yapan beş iş güvenliği uzmanına derecelendirme anketi yapılarak elde edilmiş ve Entropi yöntemiyle kriter ağırlıkları hesaplanmıştır. Hesaplanan kriter ağırlıklarına göre de TOPSIS yöntemiyle beş tersane işletmesinin İSG performansı değerlendirilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre performansı yüksek çıkan tersanelerde İSG tedbirlerinin daha iyi uygulandığı gözlenmiştir. Çalışma sonucunda (K6) iş kazalarının sayısının azlığı kriteri en önemli kriter olarak belirlenmiştir. (K7) maddi zararın azlığı ise önemi en az kriter olarak belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tersane işletmeleri, Gemi İnşaatı, İş Sağlığı ve Güvenliği, Ergonomi

Evaluation of Occupational Health and Safety Performance in Shipyard Operations: An Application in Yalova Shipyards Region

Öz

With the increase in maritime trade, the shipbuilding industry, which provides foreign currency inflow to countries, increases employment and necessitates technology, comes to the fore for countries. The shipyard sector is developing and working more actively everyday, which brings with it an increase in the number of people in employment. More personnel work in shipyards, therefore the rate of human error increases and OHS comes to the fore and becomes mandatory. In this context, the aim of the study is to evaluate OHS performance in shipyard enterprises and to rank the OHS performance of the shipyards operating in Yalova Shipyards Region. For this purpose, Entropy and TOPSIS methods were used as hybrid in the study. (P1) Employees' use of personal protective equipment, (P2) Employees' participation in risk-reducing work practices (employee safety compliance), (P3) Employees' communication of health and safety information (safety communication), (P4) Employees' fulfillment of their rights and responsibilities (reporting of accidents/incidents), (K5) Quality of OHS trainings received by the employees, (K6) Low number of occupational accidents, (K7) Low material damage, (K8) High work motivation of the employees, (K9) Low number of absenteeism / lost working days, (K10) Low number of near misses were determined as criteria in the rating scale. The numerical data for these criteria were obtained by conducting a rating questionnaire to five occupational safety experts working in different shipyards and the criteria weights were calculatedusing the Entropy method. According to the calculated criteria weights, OHS performance of five shipyards was evaluated by TOPSIS method. According to the results obtained, it was observed that OHS measures were implemented better in shipyards with high performance. As a result of the study, (P6) the criterion of fewer number of occupational accidents was determined as the most important criterion, while (P7) the criterion of less material damage was determined as the least important criterion.

