SÜNNET VE BİD’ATIN MAHİYETİNE FARKLI BİR BAKIŞ

Yıl 2018, Cilt: 7 Sayı: 13, 163 - 184, 14.01.2018

Abdulvehhab Gözün Yavuz Köktaş

Öz

Birbirinin zıddı olarak sünnet ve bid’at kavramlarının
mahiyetleri ve kapsam alanları geçmişte olduğu gibi bu gün de önemini
korumaktadır. Şâfiî gibi bazı âlimler sünnetin alanını daralttıkları için
bid’atın alanını genişletmek zorunda kalmışlardır. Ancak bu durumda tüm
sünnetler övülmekle beraber tüm bid’atlar yerilemeyeceği için sünnet-bid’at
zıtlığı tam olarak oluşamamaktadır. Zira bid’atı geniş kapsamlı olarak tarif edenlere
göre bid’at, genel anlamda bid’at-ı hasene ve bid’at-ı seyyie diye iki kısıma
ayrılmaktadır. Sünnetin ise seyyiesi yoktur. Bilakis mutlak olarak hasenedir.

Şâtıbî gibi bazı âlimler ise bid’atın alanını
daraltmakla beraber zıddı olan sünnetin alanını yeterince genişletememişlerdir.
Zira öncekilerin bid’at-ı hasene dedikleri bazı hususlar için sünnet kavramı
yerine maslahat-ı mürsele gibi başka kavramlar kullanmışlardır. Bu şekilde
onlara göre de birbirinin zıddı olan sünnet-bid’at kavramları arasında
eskilerin tabiriyle vasıta denilen bir boşluk oluşmaktadır. Hâlbuki zıtlar,
aralarında boşluk kabul etmezler.

Üstelik mahiyet ve kapsam olarak sünnet ve bid’attan
ayrı olarak değerlendirilmesi gereken geleneği bid’atla karıştırmışlardır.
Örneğin geleneğin iki kısmından biri olan sünnet-i hasene (güzel çığır/gelenek)
kapsamına giren mevlid kutlamasını bid’at olarak görmüşlerdir. Hâlbuki sünnet
olarak addedilmedikçe bu tür uygulamaları Hz. Peygamber’den sonra ihdas
edildiği için bid’at kategorisine sokmak doğru gözükmemektedir.

Bu
çalışmada her iki grubun tanımlarındaki mezkûr eksiklikler göz önünde
bulundurularak ve sünnet-bid’at-gelenek üçlüsünün arasını ayıran hassas
çizgilere riayet edilerek birbirinin zıddı olan sünnet ve bid’at’ın mahiyetini
doğru olarak ortaya çıkarmak gayesiyle yeni tanımlar yapılmıştır. Üstelik bu
kavramları tanımlamak için keşmekeş ifadeler yerine konu ile ilgili hadisler
merkeze alınarak daha basit ifadeler kullanılmıştır. Böylelikle Hz.
Peygamber’in hadislerinde kullanılan sünnet ve bid’at kavramlarının mahiyeti,
hem sade ve anlaşılabilir bir üslupla ifade edilmeye hem de kaynaklarından
uzaklaşmadan orijinal bir şekilde ortaya konulmaya çalışılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Sünnet, Bid’at, Gelenek, Hasene, Seyyie

