Horasan’ın İncisi Herat Şehrinde Timurlular Döneminde Ticari Faaliyetler

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 2, 354 - 374, 14.06.2024

Yusuf Ziya Söylemez

Öz

Bu çalışmada Türk-İslâm kültür ve medeniyetinin en önemli merkezlerinden biri olan ve Ortaçağ coğrafyacıları tarafından “Horasan’ın İncisi”, “Horasan’ın Bahçesi”, “Bölgenin Şahı” ve “Dünya Şehirlerinin Göz Bebeği” şeklinde ifadelerle tanıtılan Herât şehrinin ticari, askeri ve göç yollarının kesişme noktasında yer almasına bağlı olarak sahip olduğu stratejik konumunun da vermiş olduğu avantajlar ile birlikte Timurlu iktidarında ticari faaliyetleri konu edilmiştir. Bu doğrultuda Timurlu Devletinin Herât şehrindeki ticari faaliyetleri ayrı ayrı başlıklar değerlendirilmiştir.
Bilindiği üzere Herât şehri, bulunduğu konum itibariyle doğu-batı, kuzey-güney eksenli bölgenin kapısı olma özeliğini, bu coğrafyada hâkimiyet tesis eden devletlere vererek Timurlular Devletine kadar pek çok hâkimiyetin ana karargâhını oluşturarak sayısız tarihi, kültürel değere ev sahipliği yapmış ve pek çok kültüre ait özellikleri üzerinde barındıran bir merkez olmuştur. Söz konusu stratejik konumu sebebiyle pek çok hâkimiyetin idaresine giren Herât, Emir Timur tarafından 1381 yılında Timurlu topraklarına alınmış ve bu tarihten itibaren ticari faaliyetlerin temelinin atıldığı yeni bir dönemin başlangıcını yaşamaya başlamıştır. Bu şehrin İpek ticaret yolu başta olmak üzere ticari yollarının kesiştiği noktalar üzerinde bulunması, tarihi süreçte olduğu gibi Timurlular döneminde de Çin’den başlayıp Ortadoğu ve Avrupa’ya kervanların buraya gelmesine ve ekonomik hayatın canlanmasına zemin hazırlamıştır. Bu bağlamda hazırlanan çalışmada Emir Timur döneminden başlayarak devletin yıkıldığı tarihe kadar geçen süreçteki ticari faaliyetler dönemin müellif ve çağdaş kaynaklara yansıyan şekilde incelenirken bu eserlerde yer alan ifadeler büyük oranda irdelenmiş olup çalışmanın sonuç bölümünde de elde edilen veriler bağlamında değerlendirme yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Timurlu Devleti, Herât, Ekonomi, Ticaret

COMMERCIAL ACTIVITIES IN THE CITY OF HERAT, THE PEARL OF KHORASAN, DURING THE TUMURID PERIOD

Öz

In this study, the commercial activities of the city of Herāt, which is one of the most important centers of Turkish-Islamic culture and civilization and introduced by medieval geographers as the “Pearl of Khorasan”, “Garden of Khorasan”, “Shah of the Region” and “The apple of the eye of the world's cities”, with the advantages of its strategic location due to its location at the intersection of commercial, military and migration routes, have been discussed during the Timurid rule. Accordingly, the commercial activities of the Timurid State in the city of Herāt are evaluated under separate headings.
As it is known, the city of Herāt has been the gateway of the east-west, north-south axis region due to its location, and has been the headquarters of many sovereignties until the Timurid Empire, hosting countless historical and cultural values and being a center that hosts the characteristics of many cultures. Herāt, which came under the rule of many sovereigns due to its strategic location, was taken under Timurid rule by Emir Timur in 1381, and from this date onwards, it began to experience the beginning of a new era in which the foundations of commercial activities were laid. The fact that this city was located on the intersection points of commercial routes, especially the Silk trade route, paved the way for caravans to come here from China to the Middle East and Europe and the revival of economic life during the Timurid period, as in the historical process. In this context, in the study prepared in this context, the commercial activities in the period starting from the period of Emir Timur until the collapse of the state were analyzed as reflected in the authors and contemporary sources of the period, and the statements in these works were analyzed to a great extent, and in the conclusion part of the study, an evaluation was made in the context of the data obtained.

