Bilinçli Farkındalık (Mindfulness) ile Dini Şuur Arasındaki İlişkinin Müslüman-Türk Örneklem Üzerinden İncelenmesi

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 22, 516 - 538, 17.07.2022

Yasemin Angın

Öz

Bilinçli farkındalık olarak tercüme edilen mindfulness son yıllarda popüler olan uzak doğu kökenli, fakat batıda bilhassa terapötik yaklaşımlara entegre edilmiş bir kavramdır ve tam bir bilinçlilik halini ifade etmektedir. Dini şuur ise dini bilgi, davranış ve değerlerle ilgili üst düzey bir bilinçlilik durumudur. İbnü’l-vakt, murâkabe ve huşû gibi İslam tasavvufunda kullanılan bazı kavramlar da içgörüyü arttırarak bilinçlilik seviyesini yükselten ve dini şuuru geliştiren uygulamalardır. Bu noktada dini geleneğin kadim bilgeliği ile bilinçli farkındalık arasında bir bağıntı olduğundan söz edilebilir. Bu iki parametre arasındaki ilişkiyi Müslüman-Türk örneklem üzerinden incelemek ise araştırılmaya değer bir konudur. Zira Türkler arasında tasavvuf İslam çizgisinde gelişmiştir. Bu çalışmada da bilinçli farkındalık ile dini şuur arasındaki ilişki incelenmektedir. Araştırmanın yapılabilmesi için Atatürk Üniversitesi Sosyal ve Beşerî Bilimler Etik Kurul Başkanlığı’ndan (31.05.2021 tarih ve 88656144-000.E.2100139364 sayılı) etik onay alınmıştır. Araştırma bulguları bilinçli farkındalıkta cinsiyete göre, dini şuurda ise yaşa göre anlamlı farklılıklar olduğunu göstermektedir. Ayrıca araştırma sonucunda dini şuur ile bilinçli farkındalık arasında pozitif yönde anlamlı bir ilişki olduğu ve dini şuurun bilinçli farkındalığın anlamlı bir yordayıcısı olduğu ortaya çıkmıştır. Bu sonuçların konuya ilişkin yapılabilecek yeni çalışmalara veri sunması bakımından önemli olduğu düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi, Bilinçli Farkındalık, Dini Şuur, İslam Tasavvufu, Müslüman-Türk Örneklem.

Examination of the Relationship between Conscious Awareness (Mindfulness) and Religious Consciousness through the Muslim-Turkish Sample

Öz

Conscious awareness, translated as mindfulness, originated in the Far East but integrated into therapeutic approaches in the West is a very popular approach in recent years and expresses the state of complete consciousness. Religious consciousness, on the other hand, is a high-level state of consciousness related to religious knowledge, behavior, and values. Some concepts used in Islamic Sufism, such as “ibnu’l-vakt”, “muraqaba”, and “khushû”, are practices that increase the level of consciousness by increasing insight and develop religious consciousness. At this point, it can be mentioned that there is a correlation between the ancient wisdom of the religious tradition and conscious awareness. Examining the relationship between these two parameters through the Muslim-Turkish sample is a subject worth investigating. Sufism was developed along the lines of Islam among Turks. This study examines the relationship between conscious awareness and religious consciousness. Ethical approval of this study was obtained from Atatürk University Social and Human Sciences Ethics Committee (dated 31.05.2021 and numbered 88656144-000.E.2100139364). Results obtained have shown that there are significant differences in mindfulness according to gender and in religious consciousness according to age. In addition, it was revealed that there is a positive and significant relationship between religious consciousness and mindfulness, and that religious consciousness is a significant predictor of mindfulness. It is thought that these results are important in terms of providing data for new studies on the subject.

Anahtar Kelimeler

Psychology of Religion, Conscious Awareness (Mindfulness), Religious Awareness, Islamic Sufism, Muslim-Turkish Sample.

