İnsan İradesi ve Sorumluluğu Bağlamında Neocebrizm’in İddiaları

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 22, 539 - 565, 17.07.2022

Samet Yahya Bal Berat Sarıkaya

Öz

İslam inancına göre vahyin insanlara ulaşması ve onları sorumlu tutmasının en mühim ve birinci nedeni insanın akleden bir varlık olmasıdır. İnsan, hayvanlardan farklı olarak akıl ve şuur sayesinde mahiyet olarak imtiyaz kazanmıştır. Aklın ve şuurun gereği olarak davranışlarını seçebilmiş ve fiillerinde ihtiyar sahibi olmuştur. Tüm kutsal kitaplar ve dinler insanın iradeli ve mükellef varlık oluşu üzerinde ittifak etmişlerdir. Zira sorumsuz ve iradesiz insan anlayışı Tanrı’yla olan bağın kesilmesine ve bireyin sorumlu kul statüsünden çıkmasına yol açmaktadır. Tarihte olduğu gibi bugün de insanın irade ve fiillerinde hür olması yönünü göz ardı eden gruplar ve ekoller olmuştur. Nitekim ilk dönemler için Cebriye ekolündeki insanın iradeli ve tercihlerinde hür olduğunu reddetme durumu tarihte kalmamış modern zamanda da farklı gerekçe ve başka versiyonlarla kendini göstermiştir. Günümüzde ise determinizm ve özellikle de genetik determinizm (genetik paradigma) anlayışı yeni bir Cebriye (Neocebrizm) sûretinde görünmekte ve bilime dayandığını iddia ederek insan iradesini reddetmektedir. Böylece insanı bir otomat varlık olarak görüp ilâhi vahyi ve insanın ona muhatap oluşunu kabul etmemektedir. Çalışmamızda dinin temel ilkeleriyle çelişen bu modern anlayış, İslam kelamı açısından incelenerek bilimsel gerçeklik değeri ve sosyolojik sonuçları tespit edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Neocebriye, İrade, Kader, Determinizm

Claims of Neocebrism in the Context of Human Will and Responsibility

Öz

According to the Islamic belief, the most important and primary reason for the revelation to reach people and hold them accountable is that man is a rational being. Man, unlike animals, has gained privilege as a nature thanks to reason and consciousness. He has been able to choose his actions as a requirement of reason and consciousness and has become a freewill in his actions. All holy books and religions have agreed on the will and responsibility of human beings. Because the understanding of irresponsible and willless human leads to severing the ties with God and leaving the individual from the status of responsible servant. As in the past, there have been groups and ecoles that ignore the aspect of human being free in his will and actions. As a matter of fact, for the early periods, the rejection that the people in the Cebriye ecole have willpower and freedom in their choices did not remain in history, but also manifested itself with different reasons and other versions in modern times. Today, however, determinism, and especially the understanding of genetic determinism (genetic paradigm), appears in the form of a new Neocebrism and rejects human will, claiming that it is based on science. Thus, it sees man as an automaton and does not accept divine revelation and man's dealing with him. In our study, this modern understanding, which contradicts the basic principles of religion, will be examined in terms of Islamic theology, and its scientific reality value and sociological results will be determined.