Anahtar Kelimeler

Timurid Empire, Herât, Economy, Trade

Kaynakça

• Afzali, S. M. İ. (1389). Herat Der Ahd-ı Timuriyan. İntişarat-ı Ahrari.
• Ajandi, Y. (1389). Tarih-i İran Dovre-yi Timuriyan. İntişarat-ı Cami.
• Aka, İ.(1991). Timur ve Devleti. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Alan, H. (2007). Bozkırdan Cennet Bahçesine Timurlular (1360-1507). Ötüken Yayınları.
• Alan, H. (2020). Timurlular. Ötüken’den Kırım’a Türk Dünyası Kültür Tarihi. (Haz. Ahmet Kanlıdere-İlyas Kemaloğlu). Ötüken Yayınları.
• Alan, H.-Kemaloğlu, İ. (2017). Avrasya’nın Sekiz Asrı Çengizoğulları. Ötüken Yayınları.
• Barthold, V. V. (1382). Tezkire-yi Coğrafya-yı Tarih-i İran. (Frs. çev. Hamza Serdadur). İntişarat-ı Tus.
• Barthold, V. V. (1973). Herat ve Herirud Boyu, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, S.27.
• Bilgin, O.(1998).Abdürrezzak es-Semerkandi. Diyanet İslam Ansklopedisi. C.1. Türkiye Dinayet Vakfı Yayınları.
• Bretschneider E. (1898). Mediaeval Researches From Eastern Asiatic Sources: Fragments Towards The Knowledge Of The Geography And History Of Central And Western Asia From The 13th To The 17th Century. Alpha Edition.
• Bulendi, F. (1389), Evza-yı İktisadi-yi İran Der Asr-ı Şahruh-ı Timuri. Rüşt-ü Amuzeş-i Tarih. Zemistan. S.41. Cami, N. (1378). Tuhfetü’l-Ahrar I. (Tsh ve Thk. Cablaka Dadalişah vd).
• Çandarlioğlu, G. (1995). Orta Asya’da Timurliler, Çin’de Ming Münasebetleri Chen Ch’eng Elçilik Raporu. Mimar Sinan Üniversitesi Matbaası.
• Clavijo, R. G.(1384). Sefername-yi Klaviho. (Frs. çev. Mesud Receb Niya). Bongah-ı Tercüme ve Neşr-i Kitab. Dinperest, V. (1392). Siyasetha-yı Ticarî-yi Timur ve Peyamedha-yı An. Tarih-i İran. Zemistan. 5/13.
• Durak, N. (2013). Geçmişten Günümüze Afganistan’daki Türkler. Yeni Türkiye Türk Dünyası Özel Sayısı II. Ankara 2013.
• El-Herevi, S. M. (1373). Tarihname-yi Herat. İntişarat-ı Esatir.
• Esnad ve Mekatıb-ı Tarih-i İran, Ez Timur Ta Şah İsmail. (1356). (Frs. Derleyen. Abdul Hüseyin Nevai). Şirket-i İntişarat-ı İlmi ve Ferhengi.
• Farmani. N. İslam Medeniyetinde Herat (İlmi ve Kültürel Açıdan). Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Bursa 2019.
• Ferhanegi, Ş.-vd (1398), Avamil-i Müesser Ber Vaziyeti Ticaret-i Horasan ve Maveraünnehr Der Dovran-ı Timuriyan. Mecelle-yi Pejuheş-i Tarih-i İran. S. XXIII. Payiz-Zemistan.
• Hafiz Ebru, Ş. (1369). Coğrafya-yı Hafız Ebru Kısmet-i Rub’i Horasan “Herat”, (Derleyen. Mail Herevi). İntişarat-ı Bonyad-ı Ferhengi-yi İran.
• Hafiz Ebru, Ş. (1380). Coğrafya-yı Tarihi-yi Horasan Der Tarih-i Hafız Ebru, (Tlf. Şehabettin Abdullah Havafi-Tsh. Gulam Rıza Verharem). İntişarat-ı İtalaat.
• Hafiz Ebru, Ş. (1380). Zübdetü’t Tevarih II. (Tsh. Kemal Hac Seyid Cevâdî). İntişarat-ı Neşr-i Ney Hatayi, A. E.(1372). Hatayiname. (Frs. çev. İrac Efşar). Merkez-i Esnad-ı Ferhengi-yi Asya.