Kaynakça

• Akyıldız, Yasemin. Üniversite Öğrencilerinde Bilinçli Farkındalık Düzeyi ile Dindarlık Düzeyi Arasındaki İlişki. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Altun, Ömer. Türklerin ve Anadolu’nun İslamlaşmasında Yesevi hareketi ve Ahmed Yesevi'nin Etkisi. Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Atalay, Zümra. Mindfulness-Bilinçli Farkındalık-Farkındalıkla Anda Kalabilme Sanatı. İstanbul: İnkılap Yayınları, 2020.
• Aydın, Cüneyd. “Dindarlık ile Bilinçli Farkındalık Arasındaki İlişkinin İncelenmesi”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 47 (2019), 241-269. https://doi.org/10.17120/omuifd.617003
• Aydoğan, Gözde. Evli Bireylerin Evlilik Doyumlarının Psikolojik İyi Oluş, Eş Desteği, Bilinçli Farkındalık Düzeyleri ve Bazı Kişisel Değişkenler Açısından İncelenmesi. İstanbul: Ufuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Ayten, Ali. “Din ve Sağlık: Bireysel Dindarlık, Sağlık Davranışları ve Hayat Memnuniyeti İlişkisi Üzerine Bir Araştırma”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 13/3 (2013a), 7 -31. Ayten, Ali. Empati ve Din. İstanbul: İz Yayıncılık, 2013b.
• Az, Sait - Acar, Cevat. “Dindarlık İle Özgecilik Arasındaki İlişki Üniversite Öğrencileri İle Yapılan Bir Araştırma”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (2020), 742-773. https://doi.org/10.17859/pauifd.731273
• Baynal, Fatma. “Yetişkinlerde Dindarlık ve Ruh Sağlığı İlişkisinin Çeşitli Değişkenlere Göre İncelenmesi”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 4/1 (2015), 206-231.
• Brown, Kirk Warren, - Ryan, Richard. “The Benefits of Being Present: Mindfulness and its Role in Psychological Well-Being”. Journal of Personality and Social Psychology 84 (2003), 822-848. https://psycnet.apa.org/doi/10.1037/0022-3514.84.4.822
• Budak, Selçuk. Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2005.
• Demir, Volkan. “Bilinçli Farkındalık Temelli Kognitif Terapi Programının Bireylerin Depresif Belirti Düzeyleri Üzerine Etkisi”. Psikoloji Çalışmaları 35/1 (2015), 15-26.
• Demirci, Mehmet. “Müslüman Türklerde Tasavvuf”. Yeni Türkiye 91 (2016), 145-156.
• Ecmel, Muhammed. “Sufi Ruhbilimi” Sufi Psikolojisi. Ed. Kemal Sayar, 97-115. İstanbul: Timaş Yayınları, 2014.
• Engin, Ceren. Özel Eğitim Gereksinimi Olan Çocukların Annelerinde Psikolojik İyi Oluşun, Psikolojik Sağlamlık ve Bilinçli Farkındalık ile İlişkisi. İstanbul: Haliç Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Frager, Robert. Kalp, Nefs ve Ruh. Çev. İbrahim Kapaklıkaya. İstanbul: Gelenek Yayıncılık, 2003.
• Geçioğlu, Ahmet Rıfat. Evlilik Uyumu-Dindarlık İlişkisi: Adana Örneği. Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Güler, Kahraman - Usluca, Muhammed. “Yetişkin Bireylerde Bilinçli Farkındalık ile Yaşam Doyumu Arasındaki İlişkinin İncelenmesi”. Uluslararası Anadolu Sosyal Bilimler Dergisi 5/1 (2021), 372-383. https://doi.org/10.47525/ulasbid.868875
• Gündüz, Hilal. Yetişkinlerde Bilinçli Farkındalık (Mindfulness) ve Duygu Düzenleme Arasındaki İlişki. İstanbul: Nişantaşı Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
• Ijaz, Shahid vd.. “Mindfulness in Salah Prayer and its Association with Mental Health”. Journal of Religion & Health 56/6 (2017), 2297-2307.
• Isgandarova, Nazila. “Muraqaba as a Mindfulness-Based Therapy in Islamic Psychotherapy”. Journal of Religion & Health 58/4 (2019), 1146-1160. https://doi.org/10.1007/s10943-018-0695-y
• Kara, Elif. “Farkındalık ve Kabullenme Psikoterapilerinin Temel Stratejileri ve İslam”. Eskiyeni 40 (2020), 377-406. https://doi.org/10.37697/eskiyeni.672921
• Karslı, Necmi. “Beş Faktörlü Kişilik Yapısı ve Dindarlık” Dindarlık, Kişilik ve Ruh Sağlığı. Ed. Nevzat Gencer – Muammer Cengil. 37-62. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2020.
• Keçeci, Hatice. Dindarlık ve Çevre İlişkisi. Erzincan: Binali Yıldırım Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Kerimov, Eldar. Üniversite Öğrencilerinde Dini Tutum ve Yaşam Doyumunun Mutluluk Üzerindeki Rolü. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Köprülü, Fuad. Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: DİB Yayınları, 1976.