Anahtar Kelimeler

Shipyard operations, Shipbuilding, Occupational Health and Safety, Ergonomics

Kaynakça

• Abdullah L., Otheman A. (2013). A new weight for sub-criteria in ınterval type-2 fuzzy TOPSIS and ıts application. I. J. Intelligent Systems and Applications, 02, 25-33.
• Ajmal, M., Isha A. S. N., Nordin S. M. (2021). Safety management practices and occupational health and safety performance: an empirical review. Jinnah Business Review, 9(2), 15-33.
• Arifin, M. D., Octaviani, F. (2022). Occupational health and safety analysis using HIRA and AS/NZS 4360:2004 standard at XYZ shipyard. International Journal of Marine Engineering Innovation and Research, 7(3), 145-152.
• Arslan, A. (2009). Gemi inşa sektörünün geleceği ve Türkiye, Çözüm Var Dergisi.
• Arslanoğlu A., Bektemür G., Yaşar S. (2020). İş sağlığı ve güvenliği uygulamaları performans değerlendirme:bir kamu hastanesi örneği. Sağlık Akademisyenleri Dergisi, 7(2), 121-124.
• Ateş, S., Topal, A. (2021). Entropi temelli TOPSIS, ARAS ve MOOSRA yöntemleri ile güneş enerji santrali kuruluş yeri seçimi: kop bölgesi örneği. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 17(4), 1099-1119.
• Bakır, A., Akan, Ş. (2018). Havaalanlarında hizmet kalitesinin ENTROPİ ve TOPSİS yöntemleri ile değerlendirilmesi: Avrupa’nın en yoğun havaalanları üzerine bir uygulama. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi,17(66), 632-651.
• Bakırcı, E. (2005). Türkiye’de Gemi İnşa Sanayinin Genel Yapısı, Sorunları ve Sorunların Çözümüne Yönelik Öneriler. 2. Mühendis Bilimleri Genç Araştırmacılar Kongresi, İstanbul, Türkiye, 17- 19 Kasım, 2005.
• Barlas, B. (2012). Shipyard fatalities in Turkey. Safety Science, 50, 1247–1252.
• Barnett-Schuster, P. C. (2008),‘’Fundamentals of International Occupational Health and Safety Law’’. Aberdeen University Press.
• Bitire, A. A., Chuma, L. L. (2022).  Effects of occupational health and safety strategises on the organizational performance: a case study on electric power corporation in wolaita sodo district, Ethiopia. Journal of Legal, Ethical and Regulatory Issues, 25(1), 1-11.
• Bohle, P., Quinlan, M. (2000). Managing occupational health and safety: a multidisciplinary approach, Macmillan Education AU. Journal of Environmental Protection, 5(11).
• Bostan, İ. (2005), ‘’Kürekli ve Yelkenli Osmanlı Gemileri’’, Bilgi Yayınları, İstanbul.
• Bozkurt, R. (1993). Application of modern accident prevention techniques T.O.O.A.L. Yüksek Lisans Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 28490.
• Burke, M. J., Sarpy, S. A., Tesluk, P. E., Crowe, K. S. (2002). General safety performance: a test of a grounded theoretical model. personnel psychology, 55, 429-459.
• Caldarescu, G., Florea, L., Nagit G., Bernevig, M. A. (2021). The Importance of Performance Indicators in Occupational Safety and Health Management–A Review, MATEC Web of Conferences, 343.
• Can, S. (2008),‘’Denizciler İçin Gemi İnşaa’’, Piri Reis Üniversitesi, İstanbul.
• Chen, S. J., Hwang, C. L. (1992),’’Fuzzy Multiple Attribute Decision Making: Methods and Applications’’, Springer-Verlag, Berlin.
• Centel, T. (2000), ‘’İş Sağlığı ve İş Güvenliği Mevzuatı’’, Mess Yayınları, İstabul.
• Ceylan, H., Demir, G. (2020). Türkiye'nin iş sağlığı ve güvenliği performansı: güncel eğilimlere genel bir bakış. İSG Akademik, 2(2), 123-136.
• Çatı, K., Eş, A., Özevin, O. (2017). Futbol takımlarının finansal ve sportif etkinliklerinin ENTROPİ ve TOPSİS yöntemiyle analiz edilmesi: avrupa’nın 5 büyük ligi ve süper lig üzerine bir uygulama. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 13(1), 199-222.
• Çelik, M. (2020). Tersanelerde iş sağlığı ve güvenliğini etkileyen parametrelerin analizi: Tuzla tersaneler bölgesi örneği. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Cerrahpaşa Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul, 700101.
• Çetinkaya, O. (2014). Tersanelerde İş Güvenliği Analizi (JSA). Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 384892.
• Devlet Planlama Teşkilatı, (2007). Gemi İnşa Sanayi Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara, 1.
• Devlet Planlama Teşkilatı, (2001). Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Ankara, 1.
• Ece, N. (2019). Holding şirketlerinin finansal performans sıralamasının entropi tabanlı TOPSIS yöntemleri ile incelenmesi. Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(1), 63-73.