• Havafi, E. Ş. A. (1358). Menşaü’l-İnşa I. (Derleyen Rükneddin Hümayunfereş). İntişarat-ı Danişgah-ı Milli-yi İran.
• Hudud Al-Alam, The Regions of the Word a Persian Geograpy 372-A.H 982 A.D. (1937). (Ing. Çev. V. Minorsky). Prınted at The Unıversıty Press Oxford.
• İsfehani, M. Y. V. (1379). Haldberin. (Frs. çev. Mirhaşim Muhdas). Çaphane-yi Kitaphame-yi Milli-yi Mülk.
• Kalkan, T. (2015). Sultan Şahruh Döneminde Herat Ekonomisi. The Journal of Academic Social Science Studies. Winter II. S.31.
• Monferd, M. F. (1371). Peyvend-i Siyaset ve Ferheng Der Asr-ı Zeval-ı Timuriyan ve Zuhur-ı Safeviyan. İntişar-ı Encamin-i Asar ve Mefahir-i Ferhengi.
• Münşi, M. A.Ş. (1356). Hümayunname. (Be Ehtemam-ı Rükneddin Hümayunferec). İntişarat-ı Danişgah-ı Milli-yi İran.
• Nevayi, A.(1380). İran ve Cihan Ez Moğol Ta Kaçar II. İntişarat-ı Hema.
• Novruzi, C.-Berumend, S. (1395). Nakş-ı Diplomasi-yi Şahruh-ı Timur Der Şebekarre-yi Hind. Tarih-i İslam ve İran Danişgah-I El-Zera. Tabistan S.30.
• Pukuluveskaya vd,(1363). Tarih-i İran (Ez Devran-ı bastan Ta payan-ı Sedde-yi Hecdehomm-ı Miladi). (Frs. çev. Kerim Kişaverz). İntişarat-ı Peyyam.
• Puyan, R.(1388). Coğrafya-yı Umumi-yi Vilayet-i Herât. İntişarat-ı Tarane-yi Meşhed.
• Rajkai, Z. T. (2007). The Timurid Empireand the Ming China, Lorant Universty Doktorı Dısszertacıo.
• Ruimer, H. R. (1380). İran Der Rah-ı Asr-ı Cedid, (Frs. çev. Azar Ahançi). İntişarat-ı Danişgah-ı Tahran.
• Şami, N. (1987). Zafername. (çev. Necati Lugal). Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Semerkandi, K. A. (1388). Matla’ı Sadeyn ve Mecma’ı Bahreyn II/3. (Tsh. Abdulhüseyin Nevayi). İntişrat-ı Pejuheşgah-ı Ulum-ı İnsani ve Mütalaat-ı Ferhengi.
• Söylemez, Y. Z. (2023). Seyf b. Muhammed Yakub el-Herevi’nin Tarihname-i Herat Adlı Eserin Muhtevasına Dair Bir Değerlendirme, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. S.60.
• Söylemez, Y. Z. (2023). Türk-İslam Şehri Herat’ta Timurlular Döneminde Zirai Faaliyetler. TOBİDER-Uluslarası Toplumsal Bilimler Dergisi. C.7. S.3.
• Tabibi, A.(1368). Tarih-i Muhtasar-ı Herat Der Asr-ı Timuriyan enayatshahrani.com.
• Tacü’s Selmani. (1988). Tarihname. (çev. İsmail Aka). Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Tahtif, İ-Ekberi, B. (1377). Siyaset-i Mali-yi Timur ve Hanedan-ı O ve Sikkeha-yı Anha. İntişarat-ı Kitaphane-yi Umumi-yi Ayetullah Necefi.
• Togan, A. Z. V.(1997). Herat. MEB. İslam Ansiklopedisi. CV/1. Milli Eğitim Basımevi.
• Tombuloğlu, T. (2023). Timurlularda Şehircilik ve Sosyal Hayat: Semerkand ve Herât Örneği. (Ed. F. Korkmaz). 9. Milletlerarası Türkoloji Kongresi Bildiriler Kitabı. İstanbul Unıversty Press.
• Uslu, R.(1998) Herat. Diyanet İslam Ansklopedisi. C.17. Türkiye Dinayet Vakfı Yayınları.
• Yezdi, Ş. A. (2013). Emir Timur (Zafername). (çev. Ahsen Batur). Selenge Yayınları.