20. YÜZYILIN BAŞLARINDA OSMANLI HAPİSHANELERİ: YOZGAT ÖRNEĞİ

Yıl 2018, Cilt: 13 Sayı: 2, 71 - 96, 26.12.2018

Tahir Bilirli

Öz

Modern anlamda hapishane sanayileşme ile birlikte
Avrupa’da ortaya çıkarken, Osmanlı Devleti’nde ise Tanzimat sonrası idari
yapıda yeniden yapılanma sonucu ortaya çıkmıştır. Daha öncesinde mahbes olarak
adlandırılan bu yerler, suçlunun cezasının ifasını beklediği ya da yargılanmayı
beklediği yerlerdi. Mahbesler genellikle vilayet binaları veya idarecilerin
konakları altında bulunan mahzen veya depo gibi alanlardır. Mahbesler
Tanzimat’tan sonra müstakil bir yer olarak inşa edilmeye başlayarak suçlunun
ıslah edildiği yerlere dönüşmüştür. Yozgat Hapishanesi de 19. yüzyılın
sonlarında kurulmuş bir hapishanedir. Bu çalışmada Yozgat Hapishanesi’nin 20. yüzyılın
başında yani Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde yaşadığı fiziki değişim,
mahkumlarının sağlık ve güvenlik durumları, ne tür suçluların bulunduğu,
hapishanede görevli memurların durumları ele alınmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Yozgat, Hapishane, Mahkûm

OTTOMAN PRISONS in THE EARLY 20TH CENTURY: YOZGAT EXAMPLE

Öz

In modern sense,
prisons have emerged in Europe with industrialization. In the Ottoman
Empire, prisons emerged after the Tanzimat with the restructuring of the
administrative units. These places, formerly called mahbes, were places
where the criminal's waited trial or punishment. These were usually places such
as cellars or warehouses under the houses of the provincial buildings or
administrators. The prisons began to be built as an independent
units after the Tanzimat and it became places where the criminals
were rehablitated. Yozgat Prison was established in the late 19th century.
In this study, the physical changes of the Yozgat prison throughout the
Ottoman period, health and safety conditions of the prisoners, the
types of the criminals and the positions of the prison officers in the prison
will be studied.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Yozgat, Prison, Convict

Kaynakça

• Sadaret Mektûbi Kalemi Evrakı (A. MKT.): 139/54
• Sadaret Mektûbi Kalemi Umum Vilâyât Evrakı (A. MKT. UM.): 462/68
• Babıali Evrak Odası Evrakı (BEO.): 339/25368
• Dahiliye Emniyet-i Umumiye Takibat-ı Adliye Kalemi Evrakı (DH. EUM. ADL.): 20/52; 28/28; 36/01;
• Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye İkinci Şube (DH. EUM. 2. Şb.): 10/80
• Dahiliye Emniyet-i Umumiye Evrak Odası Kalemi Evrakı (DH. EUM. VRK.): 13/84
• Dahiliye Nezareti Mebani-i Emiriye-Hapishaneler Müdüriyeti Evrakı (DH. MB. HPS.): 08/63; 09/45; 10/10; 14/11; 49/23; 73/06; 79/17; 80/60; 97/08; 108/38; 109/14; 123/28; 152/45; 154/40; 158/8; 159/02; 160/41.
• Dahiliye Nezareti Mebani-i Emiriye-Hapishaneler Müdüriyeti Müteferrik Evrakı (DH. MB. HPS. M.): 03/04; 03/30; 11/26; 12/35; 16/91; 17/32; 21/06; 24/09; 25/25; 25/64; 27/02; 27/24; 27/36; 28/77; 30/53; 30/90; 32/52; 35/93; 53/27.
• Meclis-i Vâlâ Evrakı (MVL.): 97/70; 667/39
• Şûrâ-yı Devlet Evrakı (ŞD.): 2216/27
• AKSU, Şener, “Otorite-Yaşamalanı İlişkisinde Hapishanenin Yeri”, Hapishane Kitabı, Ed: Emine Gürsoy Naskali-Hilal Oytun Altun, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2005, s. 59-68.
• BARDAKOĞLU, Ali, “Hapis”, DİA, Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1997, s. 54-64
• BOZKURT, Nugül “XX. Yüzyılın Başlarında Kütahya Hapishanesinin Genel Durumu”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 5, S. 21, Bahar 2012, s. 261-277.
• DEVELİOĞLU, Ferit, Lügat, Aydın Kitabevi, İstanbul, 1984.
• DEMİRKOL, Kurtuluş, II. Meşrutiyet Döneminde Edirne Vilayeti Hapishaneleri, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü basılmamış doktora tezi, Sakarya, 2012.
• FOUCAULT, Michel, Hapishanenin Doğuşu, Çev: Mehmet Ali Kılıçbay, İmge Yayınları, Ankara, 2015.
• GÖNEN, Yasemin Saner, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Hapishaneleri İyileştirme Girişimi, 1917 Yılı”, Hapishane Kitabı, Ed: Emine Gürsoy Naskali-Hilal Oytun Altun, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2005, s. 173-181.
• KARACA, Ali, “XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Fahişe Hatunlara Uygulanan Cezalar: Hapis ve Sürgün”, Hapishane Kitabı, Ed: Emine Gürsoy Naskali-Hilal Oytun Altun, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2005, s. 152-162.
• ÖZÇELİK, Mücahit, “Mütareke Dönemi’nde Osmanlı Hapishanelerinin Durumu” Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl 7, Sayı 14, Güz 2011, s. 16-37.
• PAKALIN, Mehmet Zeki, Tarih Deyimleri ve Terimler Sözlüğü, C. 3, MEB. Yayınları, İstanbul, 1983.
• SANER, Yasemin “Osmanlının Yüzlerce Yıl Süren Cezalandırma ve Korkutma Refleksi: Prangaya Vurma”, Osmanlı’da Asayiş, Suç ve Ceza 18.-19. Yüzyıllar, Ed: Noemi Levy-Alexandre Toumarkıne, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1986, s. 163-189.
• SCHULL, Kent, “Tutuklu Sayımı: Jön Türklerin Sistematik Bir Şekilde Hapsihane İstatistikleri Toplama Çalışmaları ve Bunlarına 1911-1918 Hapishane Reformu Üzerinde Etkileleri”, Osmanlı’da Asayiş, Suç ve Ceza 18.-19. Yüzyıllar, Ed: Noemi Levy-Alexandre Toumarkıne, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1986, s. 212-238.
• ŞEMSEDDİN Sami, Kamus-ı Türki, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1978, s. 317
• TANIŞ, Cihat, “Osmanlı Devleti’nde Hapishane Islahatı: Muş Hapishanesi Örneği (1908-1914)”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.11, S.57, s. 141-146.
• TEKİN, Saadet – ÖZKES, Sevilay, “Cumhuriyet Öncesi Türkiye’de Hapishane Sorunu”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, VII/16-17, 2008 Bahar-Güz, s. 187-201.
• YILDIZ, Gültekin, Mapusâne Osmanlı Hapishanelerinin Kuruluş Serüveni (1839-1908), Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2012.
• YILDIZ, Özgür, “Osmanlı Hapishaneleri Üzerine Bir Değerlendirme: Karesi Hapishanesi Örneği”, Akademik Bakış, C. 9, S. 17, Kış 2015, s. 91-111.