Analysis of the relationship between person-job fit and work-life balance with structural equation modeling: The mediating role of job crafting

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 3, 363 - 381, 27.10.2025

Lütfiye Haktanır , Rahime Dilek Koçak

https://doi.org/10.30855/gjeb.2025.11.3.011

Öz

In this study, the aim was to determine the effect of person-job fit on work-life balance and to test whether job crafting has a mediating effect in the interaction between person-job fit and work-life balance. In this study, the quantitative method was used as the research approach. This study was conducted with data collected from 536 employees operating in the accommodation and food sectors. The data were analyzed via the SmartPLS 4 program. As a result of the research, it was revealed that person-job fit has a positive effect on work-life balance. It was also observed that person-job fit creates a positive impact on job crafting (task, relational, and cognitive). Additionally, it was found that cognitive crafting, a sub-dimension of job crafting, also has a positive impact on work-life balance. Furthermore, the role of job crafting in the relationship between person-job fit and work-life balance was examined. As a result of this analysis, it was seen that job crafting plays a partial mediator role between these two variables. Upon closer examination, it was concluded that this effect originates especially from the task crafting dimension, and that task crafting assumes a full mediating role.

Anahtar Kelimeler

Person-Job Fit , Work Life Balance , Job Crafting , Mediating Role

Kişi-iş uyumu ve iş-yaşam dengesi arasındaki ilişkinin yapısal eşitlik modellemesi ile analizi: İş biçimlendirmenin aracılık rolü

Öz

Bu çalışmada, kişi-iş uyumunun iş-yaşam dengesi üzerindeki etkisini belirlemek ve kişi-iş uyumu ile iş-yaşam dengesi arasındaki etkileşimde iş biçimlendirmenin aracılık etkisinin olup olmadığını test etmek amaçlanmıştır. Bu amaçla, araştırma yaklaşımı olarak nicel yöntem kullanılmıştır. Çalışma, konaklama ve yiyecek sektöründe faaliyet gösteren 536 çalışandan toplanan verilerle gerçekleştirilmiştir. Veriler, SmartPLS 4 programı aracılığıyla analiz edilmiştir. Araştırma sonucunda, kişi-iş uyumunun iş-yaşam dengesi üzerinde olumlu bir etkisi olduğu ortaya çıkmıştır. Kişi-iş uyumunun ayrıca iş biçimlendirme (görevsel, ilişkisel ve bilişsel) üzerinde de pozitif bir etki yarattığı gözlemlenmiştir. Ek olarak, iş biçimlendirmenin alt boyutu olan bilişsel biçimlendirmenin de iş-yaşam dengesini olumlu yönde etkilediği tespit edilmiştir. Ayrıca, kişi-iş uyumu ile iş-yaşam dengesi arasındaki ilişkide iş biçimlendirmenin rolü incelenmiştir. Bu analizin sonucunda, iş biçimlendirmenin bu iki değişken arasında kısmi aracı rol oynadığı görülmüştür. Daha detaylı incelendiğinde ise bu etkinin özellikle görevsel biçimlendirme boyutundan kaynaklandığı ve görevsel biçimlendirmenin tam aracılık rolü üstlendiği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kişi-iş uyumu , iş-yaşam dengesi , iş biçimlendirme , aracılık rolü

Etik Beyan

Bu çalışma yüksek lisans tezinden türetilmiştir.

