2019 BM İGR Işığında Türkiye’nin İnsani Gelişme Düzeyinin Dünya İle Mukayeseli Analizi

Yıl 2020, Cilt: 15 Sayı: 1, 75 - 85, 04.08.2020

Rıfat Altan

Öz

Makalenin temel amacı, ekonomik büyüme merkezli kalkınma anlayışından insan merkezli gelişme anlayışına doğru gerçekleşen paradigma değişimine Türkiye’nin ne ölçüde uyum sağladığını analiz etmektir. Bu bağlamda, çalışmada, kalkınmanın kavramsal dönüşümü konusunda bir temel oluşturulduktan sonra, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı’nın 2019 İnsani Gelişme Raporunda (İGR) sunulan İnsani Gelişme Endeksi (İGE) ve insani gelişmenin farklı boyutlarını yansıtan diğer endeksler ışığında, Türkiye’nin insani gelişme düzeyi irdelenmektedir. Türkiye’nin İGE ve bu endeksi oluşturan alt bileşenlerin göreceli katkıları ve yıllar itibarıyla değişim süreçleri benzer İGE değerlerine sahip bazı ülke ve ülke gruplarıyla mukayeseli olarak analiz edilmektedir. Türkiye’nin her ne kadar ilk kez 2019 İGR’de ‘çok yüksek insani gelişme’ seviyesine sahip ülkeler kategorisinde yer aldıysa da, esasen yıllardır bu endekse sahip olduğu tespiti yapılmaktadır. Çalışmada, Türkiye’nin 1990-2018 döneminde hızlı bir gelişme sağlamakla birlikte nasıl belli ülke gruplarının gelişme hızlarının gerisinde kaldığı; neden maddi serveti, sağlık ve eğitim fırsatlarına dönüştürmekte yeterince başarılı olamadığı; ve yoksulluk, cinsiyet eşitsizliği ve eşitsizliğe uyarlanmış insani gelişme gibi insani gelişmenin temel boyutlarında nasıl performans kayıpları yaşadığı ortaya konulmaktadır. Ayrıca, bu sonuçları etkileyen eğitim, sağlık ve kişi başı milli gelir gibi İGE alt bileşenleri incelenerek, İGE’yi aşağı çeken ve dolayısıyla iyileştirilmesi gereken öncellikli alanlara dikkat çekilmekte ve bu yöndeki politikalara ışık tutulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İnsani Gelişme, Kalkınma, İGE, Türkiye, yoksulluk

Kaynakça

• Aktan, C. (ed.) (2002). “Yoksullukla Mücadele Stratejileri”. Hak-İş Konfederasyonu Yayınları, Ankara. http://www.canaktan.org/ekonomi/yoksulluk/birinci-bol/ aktan-vural-yoksulluk.pdf. Son erişim tarihi, 06.12.2007.
• Altan. R. (2008). Birleşmiş Milletler’in Kalkınma Faaliyetleri ve Türkiye’ye Yansımaları (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi, Ankara.
• BMKP, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (2006a). “Enerji ve Çevre”, http://www.undp.org/energyandenvironment, 28.03.2007.
• BMKP, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (2006b). “İnsani Gelişme Raporu”, http://hdr.undp.org/hdr2006/pdfs/report/ HDR06-complete.pdf, 18.02.2007.
• BMKP, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (2019a). “2019 Küresel Çok Boyutlu Yoksulluk Endeksi (MPI)”, http://hdr.undp.org/en//2018-MPI, 22.12.2020.
• BMKP, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (2019b). “2019 İnsani Gelişme Raporu’ndaki Ülkelerle İlgili Açıklama Notu: Türkiye”, https://www.tr.undp.org/content/dam/turkey/hdr2019/UNDP-TR-EN-HDR-2019-OVERVIEW-TUR-TR.pdf, 21.12.2019.
• BMKP, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (2019c). “İnsani Gelişme Endeksi Eğilimleri, 1990-2018”, http://hdr.undp.org/en/content/table-2-human-development-index-trends-1990%E2%80%932018, 29.12.2019.
• Demir, S. (2006). “Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı İnsani Gelişme Endeksi ve Türkiye Açısından Değerlendirme”, http://ekutup.dpt.gov.tr/ekonomi/ gosterge/demirs/insanige.pdf, 25.03.2007.
• Genç, D. ve Uçkun, Ö. (t.y.). “Sosyal Kalkınma Üzerine Değerlendirme”, http://kalkinma.org/, 18.11.2007.
• Mengi, A. ve Algan, N. (2003). Küreselleşme ve Yerelleşme Çağında Bölgesel Sürdürülebilir Gelişme AB ve Türkiye Örneği, Siyasal Kitabevi, Ankara.
• “Turkey’s 2nd VNR 2019 Sustaınable Development Goals ‘Strong Ground towards Common Goals’”, https://www.undp.org/content/dam/turkey/UNDP-TR-VNR-2019-REPORT.pdf, 30.12.2019.
• “Yoksulluk Nedir?” (2007), http://www.yoksulluklamucadele.org/icerik.php?id=1, 03.04.2007.