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah eş-Şeybânî, el-Müsned, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.
• Bağdâdî, Abdulkadir b. Ömer, Hizânetü’l-edeb ve lübbü lübâbi lisân’il-arab, tahk. Abdusselam Muhammed Harun, Mektebetü’l-Hancî, Kahire 1982.
• Buharî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail b. İbrahim b. el-Muğîra, Sahîhu’l-Buhârî, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992. Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammâd el-Fârâbî, es-Sıhâh: Tâcu’l-luğa ve sıhâhu’l-arabiyye, tahk. Ahmed Abdulğafûr Attâr, Dâru’l-ilm li’l-melâyîn, Beyrut 1407/1987.
• Dârimî, Abdullah b. Abdirrahmân b. el-Fadl, Sünenü’d-Dârimî, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.
• Demirci, Ahmet, “Hadis Usûlünde Mantıkî Unsurlar”, Erciyes Ünv. İlâhiyât Fak. Der., Kayseri, sayı: 12.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as b. İshak el-Ezdî es-Sicistânî, Sünenü Ebî Dâvûd, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.
• Ebû Şâme, Şihâbuddîn Abdurrahman b. İsmail el-Makdisî, el-Bâis alâ inkâri’l-bide’ ve’l-havâdis, Matba’atü’n-nehdati’l-hadîse, Mekke: 1401/1981.
• Ebû Yûsuf, Yakub b. İbrahim, Kitâbu’l-harâc, Dâru’l-ma’rife, Beyrut, t.y..
• Ebû Zehv, Muhammed Muhammed, el-Hadîs ve’l-muhaddisûn, Dâru’l-fikri’l-arabî, Kahire 1378.
• el-Mevsûâtu’l-Fıkhiyye, “Bid’at” mad., Kuveyt, 1983, c. VIII.
• Endelûsî, Ebu’r-Rabî’ Süleyman b. Musa el-Külâ’î, el-İktifâ bi-mâ tedammenehû min meğâzî Resûlillahi ve’s-selâseti’l-hulefâ, tahk. Muhammed Kemâleddin İzzeddin Ali, Dâru’n-Neşr, Beyrut 1417.
• Ensârî, Hassân b. Sâbit, Dîvânu Hassân b. Sâbit, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 14141/1994.
• Esedî, Bişr b. Ebî Hâzim, Dîvân, tahk. İzzet Hasan, Matbûâtu müdîriyyeti ihyâi’t-türâsi’l-kadîm, Dımaşk: 1379.
• Ferâhîdî, Ebû Abdirrahmân, Halil b. Ahmed, Kitâbu’l-Ayn, tahk. Mehdî el-Mahzûmî-İbrahim Sâmerrâî, Dâru mektebeti’l-hilâl, t.y.
• Fazlurrahmân, İslâm, çev. Mehmet Dağ-Mehmet Aydın, Ankara, 1993.
• Görmez, Mehmet, Sünnet ve Hadisin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara: 2000.
• Hâkim, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillah en-Nîsâbûrî, el-Müstedrek ale’s-sahîhayn, thk. Mustafa Abdulkadir Atâ, Dâru’l-kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1990
• Halebî, Ali b. Burhâneddin, es-Sîretü’l-halebiyye fî sîreti’l-emîni’l-me’mûn, Dâru’l-ma’rife, Beyrut 1400. Humeydî, Ebû Bekr Abdullah b. Zübeyr el-Kureşî, Müsnedü’l-Humeydî, tahk. Hüseyn Selim Esed, Dâru’s-sakkâ, 1996.
• Ignaz Goldziher, Ispanya Arapları ve İslâm, çev. İ. Hakkı Ünal, İslâmî Araştırmalar, Ankara, 1986, sayı: 1.
• İbn Abdisselâm, Ebû Muhammed İzzeddin Abdulaziz ed-Dımaşkî, Kavâidu’l-ahkâm fî mesâlihi’l-enâm, Mektebetü’l-külliyyâti’l-ezheriyye, Kahire 1414/1991.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yusuf b. Abdullah b. Muhammed el-Kurtubî, el-İstizkâr, tahk. Sâlim Muhammed Atâ-Muhammed Ali Muavvaz, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 1421/2000.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed el-Kûfî, el-Kitâbu’l-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr, tahk. Kemâl Yusuf el-Hût, Dâru’t-tâc, Beyrut 1989.
• İbn Fâris, Ahmed b. Zekeriyyâ, Mu’cemu mekâyisi’l-luga, tahk. Abdusselâm Muhammed Hârun, Dâru’l-fikr, Beyrut 1399/1979.
• İbn Hişam, Ebû Muhammed Cemâluddîn b. Eyyüb el-Himyerî, es-Sîretü’n-nebeviyye,tahk. Taha Abdurraûf Sa’d, Şeriketü’t-tıbâ’ati’l-fenniyye el-müttehide, t.y..
• İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed b. İshak en-Nîsâbûrî, Sahîhu İbn Huzeyme, tahk. Muhammed Mustafa el-A’zamî, el-Mektebü’l-islâmî, Beyrut 1992.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim, eş-Şi’r ve’ş-şuarâ’, Dâru ihyai’l-ulûm, Beyrut 1997.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî, Sünenü İbn Mâce, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâluddîn Muhammed b. Mukerrem, Lisânu’l-arab, Dâru sâdir, Beyrut 1414.
• İbnü’l-Esîr, Ebu’s-saâdât Mecdûddîn Mübarek b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî, en-Nihâye fî ğarîbi’l-hadis ve’l- eser, tahk. Tâhir Ahmed ez-Zâvî-Mahmud Muhammed et-Tanâhî, el-Mektebetü’l-ilmiyye, Beyrut 1399/1979. Mâlik b. Enes b. Mâlik el-Himyerî, el-Muvattâ, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.
• Ma’mer b. Râşid el-Ezdî, Kitâbu’l-câmi’, (Abdurrezzak b. Hemmâm’ın el-Musannefi ile birlikte), tahk. Habîburrahmân el-A’zamî, el-Mektebü’l-islâmî, Beyrut 1983.
• Muhammed Accâc el-Hatîb, es-Sünne kable’t-tedvîn, Beyrut, 1993.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc en-Neysâbûrî, Sahîhu Müslim, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Ali el-Horasânî, Sünenü’n-Nesâî, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya, Muhyiddîn b. Şeref, Tehzîbu’l-esmâi ve’l-lüğât, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut, t.y..
• .............., el-Minhâc şerhu sahîhi Müslim b. el-Haccâc, Dâru ihyai’t-türâsi’l-arabî, Beyrut: 1392.
• Şâmî, Muhammed b. Yusuf es-Sâlihî, Sübülü’l-hüdâ ve’r-reşâd fî sîreti hayri’l-ibâd, tahk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd-Ali Muhammed Muavvaz, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 1414/1993.
• Şâtıbî, Ebû İshak, İbrahim b. Musa b. Muhammed el-Ğırnâtî, el-İ’tisâm, tahk. Selim b. Îd el-Hilâlî, Dâru İbn Affân 1412/1992.
• Tâlikânî, Ebu’l-Kâsım İsmail b. Abbâd b. Abbâs, el-Muhît fi’l-luğa,tahk. Muhammed Hasan Âli Yâsîn, Beyrut 1988. Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed, el-Mu’cemu’l-evsat,tahk. Mahmud et-Tahhân, Mektebetü’l-maârif, Riyad 1985.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevra, Sünenü’t-Tirmizî, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.
• Yaran, Rahmi, "Bidat", TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), c. V.
• Zebîdî, Ebu’l-Feyz Murtezâ Muhammed b. Muhammed b. Abdurrezzâk, Tâcu’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs, tahk. Ali Şeyrî, Beyrut 1994.