Kaynakça

• Aksoy, A. ve Türk, M. (2021). Algılanan örgüt yapısı, kişi-iş ve kişi-örgüt uyumunun iş tatmini ve işe kenetlenme üzerine olan etkisi. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Angelo, R. P. ve Chambel, M. J. (2014). The role of proactive coping in the job demands-resources model: A cross-section study with firefighters. European Journal of Work and Organizational Psychology, 23(2), 203-216.
• Apaydın, Ç. (2011). Öğretim üyelerinin işe bağımlılık düzeyi ile iş-yaşam dengesi ve iş-aile yaşam dengesi arasındaki ilişki (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Eğitim Yönetimi ve Politikası Ana Bilim Dalı, Ankara.
• Ariani, D. W. (2025). Examining the impact of job crafting, work-life balance, and procrastination on performance enhancement. Problems and Perspectives in Management, 23(1), 482–495. https://doi.org/10.21511/ppm.23(1).2025.37
• Aslan, A. (2021). Çalışanların ı̇ş becerı̇klı̇lı̇ğı̇nı̇n ı̇şten ayrılma nı̇yetlerı̇ üzerı̇ndekı̇ etkı̇sı̇nde bı̇rey-örgüt-uyumunun aracı rolü. İktisadi ve İdari Yaklaşımlar Dergisi, 3(2), 1-21.
• Bartlett, J.E., Körtlik, J.W. ve Higgins, C.C. (2001). Organizational research: Determining appropriate sample size in survey research. Information Tecnology, Learning and Performance Journal, 19(1), 43-50.
• Beğenirbaş, M., ve Turgut, E. (2014). İş performansının sağlanmasında çalışanın duygusal emeğinin ve örgütte güven algısının etkileri. “İşGüç” Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 16(3), 131-149.
• Behram, N. K., ve Dinç, E. (2014). Algılanan kişi-örgüt uyumunun kişilerarası çatışma ve işten ayrılma niyeti üzerine etkisi. Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7(1), 115-124.
• Budak, G. (2016). Yetkinliğe dayalı insan kaynakları yönetimi (3. Basım). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Büyükyılmaz, B. (2019). Muhasebe meslek mensuplarının kişi-iş uyumu ve etik tutum algıları arasındaki ilişki: Batı Karadeniz Bölgesi’nde bir uygulama. Yüksek Lisans Tezi, Karabük Üniversitesi.
• Büyükyılmaz, O. (2018). Relationship between person-organization fit and organizational citizenship behavior: The mediating role of job satisfaction. International Journal of Management and Administration, 2(4), 135-146.
• Cable, D. M., ve De Rue, D. S. (2002). The convergent and discriminant validity of subjective fit process. Journal of Applied Psychology, 75(6), 648-657.
• Caldwell, D. F. ve O’Reilly, C. A. (1990). Measuring person-job with a profile comparison process. Journal of Applied Psychology, 75(6), 648-657.
• Camgöz, S. M. (2016). İnsan kaynakları yönetiminde başvuru sağlama. A. Ergeneli (Ed.), İnsan kaynakları yönetimi (2. basım) içinde (s. 99-173). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Can, A., ve Kerse, G. (2020). Kişi-örgüt ve kişi-iş uyumunun örgütsel vatandaşlık davranışı üzerine etkisi: Bankacılık sektöründe bir uygulama. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(4), 2327-2336.
• Cohen, J. (1988). Statistical power analysis for the behavioral sciences, Lawrence Erlbaum, Mahwah, NJ.
• Coşkun, Ö. F. (2020). Örgütsel sosyalleşme sürecinde kişi-iş uyumundan kişi-örgüt uyumuna yönelik bir model önerisi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17(46), 605-625.
• Çetin, F., Kibaroğlu, G. G., ve Basım, H. N. (2021). İş biçimlendirme (Job Crafting) ölçeği’nin Türkçeye uyarlanması. İş ve İnsan Dergisi / The Journal of Human and Work, 8(2), 257–271. https://doi.org/10.18394/iid.992676
