Yükseköğretim Kurumlarının Finansmanı: Dünyadaki Uygulamalar İle Karşılaştırmalı Bir Analiz

Yıl 2021, , 1051 - 1080, 26.08.2021

Bahar Yakut Özek , Sait Akbaşlı

https://doi.org/10.17152/gefad.837943

Cited By: 1

Öz

Ülkelerin yükseköğretimi kültürel kalkınma, toplumsal kalkınma ve ilerleme için itici bir güç olarak görmesi yükseköğretime katılımı evrenselleştirmiştir. Yükseköğretime katılımın evrenselleşmesiyle toplumun her kesiminden erişim sağlanması sistemde nicel büyümeyi tetiklemiş, bu büyüme ile birlikte kamu harcamaları da artmıştır. Kamu harcamalarındaki artış finans sorununu da beraberinde getirmiştir. Ülkeler bir taraftan yükseköğretim talebini karşılayabilmek için büyümeyi sürdürürken diğer taraftan finans sorununu çözmek amacıyla finans kaynaklarının çeşitlenmesine yönelik alternatif uygulamalar üretmişlerdir. Bu çalışmanın amacı da Türkiye’de yükseköğretimin finansmanı konusunda oluşan mali güçlükleri aşmak, kamu dışı kaynak bulmak ve kaynakları çeşitlendirmek adına yükseköğretim finans sistemi açısından farklılıklar gösteren ülkelerin finans modellerini incelemek ve Türkiye için önerilerde bulunmaktır. Bu kapsamda yükseköğretim finans sistemi açısından farklılıklar gösteren dört farklı sistem parametresi ölçüt alınmıştır. Bu parametreler doğrultusunda da Amerika, İngiltere, Japonya ve Türkiye’nin finans modelleri ve kaynakları incelenerek mevcut durumları ortaya konmuş ve Türkiye yükseköğretim finans sistemi için önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Yükseköğretim, Yükseköğretim finansmanı, Yükseköğretim maliyeti