• Kuşeyrî, Abdülkerim. Tasavvuf’un İlkeleri (Risale-i Kuşeyrî). Çev. Tahsin Yazıcı. İstanbul: Tercüman Gazetesi Yayınları, 1978.
• Lazaridou, Asimina - Pentaris, Panagiotis. “Mindfulness and Spirituality: Therapeutic Perspectives”. Person-Centered & Experiential Psychotherapies” 15/3 (2016), 235-244. https://doi.org/10.1080/14779757.2016.1180634
• Myers, Mark Joseph. Examining the Relationship between Mindfulness, Religious Coping Strategies, and Emotion Regulation. Virginia: Liberty University, Doctoral Thesis, 2012.
• Özköse, Kadir. “Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasında Tasavvufî Zümre ve Akımların Rolü”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (2003), 249-279.
• Özyeşil, Zümra. “Bilinçli Farkındalık Ölçeği’nin Türkçeye Uyarlama Çalışması”. Eğitim ve Bilim 36/160 (2011), 224-235.
• Parrott, Justin. “How to be a Mindful Muslim: An Exercise in Islamic Meditation”. Yaqeen Institute for Islamic Research (2017), 1-24.
• Sayar, Kemal. “Geçmişin Bilgeliği Bugünün Psikoterapileriyle Buluşabilir mi?” Sufi Psikolojisi. Ed. Kemal Sayar, 17-52. İstanbul: Timaş Yayınları, 2014.
• Sayın, Esma. Tasavvuf Terapisi. İstanbul: Nesil Yayınları, 2014.
• Seyhan, Beyazıt Yaşar, “Dini Şuur Ölçeği: Geçerlik Ve Güvenirlik Çalışması”. EKEV Akademi Dergisi 19/61 (2015), 377-392.
• Temiz, Yunus Emre. “Dindarlar Daha Fazla Mütevazı mı? Alçakgönüllülük ve Dindarlık Arasındaki İlişki”. Turkish Studies Comparative Religious Studies 14/4 (2019), 779-806. http://dx.doi.org/10.29228/TurkishStudies.39970
• Thomas, Justin vd.. “The Rise of Mindfulness and its Resonance with the Islamic Tradition”. Mental Health Religion & Culture 20/10 (2018), 973-985. https://doi.org/10.1080/13674676.2017.1412410
• Tolle, Eckhart. Şimdi’nin Gücü. İstanbul: Akaşa Yayınları, 2020b.
• Tolle, Eckhart. Şimdi’nin Gücü-Uygulama Kitabı. İstanbul: Akaşa Yayınları, 2020a.
• Voltan Acar, Nilüfer vd.. “Bireylerin Dindarlık Düzeylerinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi”. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 12/12 (1996), 45-56.
• Yalçın, Barbaros. “Spiritual Expressions' Prediction of Mindfulness: The Case of Prospective Teachers”. Universal Journal of Educational Research 6/6 (2018), 1216-1221. http://dx.doi.org/10.13189/ujer.2018.060612
• Yaparel, Recep. Yirmi - Kırk Yaşlar Arası Kişilerde Dini Hayat ile Psiko - Sosyal Uyum Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1987.
• Yapıcı, Asım - Zengin, Zeki Salih. “İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Dinin Etkisini Hissetme Düzeyleriyle Psiko-Sosyal Uyumları Arasındaki İlişki”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/2 (2003), 65-127.
• Yapıcı, Asım. "Cinsiyete Göre Farklılaşan Dindarlıklar Ve Kadınlarda Dinsel Yaşamın Farklı Görüntüleri". Dini Araştırmalar 19/49 (2016), 131-161. https://doi.org/10.15745/da.268813
• Yavuz Betül. Öğretmen Adaylarında Psikolojik Dayanıklılık ve Bilinçli Farkındalık Arasındaki İlişki: Manevi İyi Oluşun Rolü. İstanbul: İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Yıldız, Murat. Ölüm Kaygısı ve Dindarlık. İzmir: İzmir İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2014.
• Yorulmaz, Ayşenur. Duygu Düzenleme Güçlüğü, Bilinçli Farkındalık ve Aleksitiminin Somatizasyon Belirtilerini Yordayıcı Etkilerinin İncelenmesi. İstanbul: İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Yorulmaz, Emine. Hemşirelerde Spirituel İyi Oluş ve Bilinçli Farkındalık Düzeylerinin İncelenmesi. Ankara: Başkent Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Zümbül, Saadet. “Bilinçli Farkındalık Temelli Bilişsel Terapi: Bir İnceleme Çalışması”. İstanbul Aydın Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 13/1 (2021), 155-194. http://dx.doi.org/10.17932/IAU.IAUSBD.2021.021/iausbd_v13i1006