• Çırpan, H., Varlıer, P., ve Koçak, Ö. E. (2019). Kişi-iş uyumu ve yaşam doyumu ilişkisinde işte kendini yetiştirmenin aracı etkisi. Balıkesir University The Journal of Social Sciences Institute, 22(41), 237-252.
• Delecta, P. (2011). Work life balance. International Journal of Current Research, 3(4), 186-189.
• DeLongchamp, A. C. (2020). Evaluating the effects of a job crafting intervention on employee work-life balance (Yüksek lisans tezi, University of Minnesota) University of Minnesota Digital Conservancy. https://hdl.handle.net/11299/212273
• Demerouti, E. (2014). Design your own job through job crafting. European Psychologist, 19(4), 237-247.
• Demerouti, E., Bakker, A. B., Nachreiner, F., ve Schaufeli, W. B. (2001). The job demands-resources model of burnout. Journal of Applied Psychology, 86(3), 499–512. https://doi.org/10.1037/0021-9010.86.3.499
• Demir, H. H. (2022). İş ve yaşam dengesi: sağlık sektörü çalışanlarına yönelik istatistik analiz. İstanbul: Kriter Yayınevi.
• Demir, M. (2015). Konaklama işletmelerinde birey-örgüt uyumunun iş performansı ve işte kalma niyeti üzerine etkisi. Journal of Tourism Theory and Research, 1(2), 57-71.
• Demirel, E. K. (2017). Çift kariyerli eşler (aileler) sorunu. B. Akdemir (Ed.), İnsan kaynakları yönetiminde güncel yaklaşımlar içinde (s. 67-89). İstanbul: Beta Basım.
• Demirkol, A., ve Aslan, S. (2021). Holland’ın tipolojisi, bağlanma ve beş faktör kişilik kuramı üzerine bir derleme çalışması. Uluslararası Anadolu Sosyal Bilimler Dergisi, 5(3), 1127-1150.
• Düzgün, A. (2021). İş rotasyonu. Tekin, İ. Ç. (Ed.), Güncel ve teknolojik gelişmeler ışığında insan kaynakları yönetimi, içinde (s.113-126). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Elitok, Y. (2019). Kariyer çalışmalarının tarihsel gelişimi. E. Kaygun ve Y. Zengin (Ed.), Kariyer: Temel kavramlar, yönetimi, güncel konular içinde (s. 21-33). Konya: Eğitim Yayınevi.
• Eren, E. (2020). Örgütsel davranış ve yönetim psikolojisi. İstanbul: Beta Basım.
• George, M. J., ve Jones, R. G. (2012). Understanding and managing organizational behavior (Sixth Edition). Pearson Education.
• Gökkaya, Ö. (2014). Yerel yönetimlerde iş-yaşam dengesi ve çalışan davranışı ilişkisinin incelenmesi kocaeli belediyeleri örneği. Elektronik Mesleki Gelişim ve Araştırmalar Dergisi, 2(3), 1-18.
• Gupta, N., ve Beehr, T. A. (1981). Relationships among employees' work and nonwork responses. Journal of Organizational Behavior, 2(3), 203-209.
• Güner, B., Güner Kibaroğlu, G., & Basım, H. N. (2023). The role of job crafting and job engagement in the effect of organizational commitment on job performance. Ege Akademik Bakış, 23(3), 457-470. https://doi.org/10.21121/eab.1124876.
• Güney, S. (2019). İnsan kaynakları yönetimi (3. Basım). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Gürbüz, S. (2019). Kişi-çevre uyumu, örgütsel sosyalizasyon ve iş dizaynı uygulamaları. Ü. Sığrı ve S. Gürbüz (Ed.), Örgütsel davranış (5. baskı) içinde (s. 175-215). İstanbul: Beta Basım Yayım.
• Hackman, J. R., ve Oldham, G. R. (1976). Motivation through the design of work: Test of a theory. Organizational Behavior & Human Performance, 16(2), 250-279.
• Hair, J. F., Black, W. C., Babin, B. J., ve Anderson, R. E. (2018). Multivariate data analysis (8th Edition), Cengage Learning EMEA: United Kingdom. ISBN-13: 9781473756540