Kaynakça

• Akça, H. (2011). Yükseköğretimin finansmanı ve Türkiye için yükseköğretim finansman modeli önerisi. Yönetim ve Ekonomi, 19(1), 91-104.
• Alkan, 2009. Yükseköğretim kurumlarında Ar-ge harcamaları ve finansman şekilleri. Devlet Bütçe Uzmanlığı Araştırma Raporu, Maliye Bakanlığı, Ankara.
• Altbach, P. G. (2005). The private higher education revolution: An introduction. P.G. Altbach and D.C. Levy (eds.), Private Higher Education: A Global Revolution, Rotterdam, Sense Publishers. 1-12.
• Altbach, P. G., Reisberg, L., ve Rumbley, L. (2009). Trends in global higher education: Tracking an academic revolution. Paris: UNESCO.
• Altundemir, M. E. ve Cibo, H. (2016). Yükseköğretimin finansmanı konusunda üniversitelerin görüşleri: YÖK yasa tasarısı çerçevesinde. Maliye Araştırmaları Dergisi, 1(3).
• Arastaman, G. (2020). Yükseköğretimin finansmanı. Yükseköğretim üzerine düşünmek. (Ed. G. A. Baskan ve N. Cemaloğlu). Ankara: Pegem.
• Asonuma, A. (2002). Finance reform in Japanese higher education. Higher Education, 43, 109–126.
• Ateş, H. (2013). OECD ülkeleri ile Türkiye’nin yükseköğretim finansman sistemlerinin karşılaştırılması ve Türkiye için bir finansman modeli önerisi. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Baskan, A. G. Ve Sincer, S. (2014). Yeni YÖK Yasa tasarısı çalışmaları bağlamında Türkiye’deki yükseköğretim sisteminin değerlendirilmesi. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 4(2), 67-72.
• Baum, S. and Payea, K. (2005). Education pays 2004: The benefits of higher education for individuals and society. New York: the College Board.
• Balaban, U. (2012). Türkiye’de yükseköğretim reformu ve ABD’de endüstri-üniversite ilişkisinin tarihi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 67(04), 025-061.
• Bergen, B.M. and Zielke, D.D. (1979). Educational progress of basic educational opportunity grant recipients compared to non-recipients, The Journal Of Student Financial Aid, 1(9), 19-22.
• Bevis, T.B.(2019). A world history of higher education exchange. Palgrave Macmillan. E-book https://doi.org/10.1007/978-3-030-12434-2 adresinden 03.03.2021 tarihinde elde edilmiştir.
• Brennan, J. (2002). Transformation or Reproduction? Contradictions in the Social Role of the Contemporary University. In: Enders, J. and Fulton, O. eds. Higher Education in a Globalising World: International Trends and Mutual.
• Brennan, J. (2004). The social role of the contemporary university: Contradictions, boundaries and change. Ten years on: Changing education in a changing world. Center for Higher Education Research and Information (CHERI). Buckingham: The Open University Press.
• Çaltekin, M. (2017). Teknoloji geliştirme bölgelerinde vergi ve sosyal güvenlik uygulamaları. İstanbul. E-kitap https://www.pkfistanbul.com/download/mehmet-caltekin-tgb-arge-vergi-uygulama.pdf adresinden 28.02.2021 tarihinde erişilmiştir.
• Çetinsaya, G. (2014). Büyüme, kalite, uluslararasılaşma: Türkiye yükseköğretimi için bir yol haritası. https://www.yok.gov.tr/Documents/Yayinlar/Yayinlarimiz/buyume-kalite-uluslararasilasma-turkiye-yuksekogretim-icin-bir-yol-haritasi.pdf adresinden erişilmiştir.
• Çınar, F. ve Ağcakaya, S. (2016). Yükseköğretimin finansmanında alternatif stratejiler: Dünyadaki uygulamalar ve Türkiye’de mevcut durum üzerinden karşılaştırmalı bir analiz. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23(1), 269-289.
• Dearden, L., Machin, S. and Vignolesa, A. (2009). Economics of education research: a review and future prospects. Oxford Review of Education, 35(5), 617-632.
• Doğan, D. (2013). Yeni kurulan üniversitelerin sorunları ve çözüm önerileri. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi,3(2), 108-116.
• DPT.(1984). Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1985-1989). https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/Be%C5%9Finci-Be%C5%9F-Y%C4%B1ll%C4%B1k-Kalk%C4%B1nma-Plan%C4%B1-1985-1989.pdf adresinden 20.02.2021 tarihinde erişilmiştir.
• Etzkowitz, H., 1983. Entrepreneurial Scientists and Entrepreneurial Universities in American Academic Science, Minerva, 21(2), 198-233.
• Erdil, E., Pamukçu, M. T., Akçomak, İ. S. ve Erden, Y. (2013). Değişen üniversite-sanayi işbirliğinde üniversite örgütlenmesi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 68(02), 095-117.
• Garritzmann J. L. (2016). The four worlds of student finance: A comparative descriptive overview of tuition fees and subsidies in 33 OECD countries. In: The Political Economy of Higher Education Finance. Palgrave Macmillan, Cham.
• Gölpek, F. (2011). A new approach in higher education finance policy: cost sharing. Yükseköğretim Dergisi, 1(1), 25-33.