• Eken, G. (2011). İş kazalarını önlemede iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin etkinliği: perakende sektöründe bir uygulama, Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale, 310727.
• Elsayed, A., Dawood, S., Karthikeyan, R. (2017). Evaluating alternatives through the application of TOPSIS method with entropy weight. International Journal of Engineering Trends and Technology. 46(2).60-66.
• Erickson, P. (1996),‘’Practical Guide to Occupational Health and Safety’’, Academic Press, San Diego.
• Filiz, T. (2020). TCDD tarafından işletilen lojistik köylerin performanslarının çok kriterli karar verme ve veri zarflama analizi yöntemleri ile değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Burdur, 638442.
• Gavcar, E., Kara, N. (2020). Elektrikli otomobil seçiminde entropi ve TOPSIS yöntemlerinin uygulanması. İş ve İnsan Dergisi, 7(2), 351-359.
• GİSBİR (2019-2020). Gemi inşa, bakım-onarım sektörü 2019-2020 yılları istatistiksel verileri, Türkiye Gemi İnşa Sanayicileri Birliği, 1-59.
• Gümüş, G. (2017). Tersane çalışmalarında yaşanan kazaların azaltılması ve güvenlik kültürü oluşturulması amacıyla sektörel işbaşı konuşmaları geliştirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Kocaeli, 466640.
• Günay, D. (2002),‘’Gemi İnşa Sanayi Sektör Araştırması’’, Türkiye Kalkınma Bankası Yayınları, Ankara.
• Harms-Ringdahl, L. (2005),‘’Safety Analysis: Principles and Practice in Occupational Safety’’, CRC Press, New York, USA.
• Hatunoğlu, Z., Satır H., Yaşar F. (2019). Katılım bankalarının kurumsal sosyal sorumluluk performanslarının değerlendirilmesi: ENTROPİ ve TOPSIS yöntemleri ile uygulama. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(2), 613-639.
• İri A. (2007). OHSAS 18001 İş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemleri ve bir inşaat firmasında uygulanması, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 223088.
• Jemai H., Badri A., Fredj N. B. (2021). State of the art and challenges for occupational health and safety performance evaluation tools. Safety, 7(3), 64.
• Kallo, Z. (2015). Katılım bankalarının performanslarının değerlendirilmesi: TOPSIS ve PROMETHEE yöntemi ile uluslararası karşılaştırma. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 410288.
• Kavi, E., Koçak, O. (2011). Tersane çalışanlarının iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili faaliyetleri algılama düzeylerinin belirlenmesine yönelik bir araştırma: Yalova örneği. İşletme Araştırmaları Dergisi, 3(2), 37-50.
• Kiracı, K., Bakır, M. (2018). ‘’ENTROPİ Temelli TOPSİS Sistemiyle İş Modeline Göre Havayolu Firmalarının Finansal Performanslarının Analizi’’, 17. Uluslararası Katılım İşletmecilik Kongresi Bildiriler Kitabı, İzmir.
• Kumar, C., Rana, K. B., Tripathi, B. (2020). Performance evaluation of diesel–additives ternary fuel blends: an experimental ınvestigation, numerical simulation using hybrid entropy–TOPSIS method and economic analysis. Thermal Science and Engineering Progress, 20.
• Lakhiar, M. T., Lakhiar, M. T., Abdullah, A. H. (2021). Occupational health and safety performance in high-rise building projects in Pakistan: a systematic literature review. Operational Research in Engineering Sciences: Theory and Applications, 4(1), 99-114.
• Larson, J. (1996). The world health organization’s definition of health: social versus spiritual health. Social Indicators Research, 38, 181-192.
• Maurice, P., Lavoie, M., Laflamme, L., Svanström, L., Romer, C., Anderson, R. (2001). Safety and safety promotion: definitions for operational developments. Injury Control and Safety Promotion, 8(4), 237-240.
• Marine Sight, https://www.marineinsight.com/careers-2/different-jobs-in-a-shipyard-shipbuilding-industry/ [Online] [Erişim 7 Aralık 2022]
• Manuele, F. A. (1993),‘’On The Practice of Safety’’, Van Nostrand Reinhold, New York.
• Mappangile, A. S. İ., Ramdhan, D. H. (2022). Literature review: relating factors to the effectiveness of occupational health and safety program performance. Macedonian Journal of Medical Sciences, 10(F), 420-426.
• Matooq, A., Suliman S. M. A. (2013). Performance measurement of occupational safety and health: model for Bahrain ınspectorates. Journal of Safety Engineering, 2(2), 26-38.