• Hair, J. F., Black, W. C., Babin, B. J., ve Anderson, R. E. (2022). Multivariate data analysis (8th ed.). Cengage Learning. ISBN: 9781473756540
• Hair, J. F., Hult, G. T. M., Ringle, C. M., ve Sarstedt, M. (2022). A primer on partial least squares structural equation modeling (PLS-SEM), (3rd ed.) Thousand Oaks, CA: Sage.
• Henseler, J., Ringle, C.M., ve Sarstedt, M. (2015). A new criterion for assessing discriminant validity in variance-based structural equation modelling. Journal of the Academy of Marketing Science, 43,115-135.
• Holland, J. L. (1973). Making vocational choices: a theory of vocational personalities and work environments. Prentice Hall. New Jersey. https://archive.org/details/makingvocational00holl/page/n1/mode/1up?view=theater Erişim tarihi: 24.09.2022.
• Ilkım, N. Ş., ve Derin, N. (2018). Algılanan iş güvencesizliği, iş tatmini ve birey-örgüt uyumu kavramları arasındaki ilişkiler. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 18(36), 238‐254.
• Javed, M., Khan, M. A., Yasir, M., Aamir, S., ve Ahmed, K. (2014). Effect of role conflict, work life balance and job stress on turnover intention: Evidence from Pakistan. Journal of Basic and Applied Scientific Research, 4(3), 125-133.
• Kalp, G., ve Hasit, G. (2022). Holland mesleki kişilik tipi özelliklerinin çalışanların örgütsel vatandaşlık davranışı ve örgütsel bağlılığına etkileri üzerine bir araştırma. 8th Global Research Congress (GBRC-2022), 15,10-20.
• Kamaşak, R., ve Bulutlar, F. (2010). Kişilik, mesleki tercih ve performans ilişkisi: Akademik personel üzerine bir araştırma. Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 2(2), 119-126.
• Kardas, J. S. (2023). Job crafting and work-life balance in a mature organization. Preprints, 1-15.
• Kerse, G. (2017). İş becerikliliği (job crafting) ölçeğini Türkçe ‘ye uyarlama ve duygusal tükenme ile ilişkisini belirleme. İşletme Araştırmaları Dergisi, 9(4), 283-304.
• Keser, A., ve Güler K. B. (2021). Çalışma psikolojisi (2. Baskı). İzmit: Umuttepe Yayınları.
• Kılıç, K. C., ve Yener, D. (2015). Birey-örgüt ve birey-iş uyumunun çalışanların iş tutumlarına etkisi: Adana ilinde bankacılık sektöründe çalışanlar üzerine bir araştırma. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24(1), 161-174.
• Kilduff, M., ve Brass, J. D. (2010). Organizational social network research: core ıdeas and key debates. The Academy of Management Annals, 4(1), 317-357.
• Koçak, D. (2018). Kişi-örgüt uyumu, zorunlu örgütsel vatandaşlık davranışı ve lider-üye etkileşimi ilişkisi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22(3), 1487-1508.
• Koçak, Ö. E. (2021). İşte kendini yetiştirme ölçeğinin meslek grupları arasında ölçüm değişmezliğinin test edilmesi. Ekonomi, İşletme ve Maliye Araştırmaları Dergisi, 3(1), 73-84.
• Köksal, O., ve Şenel, Ö. (2022). İş biçimlendirmenin işe tutulma üzerindeki etkisinde kişi-iş uyumunun aracılık rolü. İş ve İnsan Dergisi, 9(1), 73-86.
• Leana, C., Appelbaum, E., ve Shevchuk, I. (2009). Work process and quality of care in early childhood education: the role of job crafting. Academy of Management Journal, 52(6), 1169-1192.
• Lofquist, L. H., Dawis, R. V., ve Raounds, J. B. (1987). Measurement of person-environment fit and prediction of satisfaction in the theory of work adjustment. Journal of Vocational Behavior, 31, 297-318.
• Ordu, A. (2021). Mediating role of work-life balance and job satisfaction in the relationship between person-job fit and life satisfaction among teachers. Psycho-Educational Research Reviews, 10(2), 29-41.