Anahtar Kelimeler

Islamic Theology, Neocebriye, Will, Fate, Determinism

Kaynakça

• Akbulut, Ahmet. “Allah’ın Takdiri Kulun Tedbiri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 33 (1992), 129-156.
• Andreasen, Nancy C. Cesur Yeni Beyin. çev. Yıldırım B. Doğan. İstanbul: Okyanus Yayınları, 2014.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Muvazzah İlm-i Kelâm. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1972.
• Chivers, Tom. “Neuroscience, free will and determinism: ‘I’ just a machine”. The Telegraph (12 Ekim 2010). https://www.telegraph.co.uk/news/science/8058541/Neuroscience-free-will-and-determinism-Im-just-a-machine.html
• Clark, Kelly James. Bilim Ve/Veya Din. çev. Enis Doko-İbrahim Akbudak. İstanbul: Destek Yayınları, 2019.
• Cüveyni, İmamu’l-Haremeyn Abdülmelik b. Abdullah. el-Akîdetü’n-Nizâmiyye, nşr. Muhammed Zâhid el-Kevserî. Kahire: Matba’atü'l-Envâr, 1367/1948.
• Darwin, Charles. Türlerin Kökeni. çev. Öner Ünalan. Ankara: Onur Yayınları, 1976.
• Descartes, Renê. Metefizik Düşünceler. çev. Mehmet Karasan. İstanbul: Maarif Vakfı Yayınları, 1942.
• Ebû Dâvud, Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî, Sünen-i Ebî Dâvud, (IV) thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamid, Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, tsz.
• Ebû Hanîfe, Nu’man b. Sâbit. El-Fıkhu’l-Ekber İmâm-ı A’zam’ın Beş Eseri. çev. Mustafa Öz. İstanbul: Marmara ÜİFV Yayınları, 2018.
• Fukuyama, Francis İnsan Ötesi Geleceğimiz Biyoteknoloji Devriminin Sonuçları, çev. Çiğdem Aksoy Fromm. Ankara: Odtü Yayıncılık, 2002.
• Garaudy, Roger. İslâm ve İnsanlığın Geleceği, çev. Cemal Aydın. İstanbul: Timaş Yayınları, 2021.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid. Sünen-i İbn Mâce, (I-II), thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. y.y., Dâru İhyâi'l-Kutubi'l-Arabî, tsz.
• Jablonka, Eva-Lamb, Marion J. Evrimin Dört Boyutu. çev. Mehmet Doğan. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2011.
• Kant, Immanuel. The Critique Of Pure Reason. çev. Paul Guyer-Allen W. Wood. United Kingdom: Cambridge University Press, 1998.
• Kur’ân Yolu Meâli. çev. Hayrettin Karaman-Mustafa Çağrıcı-İbrahim Kâfi Dönmez-Sadrettin Gümüş. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1. Basım, 2018.
• Kurtubî, Ebü’l-Abbas Ziyaüddin Ahmet Bin Ömer. Sahih-i Buhari Muhtasari. (V). thk. Rıfat bin Fevzi Abdulmüttalib. Dimeşk: Dâru’l-Nevâdir, 1435/2014.
• Lipton, Dr. Bruce H. İnancın Biyolojisi. çev. Burcu Ünlü Tabak. İstanbul: Kuraldışı Yayıncılık, 2020.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed Mahmud. Kitâbü’t-Tevhîd. Açıklamalı tercüme. çev. Bekir Topaloğlu. İstanbul: İsam Yayınları, 2018.
• Mukherjee, Sıddhartha. Gen. çev. Cem Duran. İstanbul: Domingo Yayınları, 2020.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî, Sahîh-i Müslim, (V), thk.: Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî, Beyrut tsz.
• Ridley, Matt. Genom, çev. Mehmet Doğan-Nıvart Taşçı. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2019.
• Ridley, Matt. Gen Çeviktir. çev. Mehmet Doğan. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2019.
• Öner, Necati. İnsan Hürriyeti. İstanbul: Divan Kitap, 2013.
• Özdemir, Metin. Allah’ın Bilgisinin Ezelîliği ve İnsan Hürriyeti. İstanbul: İz Yayıncılık, 2003.
• Özler, Mevlüt. İslâm Düşüncesinde İnsan Hürriyeti. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2010.
• Sarıkaya, Berat. Genlere Müdahale-İlahi Kader İlişkisi. İstanbul: Pınar Yayınları, 2014.
• Saygılı, Sefa. Beyin ve Ruh. İstanbul: Elitkültür Yayınları, 2006.
• Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdulkerîm b. Ebî Bekr. el-Milel ve’n-Nihal. nşr. Müessetü’l-Halebî. 3 cilt. tsz.
• Soysal, Esra Kartal. Gen Ötesi-İnsan Sonrası. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2020.
• Tarhan, Nevzat. İnanç Psikolojisi. İstanbul: Timaş Yayınları. 2014.
• Taslaman, Caner. “Bedenin ve Ruhun İki Ayrı Cevher Olup Olmadığı Sorununa Karşı Telolojik Agnostik Tavır”. Marmara
• Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi. 33 (2007/2), 41-68.
• Thompson & Thompson. Tıbbi Genetik. çev. Mehmet Alikaşifoğlu. Ankara: Güneş Tıp Kitapevleri, 2019.
• Topaloğlu, Bekir. Kelâm İlmine Giriş. İstanbul: Damla Yayınevi, 2016.
• Yeprem, M. Saim. “İrade, Kader ve Mes’ûliyet İlişkisi”, Kur’ân-ı Kerimde Mes’ûliyet. ed. M. Bedreddin Çetiner. 391-404. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2006.