TÜRKİYE VE IRAK ARASINDAKİ DIŞ TİCARETİN ÇEKİM MODELİ İLE ANALİZİ

Yıl 2019, Cilt: 14 Sayı: 1, 229 - 262, 02.07.2019

Selen Işık Maden Omar Qahtan Abdullah Aljburi

Öz

Liberalleşme,
son elli yıldır dünyada etkisini gösteren olgulardan biridir. Bu bağlamda dünyadaki
ihracat ve ithalat hacmi çok artmaktadır. Dünya ekonomisi için dış ticaretin
özel bir yeri olduğundan dolayı, dış ticareti üzerinde etkili olan faktörler
önem kazanmıştır. Bu bağlamda, ülkeler arasındaki mesafeleri dış ticaretle
ilişkilendiren, ülkeler arasındaki mesafelerin dış ticarete etkisini ölçen ve
son zamanlarda ampirik çalışmalarda sık kullanılmaya başlayan genişletilmiş
çekim modeli çalışmanın ana konusudur.

Çalışmanın
amacı, genişletilmiş çekim modeli kullanılarak, Türkiye’nin ve Irak’ın 1990-2016
yılları ihracat, ithalat ve toplam dış ticaret hacminin analiz edilmesidir.
Kullanılan bağımsız değişkenler, Türkiye’nin, Irak’ın ve diğer ülkelerin
ekonomik büyüklükleri, ekonomik büyüklük benzerliği, göreceli faktör donanımı
ve başkentler arasındaki uzaklıkları ile ortak sınır kukla değişkenleridir.
Bağımlı değişken ise Türkiye’nin, Irak’ın ihracatı, ithalatı ve dış
ticaretidir.

Çalışmanın
bulgularına göre Türkiye’nin ve Irak’ın geliri yüksek olan ülkelerle daha fazla
ticaret yapma eğiliminde olduğu görülmüştür. Bulgular Türkiye’nin ihracatının
Irak’ın ithalatının endüstriler-arası ticaret özelliğine sahip olduğunu
desteklemektedir. Türkiye’nin dış ticareti için mesafe değişkeninin katsayısı
beklenen negatif işarete sahiptir ve anlamlıdır. Ayrıca Irak’ın ortak sınır
kukla değişkeni katsayısı pozitif işaret sahiptir ve anlamlıdır.

Anahtar Kelimeler

Dış ticaret, ihracat, ithalat, çekim modeli, panel veri analizi

ANALYSIS OF FOREIGN TRADE BETWEEN TURKEY AND IRAQ WITH GRAVITY MODEL

Öz

Liberalization is one of the phenomenon which show its
effect in the world in the last fifty years. In this regards, export and import
volume of the world is increasing gradually. Since the foreign trade has a
significant place for the world economy, factors affecting foreign trade has
gained importance. In this context, Augmented Gravity Model, which associate
distance between countries with foreign trade, measures effect of distances
between countries on foreign trade and has begun to be popular in recent times,
is the main subject of the study.

Objective of the study is to analyze Turkey’s and
Iraq’s export, import and total foreign trade volume by using augmented gravity
model for the period of 1990-2016. The explanatory variables are Turkey’s,
Iraq’s and their partner countries’ economic size, economic size similarity,
relative factor endowment, populations, distance between capital, and common
border dummies. The dependent variables are Turkey’s and Iraq’s export, import
and foreign trade.

Findings of the study were that Turkey and Iraq tends
to make trading more with countries with high income. Findings also support
that Turkey’s export and Iraq’s import has inter-industry trade pattern. The
coefficient of distance variable for Turkey’s foreign trade was significant and
had negative sign as expected. Also the coefficient of common border dummy for
Iraq’s foreign trade was significant and had positive sign.