• Öğüt, A., ve Kocabacak, A. (2013). Doğru işe doğru insan: insan kaynakları ve kişilik tipolojileri. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Özaydın, M. M. (2013). Cinsiyete dayalı refah sınıflandırmaları temelinde iş ve aile yaşamının uyumlaştırılması sorunu. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15(3), 47-72.
• Öztürk, D., ve Sancak, S. (2007). Hizmet içi eğitim uygulamalarının çalışma hayatına etkileri. Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 2(7), 761-794.
• Pehlivan, İ. (1992). Hizmet içi eğitim-verimlilik ilişkisi. Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences (JFES), 25(1), 151-162.
• Perkmen, S., ve Dağıstanlı, Ö. (2012). Kimler bilişim teknolojileri öğretmeni olmalı? Meslek kişiliği yaklaşımı. E-Journal of New World Sciences Academy, 7(4), 1045-1053.
• Perkmen, S. ve Sahin, S. (2013). Who should study instructional technology? Vocational personality approach. British Journal of Educational Technology, 44(1), 54-65.
• Petrou, P., Demerouti, E., ve Schaufeli, W. B. (2015). Job crafting in changing organizations: antecedents and ımplications for exhaustion and performance. Journal of Occupational Health Psychology, 20(4),470- 480.
• Petrou, P., Demerouti, E., Peeters, M. C., Schaufeli, W. B. ve Hetland, J. (2012). Crafting a job on a daily basis: contextual correlates and the link to work engagement. Journal of Organizational Behavior, 33(8), 1120-1141.
• Pike, G. R. (2006). Students’ personality types, intended majors, and college expectations: further evidence concerning psychological and sociological ınterpretations of Holland’s Theory. Research in Higher Education, 47(7), 801-822.
• Polat, Ş., ve Özdemir, M. (2017). İş özellikleri, iş-yaşam dengesi ve meslekten ayrılma niyeti arasındaki ilişkilerin aday öğretmen görüşlerine göre incelenmesi. Adıyaman Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(2), 340-360.
• Polatcı, S., Sobacı, F., ve Kaban, İ. (2020). Kişilik özellikleri ve kişi-iş uyumunun iş tatmini üzerine etkileri: taşeron çalışanlar üzerine bir araştırma. Journal of Organizational Behavior Review (JOBReview), 2(1), 12-30. Risman, K. L., Erickson, R. J., ve Diefendorff, J. M. (2016). The impact of person-organization fit on nurse job satisfaction and patient care quality. Applied Nursing Research, 31, 121-125.
• Romeo, M., Yepes-Baldó, M., Westerberg, K., ve Nordin, M. (2018). Impact of job crafting on quality of care: The moderating effect of commitment. Psychology, 9(12), 2649-2661.
• Sekiguchi, T. (2004). Person-organization fit and person-job fit in employee selection: A review of the literature. Osaka Keidai Ronshu, 54(6), 179-196.
• Selimoğlu, E. ve Yılmaz H. B. (2009). Hizmet içi eğitimin kurum ve çalışanlar üzerine etkileri. Paradoks, Ekonomi, Sosyoloji ve Politika Dergisi, 5(1), 1-12.
• Signore, F., Mariani, M. G., ve Zaniboni, S. (2025). Job crafting and its role in fostering personal resources. Frontiers in Organizational Psychology, 3, 1576289. https://doi.org/10.3389/forgp.2025.1576289
• Slemp, G. R., ve Vella-Brodrick, D. A. (2013). The job crafting questionnaire: a new scale to measure the extent to which employees engage in job crafting, International Journal of Wellbeing, 3(2),126-146.
• Sökmen, A., ve Benk, O. (2020). Dönüşümsel liderlik, kişi-örgüt uyumu ve iş tatmini ilişkisi: kamu çalışanlarına yönelik araştırma. İşletme Araştırmaları Dergisi, 12(2),1347-1357.