• Gür, B. (2016). Egemen üniversite. Amerika’da Yükseköğretim Sistemi ve Türkiye İçin Reform Önerileri. İstanbul: Edam.
• Hauptman, A.M. (2007). Higher education finance: trends and issues. International Handbook of Higher Education, (In. Ed. P. G. Altbach and J.G.J.Forest). Dordrecht:Springer.
• HEFCE, 2017. How teaching is funded. 30.11.2017 tarihinde http://www.hefce.ac.uk/lt/howfund/ adresinden erişilmiştir.
• Herrington, C. M. (2015). Public education financing, earnings inequality, and intergenerational mobility. Review of Economic Dynamics, 18(4), 822-842.
• Huang, F. (2016). Changes and challenges to higher education financing in Japan. Centre for Global Higher Education Working Paper Series, 1-25.
• Huang, F. (2017). Higher education financing in Japan: Trends and challenges. International Journal of Educational Development, 58, 106-115.
• Hunt, C. (2011). National strategy for higher education to 2030. 18.11.2017 tarihinde https://www.lenus.ie/handle/10147/120285 adresinden erişilmiştir.
• Jacob, W. J., Neubauer, D. and Ye, H. (2017). Financing trends in Southeast Asia and Oceania: Meeting the demands of regional higher education growth. International Journal of Educational Development, 58, 47-63.
• JASSO, 2017. History of JASSO. 17.11.2017 tarihinde http://www.jasso.go.jp/en/about/organization/history.html. adresinden erişilmiştir.
• Johnstone, D. B. (2003). The economics and politics of cost sharing in higher education: comparative perspectives, Economics of Education Review, 23(4), 403-410.
• Jungblut, J. (2017). The political economy of higher education finance. The politics of tuition fees and subsidies in OECD countries, 1945–2015. European Journal of Higher Education, 7(1), 96-99. doi:10.1080/21568235.2017.1265789
• Kaneko, M. (1997). Efficiency and equity in Japanese higher education. Higher Education, 34, 165–181.
• Karakütük, K. (2006). Yükseköğretimin finansmanı. Milli Eğitim Dergisi, 171, 219- 42.
• Karasar, N. (1999). Bilimsel araştırma yöntemi - Kavramlar, ilkeler, teknikler. Ankara: Nobel.
• Karasar, N. (2013). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel.
• Kiper, M. (2010). Dünyada ve Türkiye’de üniversite-sanayi işbirliği. Ankara: Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı Yayını.
• Korkmaz, T. (2013). İngiltere eğitim sistemi. Eğitim Yapıları ve yönetimleri açısından çeşitli ülkelere bakış. Ed. Sefer Ada. Nurdan Baysal. Ankara: Pegem.
• Kurt, T. (2021). Eğitim finansmanının karşılaştırmalı analizi. Karşılaştırmalı Eğitim Tematik Bir Yaklaşım. (Ed. Murat Gürkan Gülcan ve Fatih Şahin). Ankara: Pegem.
• Kurul, N. (2002). Eğitim finansmanı. Ankara: Siyasal.
• Lee, J., Weldon, K., Kirschling,W.L. and Muller, J. (1975). State student incentive grant program issues in partnership. Education Commission of the States and the National Center for Higher Education Management Systems.
• Lucas, C.J. (2006). American higher education. England: Plagrave Macmillan.
• Lung, M. and Alexandra, N. L. (2012). Financing higher education in Europe: issues and challenges. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 51, 938-942.
• Marginson, S. (2017). Global trends in higher education financing: The United Kingdom. International Journal of Educational Development, 58, 26-36.
• Maruyama, F. (2008). An overview of the higher education system in Japan. President of Center for National University Finance and Management, 1, 1-12.
• Murasawa, M. (2002). The future of higher education in Japan: Changing the legal status of national universities. Higher Education, 43, 141–155.
• MEXT, 2016. Statistical Abstract, 2015 edition National Printing Bureau, Tokyo. http://www.mext.go.jp/en/policy/education/highered/title03/detail03/__icsFiles/afieldfile/2012/06/19/1302653_1.pdf. adresinden erişilmiştir
• Oba, J. (2013). University governance reforms in Japan—Incorporation of national universities. In RIHE International Seminar Reports, 19, 71-97.
• ODTÜ, 2017. Türkiye’de Teknokentler. http://odtuteknokent.com.tr/tr/hakkinda/turkiyedeki-teknokentler sayfasından erişilmiştir.
• OECD, 2017b. Education at a glance. http://www.oecd-ilibrary.org/education/data/education-at-a-glance/educational-finance-datasets_c4e1b551-en adresinden erişilmiştir.
• OECD (2020a). Spending on tertiary education (indicator). doi: 10.1787/a3523185-en
• OECD (2020b). Education at a Glance 2020: OECD Indicators, OECD Publishing, Paris. https://doi.org/10.1787/69096873-en.
• Ohmori, F. (2015). Japan and transnational higher education. International Higher Education, (37).
• Özgün, M. (2021). Karşılaştırmalı yükseköğretim Karşılaştırmalı Eğitim Tematik Bir Yaklaşım. (Ed. M. G. Gülcan ve F. Şahin). Ankara: Pegem.
