İŞÂRÎ TEFSİRLERDEKİ KISSA VE MESEL YORUMLARINDA İʻTİBÂR / ANALOJİ YÖNTEMİ: İSMAİL HAKKI BURSEVÎ ÖRNEĞİ

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 11, 92 - 114, 15.01.2017

Nurullah Denizer

Öz

İşârî tefsir, yalnızca ilimde derinleşmiş olan ve takvâ ile amel eden tasavvuf erbabına açılan lafzî ve manevî anlam ve işaretlere göre Kurʼânʼın zâhirî manadan farklı olarak tefsir edilmesidir. Sûfîlerin işârî yorumlarını yaparken en sık kullandıkları yöntemlerden birisi, ʻiki şey arasındaki en basit benzerlikten hareketle bunların başka yönlerden de benzerlikler gösterebileceklerini düşünerek bu iki şeyi birbirine benzetmeʼ olarak tanımlanan iʻtibâr / analoji yöntemidir. Bu yöntem sûfîler tarafından bilhassa Kur’ân’da yer alan kıssa ve mesellerin açıklanmasında ve yorumlanmasında kullanılmıştır. Bu çalışma, kıssa ve mesellerin işârî yorumunda kullanılan analoji yöntemini, Osmanlı devrinin önemli mutasavvıflarından olan İsmail Hakkı Bursevî’nin Rûhu’l-Beyan adlı tefsiri örneğinde değerlendirecektir.

Anahtar Kelimeler

İşârî Tefsir, Kıssa, Mesel, Analoji

Kaynakça

• ʻAclûnî, Ebuʼl-Fidâ İsmail b. Muhammed. Keşfüʼl-hafâ ve müzîlüʼl-ilbâs. tahk. Abdulhamîd b. Ahmed b. Yûsuf b. Hindâvî. 2 cilt. el-Mektebetüʼl-asriyye, Beyrut 2000. Ay, Mahmut. “İşârî Tefsirde Yöntem Meselesi”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, İstanbul 2012, sayı: 26, 59-110. Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali. Şuʻabü’l-îmân. tahk. Ebû Hacer Muhammed Zaglûl, 7 cilt. Dârü‟l-kütübi‟l-ilmiyye, Beyrut 1990. Bursevî, İsmail Hakkı. Tefsîru Rûhiʼl-Beyân. tahk. Ahmed ʻUbeyd ʻInâye, 10 cilt. Dâru ihyâiʼt-turâsiʼl-arabî, Beyrut 2001. Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1993. Cevherî, İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh tâcuʼl-luga ve sıhâhuʼl-arabiyye. tahk. Ahmed Abdulgafûr Attâr. 6 cilt. Dâruʼl-ilm liʼl-melâyîn, Beyrut 1987. Cevizci, Ahmet. Felsefe Terimleri Sözlüğü. Paradigma Yayınları, İstanbul 2000. el-Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed. Tehzîbuʼl-luga. 8 cilt. Dâru ihyâi't-turâsi'l-Arabî, Beyrut 2001. Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. İhyâu ʻulûmiʼd-dîn. 4 cilt. Dâruʼl-maʻrife, Beyrut t.y.. el-Hindî, Alâüddîn Alî b. Müttakî b. Hüsâmüddîn. Kenzüʼl-ʻummâl fî süneniʼl-akvâl veʼl-efʻâl. tahk. Bekrî Hayyânî, Safvet es-Sekâ. Müessesetüʼr-risâle, Beyrut 1981. İbnüʼl-Esîr, Ebuʼs-Saadât Mecduddîn Mübarek b. Muhammed. en-Nihâye fî garîbiʼl-hadîs. tahk. Tâhir Ahmed ez-Zâvî, Mahmûd Muhammed et-Tanâhî. el-Mektebetüʼl-İlmiyye, Beyrut 1979. İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî. Sünen. Mektebetüʼl-maʼârif, Riyad t.y.. İbn Manzûr, Ebuʼl-Fazl Cemâluddîn Muhammed b. Mükerrem el-Ifrikî. Lisânüʼl-arab. 15 cilt. Dâru sâdır, Beyrut t.y.. İbn Teymiyye, Ebuʼl Abbâs Takiyyüddîn Ahmed b. Abdülhalîm. Mecmûʻuʼl-fetâvâ. Matbâatu vezâretiʼl-evkâf veʼş-şuûniʼl-islâmiyye, Medine 2004. İsfahânî, Ebuʼl-Kâsım Hüseyin b. Muhammed b. Mufaddal Râgıb. el-Müfredat fî garibiʼl-Kurʼân. tahk. Safvân Adnân Dâvûdî. Dâruʼl-kalem, Dimeşk 2002. el-Kârî, Ebuʼl-Hasan Nureddin Ali b. Sultan Muhammed Ali. el-Esrârüʼl-merfûʻa fiʼl-ahbâriʼl-mevzûʻa. tahk. Muhammed Lutfî es-Sabbağ, Dâruʼl-emâne, Beyrut 1971. Kattân, Mennâʻ. Mebâhis fî ʻulûmiʼl-Kurʼân. Müessesetürʼr-Risâle, Beyrut 1996. Kılıç, Sadık. “Dinî, Ahlâkî ve Tarihî Bir Bilinç Oluşturmada Zengin Bir Alan: Kur‟an Kıssaları”. Din ve Hayat: İstanbul Müftülüğü Dergisi, İstanbul 2007, sayı: 2, 116-120. Kudâʻî, Ebu Abdullah Muhammed b. Selâme b. Caʻfer. Müsnedüʼş-Şihâb. tahk. Hamdî Abdulmecîd es-Selefî. Müessesetüʼr-risâle, Beyrut 1986. Muhammed Abduh ve Muhammed Reşid Rıza. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Hakîm - Tefsîru’l-Menâr. 12 cilt. el-Heyʼetüʼl-Mısriyyetiʼl-âmme liʼl-kitâb, Kahire 1990. es-Serrâc, Ebuʼn-Nasr Abdullah b. Alî et-Tûsî. Kitâbuʼl-lümʻa fiʼt-tasavvuf. yay. haz. Reynold Alleyne Nicholson. E. J. Brill, Leiden 1914. Şengül, İdris. “Kıssa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara: 2002. c. 25: 498-501. Taberânî, Ebuʼl-Kâsım Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb el-Lahmî. Ebuʼl-Kâsım Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb el-Lahmî Taberânî. el-Muʻcemuʼl-kebîr, tahk. Hamdi b. Abdulmecîd es-Selefî, 25 cilt. Mektebetü İbn Teymiyye, Kahire 1994. Tirmizî, Ebû ʻÎsâ Muhammed b. ʻÎsâ b. Sevre es-Sülemî. Câmiʻuʼs-sahîh : Sünenüʼt-Tirmizî. tahk. Ahmed Muhammed Şâkir. Şirketü ve mektebetü Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve evlâdüh, Kahire 1978. Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. Kabalcı Yayıncılık, İstanbul, 2012. Ulutürk, Veli. Kur’ân’da Temsilî Anlatım. İnsan Yayınları, İstanbul 1995. Watt, Montgomery. Modern Dünyada İslâm Vahyi. çev. Mehmet S. Aydın. Hülbe Yayınları, Ankara 1982.