• Sturges, J. (2012). Crafting a balance between work and home. Human Relations, 65(12),1539-1559.
• Swanson, J. L., ve Schneider, M. (2013). Minnesota Theory of Work Adjustment. S. D. Brown ve R. W. Lent (Ed.), Career development and counseling: Putting theory and research to work içinde (s. 29-53). New Jersey: John Wiley and Sons.
• Tekin, İ. Ç. (2021). İş becerikliliğine kişi-örgüt uyumunun etkisi: Konya organize sanayi bölgesi örneği. Pearson Journal, 6(11), 403-414.
• Tims, M., Bakker, A. B., ve Derks, D. (2012). Development and validation of the job crafting scale. Journal of Vocational Behavior, 80(1), 173-186.
• Tims, M., Bakker, A. B., Derks, D., ve Van Rhenen, W. (2013). Job crafting at the team and individual levels: Implications for work engagement and performance. Group & Organization Management, 38(4), 427-454.
• Tims, M., Derks, D., ve Bakker, A. B. (2016). Job crafting and its relationships with person–job fit and meaningfulness: A three-wave study. Journal of Vocational Behavior, 92, 44-53.
• Türkiye İş Kurumu (İŞKUR). (2022). İşgücü piyasası araştırması Ankara ili 2022 yılı sonuç raporu. Erişim, https://media.iskur.gov.tr/66863/ankara.pdf
• Uğur, S. S., ve Devcar, M. A. (2018). Girişimcilik özellikleri ile Holland’ ın kişilik tipleri arasındaki ilişki üzerine nitel bir çalışma. Girişimcilik İnovasyon ve Pazarlama Araştırmaları Dergisi, 2(4), 98-100.
• Varoğlu, D. (2019). İş özellikleri kuramı. S. Yürür (Ed.), Örgütsel davranış kuramları içinde (s. 281-312). İstanbul: Beta Basım.
• Voydanoff, P. (2005). Toward a conceptualization of perceived work‐family fit and balance: a demands and resources approach. Journal of Marriage and Family, 67(4), 822-836.
• Wilensky, H. (1960). Work, careers, and social integration. International Social Science Journal, 12, 543-560. Willk, S. L., ve Sackett, P. R. (1996). Longitudinal analysis of ability-job complexity fit and job change. Personnel Psychology, 49(4), 937-967.
• Wrzesniewski, A., ve Dutton, J. E. (2001). Crafting a job: Revisioning employees as active crafters of their work. Academy of Management Review, 26, 179-201.
• Yasım, Y. K. (2021). İş yaşam dengesi. İ. Ç. Tekin (Ed.), Güncel ve teknolojik gelişmeler ışığında insan kaynakları yönetimi içinde (s. 127-146). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Yeşilyaprak, B. (1995). Mesleki gelişim kuramları üzerine bir eleştirel değerlendirme. Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 2(6), 43-49.
• Yıldız, S. (2005). Kişilik, meslek, mutluluk. A. Keser (Ed.), Çalışma yaşamında dönüşümler-örgütsel bakış içinde (s. 369-384). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Yılmaz, S. (2020). İş yaşam dengesi. İ. Bakan (Ed.), Örgütsel davranış içinde (s. 207-247). İstanbul: Beta Basım.
• Yılmaz, S., ve Bakan, İ. (2020). İş yaşam dengesi. İ. Bakan (Ed.), Örgütsel davranış içinde (s. 697-711). İstanbul: Beta Basım.
• Yıluzar, H. (2016). Kişi-örgüt uyumu ile işe adanmışlık ve örgütsel bağlılık ilişkisi: sağlık sektöründe bir araştırma (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Ana Bilim Dalı, Antalya.
• Zhang, M., Wang, F., ve Das, A. K. (2020). Work-family conflict on sustainable creative performance: Job crafting as a mediator. Sustainability, 12(9), 1-15.
• Zhao, X., Lynch, J. G., ve Chen, Q. (2010). Reconsidering Baron and Kenny: Myths and truths about mediation analysis. Journal of Consumer Research, 37(2), 97-206.