• Palmedessa, A. (2017). American national identity, policy paradigms, and higher education: a history of the relationship between higher education and the United States, 1862-2015. Palgrave MacMillan.
• Psacharopoulos, G., Tan. J.P. and Jimenez, L. (1986). Financing education in developing countries: An exploration of policy options. Washington :World Bank.
• Reisz, R.D. (2007). Legitimacy discourse and mission statements of private higher education ınstitutions in Romania. (Eds. S.Slantcheva and D.C.Levy). Private Higher Education İn Post-Communist Europe in Search of Legitimacy .
• Shapiro, H.T. (2005) A larger sense of purpose: Higher education and society. Princeton University Press, Princeton.
• Shattock, M. (2007). United Kingdom. In: Forest J.J.F., Altbach P.G. (eds) International Handbook of Higher Education. Springer International Handbooks of Education, vol 18. Springer, Dordrecht. https://doi.org/10.1007/978-1-4020-4012-2_13
• Şenses, F. (2007). Uluslararası gelişmeler ışığında Türkiye yükseköğretim sistemi: temel eğilimler, sorunlar, çelişkiler ve öneriler. ERC Working Papers in Economics.
• TCA. (1982). Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. https://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa_2018.pdf adresinden 01.03.2021 tarihinde edinilmiştir.
• Teker, S. ve Teker, D. (2012). Yükseköğretim finansmanı: Türkiye için model önerileri. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 13(2), 301-314.
• Tekeli, İ. (2010). Tarihsel bağlam içinde Türkiye’de yükseköğretimin ve YÖK’ün tarihi.İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tilak, J. B. (2012). Financing of higher education: Traditional versus modern approaches. Journal of Higher Education/Yüksekögretim Dergisi, 2(1).
• TGBK. (2001). Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.4691.pdf adresinden 23.02.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Trow, M. (2007) Reflections on the Transition from Elite to Mass to Universal Access: Forms and Phases of Higher Education in Modern Societies since WWII. In: Forest J.J.F., Altbach P.G. (eds) International Handbook of Higher Education. Springer International Handbooks of Education, vol 18. Springer, Dordrecht. https://doi.org/10.1007/978-1-4020-4012-2_13
• Türkmen, F. (2009). Yükseköğretim sistemi için bir finansman modeli önerisi. Ankara: DPT.
• Yakar, A. (2015). İngiltere eğitim sistemi. Karşılaştırmalı eğitim dünya ülkelerinden örneklerle. Ed. A. Türkoğlu. Ankara: Anı.
• Yamada, A. (2017). Japanese higher education reform trends in response to globalization and STEM demand. Comparative and International Higher Education Journal, 9, 14-22.
• Yıldırım, C. ve Kaya, D. G. (2019). Ar-Ge Harcamalarının gelişimi ve Tr-AB üzerine bir değerlendirme. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 33(3), 791-812.
• Yılmaz, T. ve Sarpkaya, R. (2016). Eğitim ekonomisi eleştirel bir yaklaşım. Ankara:Anı
• Yonezawa, A. (2007).Japan. In: Forest J.J.F., Altbach P.G. (eds) International Handbook of Higher Education. Springer International Handbooks of Education, vol 18. Springer, Dordrecht. https://doi.org/10.1007/978-1-4020-4012-2_13
• Yükseköğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu Kanunu, (1961). T. C. Resmi Gazete, 10887, 22 Ağustos 1961.
• Yükseköğretim Kurulu, (2007). Türkiye'nin yükseköğretim stratejisi. https://www.yok.gov.tr/Documents/Yayinlar/Yayinlarimiz/Turkiyenin-yuksekogretim-stratejisi.pdf adresinden erişilmiştir.
• Yükseköğretim Kanunu Taslağı, (2013). Yükseköğretim Kurulu. https://www.memurlar.net/common/news/documents/302681/yok-tasari.pdf adresinden erişilmiştir.
• Y.Ö.K. (1981). 2547 numaralı Yükseköğretim Kanunu. 28.02.2021 tarihinde https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2547.pdf adresinden erişilmiştir.
• Westerheijden, D.F., Stensaker, B and Rosa M.J. (2007). Quality assurance in higher education: Trends in regulation, translation and transformation. Springer, Dordrecht, NL
• Woodhall, M. (2007). Funding higher education: The contribution of economic thinking to debate and policy development. World Bank.
• Wolf, A. (2015). Heading for the precipice: Can further and higher education funding policies be sustained. London: Policy Institute, King’s College London.
• Zhou, E. and Mendoza, P. (2017). Financing Higher Education in the United States. The Neoliberal Agenda and the Student Debt Crisis in US Higher Education: Indebted Collegians of the Neoliberal American University, 1.
• Zubatsky, D. S. (2007). The history of American colleges and their libraries in the seventeenth and eighteenth centuries: A bibliographical essay.Illionis:Urbana.