Anahtar Kelimeler

Foreign trade, export, import, gravity model, panel data analysis

Kaynakça

• Aitken, N. D. “The Effect of the EEC and EFTA on European Trade: A Temporal Cross-Section Analysis”, The American Economic Review, 1973, 63 (5), 881–892.
• Antonucci, D. ve Manzocchi, S. “Does Turkey have a Special Trade Relation with the EU? A Gravity Model Approach”, Economic Systems, 30, 2006, s.157-169.
• Arıca, Feyza. Türkiye’nin Dış Ticaret Potansiyelinin Genişletilmiş Linder Hipotezi Çerçevesinde Değerlendirilmesi: Bir Panel Data Analizi. (Doktora Tezi), Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale, 2014.
• Ata, S. “Türkiye’nin İhracat Potansiyeli: Çekim modeli Çerçevesinde Bir İnceleme”, International Conferance on Eurasian Economies, 2012, ss.276-282.
• Atıcı, Cemal; Güloğlu, Bülent. “Gravity Model of Turkey’s Fresh and Processed Fruit and Vegetable Export to the EU: A Panel Data Analysis”, Journal of International Food & Agribusiness Marketing, Vol.18(3/4), 2006, ss.8–21, s.15.
• Baier, Scott L. ve Bergstrand, Jeffrey H. “Do Free Trade Agreements Actually Increase Members' International Trade?”, Journal of International Economics, 2007, 71 (1), 72-95.
• Bebek, Ufuk Güneş. “An Assesment of the Impact of Customs Union on Turkish Bilateral Trade Flows with the EU: A Gravity Model Approach”, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2006, ss. 1–95.
• Bergstrand, J. H. “The gravity equation in international trade: Some microeconomic foundations and empirical evidence”, Review of Economics and Statistics, 1989, 71(1): 143 - 153.
• Bergstrand, J. H. “The Heckscher-Ohlin-Samuelson Model, the Linder Hypothesis and the Determinants of Bilateral Intra-Industry Trade”, Economic Journal, 1990, 100: 1216-29.
• Cheng, I-Hui ve Wall, Howard J., “Controlling for Heterogeneity in Gravity Models of Trade and Integration”, Federal Reserve Bank of St. Louis Review, 2005, 87 (1), 49-63.
• Çetinsaya, Gökhan – Özhan, Taha, İşgalin 6. Yılında Irak, Seta Yayınları IV, Ocak 2009
• Deardorff, A. Determinants of Bilateral Trade: Does Gravity Work in a Neoclassical World? In: Jeffrey F. (9ed). The Regionalism of the World Economy. University of Chicago Press, Chicago, 1998.
• DEİK, Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu, Irak Ülke Bülteni, Ekim 2017.
• Di Mauro, F. “The Impact of Economic Integration on FDI and Exports: A Gravity Approach”, CEPS Working Document, 2000, s. 156.
• Dinçer, G. “Dış Ticaret Kuramında Çekim Modeli: Türkiye-AB Ticaretinin Analizi”, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• Evenett S. J. ve Keller W., “On Theories Explaining the Success of the Gravity Equation”, Journal of Political Economy, 2002, 110 (21): 281 – 316.
• Genç, Murat Can, Seyfettin Artan ve Metin Berber. “Karadeniz Ekonomik işbirliği Bölgesinde Ticaret Akımlarının Belirleyicileri: Çekim Modeli Yaklaşımı”, Atatürk Üniversitesi İİBF Dergisi, 2011, 25(2): 207-224.
• İnançlı, Selim – Ak, Mehmet Zeki, “Türkiye’nin Komşu Ortadoğu Ülkeleri ile Ticari İlişkilerine Ekonomik ve Siyasi Gelişmelerin Etkileri”, Ortadoğu Yıllığı 2005, ss.385-417
• Karagöz, Kadir ve Karagöz, Murat. “Türkiye’nin Küresel Ticaret Potansiyeli: Çekim Modeli Yaklaşımı”, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt:10, Sayı:2, 2009, ss.127-144.
• Linneman, H. An Econometric Study of International Trade Flows, North Holland, Amsterdam, 1966.
• Mathur, S. K. “Pattern of International Trade, New Trade Theories and Evidence from Gravity Equation Analysis”, The Indian Economic Journal, 1999, 47(4): 68-88.
• Nitsch, V. “Does the G7/G8 promote trade?”, Economics Letters, 2007, 94(1): 136–140.
• Nurladın, Aram Wrya, “ABD’nin Irak Savaşı ve Birleşmiş Milletlerin Rolü, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2015Paas, Tiıu. “European Integration and EU Eastward Enlargement Process in International Trade: Using A Gravity Approach for Exploring Bilateral Trade Flows”, The 42nd Congress of the European Regional Science Association, Dortmund, Germany, 2002, ss.1-5.
• Rojid, S. “COMESA Trade Potential: A Gravity Approach”, Applied Economics Letters, 2006, 13: 947–951.
• Sağsen, İlhan “Sektörler Bazında Türkiye-Irak İlişkileri ve Su”, Ortadoğu Analiz, Cilt:3, Sayı:36, 2011, ss.60-72
• Sandalcılar, Ali Rıza. “Türkiye’nin BRIC Ülkeleriyle Ticari Potansiyeli: Panel Çekim Modeli Yaklaşımı”, Journal of Yasar University, Cilt:25, No:7, 2012, ss.4164-4175
• Tatlıcı, Ö. ve Kızıltan, A. “Çekim Modeli: Türkiye’nin İhracatı Üzerine Bir Uygulama” Atatürk Üniversitesi İİBF, 2011. Dergisi 10. Ekonometri ve İstatistik Sempozyumu Özel sayısı.
• Tinbergen, T. Shaping the World Economy: Suggestions for an International Economic Policy, New York: The Twentieth Century Fund. Pekin, 1962.
• Turhan, Gökçe Tekin. Kara Sınırı Komşuları İle Ticaretin Türkiye’nin Kalkınmasına Etkisi: Çekim Modeli Yaklaşımı. (Doktora Tezi), Kadir Has Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbu, 2012.
• Turunc, Hasan, “Turkey's global strategy: Turkey and Iraq”, IDEAS reports - special reports, Kitchen, Nicholas (ed.) SR007. LSE IDEAS, London School of Economics and Political Science, 2011, London, UK., ss.40-44.
• Wang, Zhi Coyle, T.William, Mark Gehlar ve Tom Vollrath, “The Impact of Distance on U.S.Agricultural Exports: An Econometric Analysis”, Economic Research Services (ERS) USDA, Tecnological Changes, Transportation Sector/MP-1566, 1998, s.71-83.
• Türkiye Cumhuriyeti ile Irak Cumhuriyeti Hükümetleri Arasında Yüksek Düzeyli İşbirliği Konseyi’nin Kurulmasına İlişkin Ortak Siyasi Bildirge, 10.07.2008