• Metin, S., Yaman, S., Korkmaz, T. (2017). Finansal performansın TOPSIS ve MOORA yöntemleri ile belirlenmesi: BİST enerji firmaları üzerine karşılaştırmalı bir uygulama. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(2), 371-394.
• Muñiz, B. F., Montes-Peón, J. M., Vázquez-Ordás, C. J. (2009). Relation between occupational safety management and firm performance. Safety Science, 47, 980–991.
• Nam, D. (2019). İş güvenliği kültürü ve güvenli davranış arasındaki ilişki: gemi inşa sanayinde bir araştırma. Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya, 563148.
• Odaman, S. (2005). 4857 sayılı yeni iş kanunu sonrasında iş sağlığı ve güvenliği hükümlerinin önemi ve OHSAS 18001 yönetim sistemi. Mercek, Temmuz 2005, 132-138.
• Odewumi, S. G., Ajisegiri, M. S. (2013). An appraisal of environmental health & safety management in the workplace (a study of continental shipyard limited). Centre for Environmental Studies and Science Education, 2(2), 45-58.
• Özdemir, N. (2009). Gemi sanayinde iş güvenliği yönetimi ve OHSAS 18001 uygulaması. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 239008.
• Shannon, C. E. (1948). A mathematical theory of communication. Bell System Technical Journal, 27(3), 379-423.
• Soylu, M. (2021). COVID-19 sürecinde tersane çalışanlarının iş sağlığı ve güvenliği algıları ve risklerin değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Kocaeli, 701051.
• Susser, M. (1993). Health as a human right: an epidemiologst’s perspective on the public health. American Journal of Public Health, 83(3), 418-426.
• Tarakçı, O. C. (2019). Tersane çalışanlarının iş sağlığı ve güvenliği farkındalığının incelenmesi: ARES shipyard örneği. Yüksek Lisans Tezi, Tarsus Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Tarsus, 596292.
• T.C. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı,Tersaneler ve Kıyı Yapıları Genel Müdürlüğü, https://tkygm.uab.gov.tr/ [Online] [Erişim 10 Aralık 2022]
• Temür, A. (2022). Borsa İstanbul turizm endeksi (XTRZM) firmalarının entropi temelli ARAS, COPRAS ve TOPSIS yöntemleri ile finansal performans analizi. Journal of Productivity, 2, 183-212.
• Tezcan, M. C., Aktaş, B. B. (2022). İş sağlığı ve güvenliği performans değerlendirmesi: uçak bakım organizasyonu üzerine bir araştırma. İş Sağlığı ve Güvenliği Akademi Dergisi, 5(1), 1-12.
• Tezdoğan, T., Taylan, M. (2009). Tersanelerdeki iş kazalarının istatistikî olarak incelenmesi. Gemi ve Deniz Teknolojisi, Sayı 180,10–16.
• Toprak, M. S., Çanakçıoğlu, M. (2019). Banka performansının entropi ve copras yöntemi ile değerlendirilmesi: Türk bankacılık sektörü üzerine bir araştırma. Mali Çözüm Dergisi, 29(154), 107-132.
• Tremblay A., Badr, A. (2018). Assessment of occupational health and safety performance evaluation tools: state of the art and challenges for small and medium-sized enterprises. Safety Science, 101, 260-267.
• Tunca, M. Z., Ömürbek, N., Cömert, H. G., Aksoy, E. (2016). OPEC ülkelerinin performanslarının çok kriterli karar verme yöntemlerinden entropi ve MAUT ile değerlendirilmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi. 7(14), 1-12.
• Turan, H., Süslü, E. (2021). Tersanelerde iş sağlığı güvenliği. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(119), 160-188.
• Üngüren, E., Koç, T. S. (2015). İş sağlığı ve güvenliği uygulamaları performans değerlendirme ölçeği: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Sosyal Güvenlik Dergisi, 5(2),124-144.
• Ünsar, S. (2003). Türkiye’de İşçi sağlığı ve iş güvenliği uygulamalarının mevcut durumu ve konuyla ilgili yapılan bir araştırma. Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 140857.
• Yalova Altınova Tersane Girişimcileri Sanayi ve Ticaret A.Ş.,https://www.altinovatersane.com.tr/ [Online] [Erişim 10 Aralık 2022]
• Yavuz, K. (2008). Tersanelerde kazaların önlenmesi ve iş güvenliği: Tuzla tersaneleri. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara,321662.
• Yıldırım, M., Altan, İ. M. (2019). Sigorta sektörünün finansal performansının ENTROPİ ağırlıklı TOPSIS yöntemiyle analizi ve değerlendirilmesi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 8(1), 345-358.
• Zhang, H., Gu, C., Gu, L., Zhang, Y. (2011). The evaluation of tourism destination competitiveness by TOPSIS &ınformation entropy - a case ın the Yangtze River Delta of China. Tourism Management, 32(2), 443-451.