ORTAOKUL 5. SINIF FEN BİLİMLERİ DERS KİTABINDA: DİLBİLGİSEL EĞRETİLEME OLARAK ADLAŞTIRMA

Yıl 2019, Cilt: 14 Sayı: 1, 1 - 15, 02.07.2019

Merve Kaya Zeki Apaydın

Öz

Dizgeci
işlevsel dilbilim, metinlerde kullanılan dilbilgisel kalıplar ve sözcüksel
ögeler ve bu maddelerin seçimleri ile ilgilidir. Dilbilgisel eğretileme, bilimsel yazının
geliştirilmesi ve genişletilmesinde, özellikle de adlaştırılmış ifadeler
biçiminde büyük önem taşımaktadır. Bilimsel söylemde, adlaştırmanın
kullanılması bilginin yoğunlaşmasına yardımcı olur. Böylece, yazarın uzun
açıklamaları tekrar etmekten kurtarılmasının yanı sıra, bu dilsel aygıt
bilimsel dili daha küçük, daha işlevsel hale getirir. Türkçede sözdizimsel
adlaştırma yapıları -mAK, -mA, –DIK, -(y)AcAK, –(y)Iş adlaştırma
biçimbirimleriyle üretilmektedir. 2017 yılında, Fen Bilimleri Dersi Öğretim
Programı yeniden hazırlanmıştır. Program 2017-2018 Eğitim-Öğretim yılında
ortaokul düzeyinde 5. sınıfta uygulanmaya başlamıştır. Değişen programla
birlikte, 5. Sınıf fen bilimleri ders kitabı da değişmiştir. Türkiye’deki
alanyazında, adlaştırma konusuna değinen çalışmalar oldukça azdır. Fen
bilimleri ders kitaplarında, adlaştırma konusu yeni çalışılmaya başlanmış bir
alandır. Kuramsal çerçevesini
Dizgeci İşlevsel Dilbilgisi modelinin oluşturduğu bu çalışmanın temel amacı,
yenilenen 5. sınıf fen bilimleri ders kitabında dilbilgisel eğretileme
perspektifinden adlaştırma kullanım sayısını, tiplerini ve yoğunluğunu
incelemektir. Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi
yöntemi kullanılmıştır. Ders kitabının her bir ünitesinde, adlaştırılmış
kelimelerin toplam kelimelere oranı hesaplanarak, adlaştırma yoğunluğu
bulunmuştur. Buna göre –mAK eki 128, -mA eki 710, -DIK eki 419, -(y)AcAK eki
77, -(y)Iş eki 26 kez kullanılmıştır. Toplam 1360 kelimede adlaştırma
biçimbirimleri kullanılmıştır. Adlaştırma yoğunluğu ise % 6,98’dir. 

Anahtar Kelimeler

Ortaokul, fen bilimleri, ders kitabı, dilbilgisel eğretileme, adlaştırma

Kaynakça

• Banks, D. (2005). On the historical origins of nominalized process in scientific text. English for Specific Purposes, 4(3), 347-357. Baratta, M. A. (2010). Nominalization development across an undergraduate academic degree program. Journal of Pragmatics, 42(4), 1017–1036.
• Cengiz, Ö. ve Çakır, H. (2012). Okul öncesi çocukların dilbilgisel eğretileme kullanımının ortaya çıkış sürecinde annelerin etkisi. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 2, 21-36.
• Çakır, H. (2011). Türkçe ve İngilizce bilimsel makale özetlerinde bilgiyi kurgulama ve yazar kimliğini kodlama biçimleri (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Çakır, H. ve Cengiz, Ö. (2017). Dilbilim çeviribilim yazıları, Kansu-Yetiner, N., ve Şahin, M. (Ed). Anneler ve çocuklarının adlaştırma kullanımı (ss. 55-66). Ankara: Anı Yayıncılık
• Derewianka, B. (2003). Grammatical metaphor: Views from systemic-functional linguistics, Simon-Vandenbergen, A.M., Taverniers, M. ve Ravelli, L. (Ed.). Grammatical metaphor in the transition to adelescence (pp. 185-219). Amsterdam: John Benjamins.
• Göksel, A. ve Kerslake, C. (2005). Turkish: a comprehensive grammar. London ve New York: Routledge.
• Hadidi, Y. ve Raghami, A. (2012). A comparative study of ideational grammatical metaphor in business and political texts. International Journal of Linguistics, 4(2), 348-365.
• Halliday, M. A. K. (1994). An introduction to functional grammar (2nd ed.). London: Edward Arnold.
• Jalilifar, A., Alipour, M. ve Parsa, S. (2014). A comparative study of nominalization in applied linguistics and biology books. Journal of Research in Applied Linguistics, 5(1), 24-43.
• Jalilifar, A. ve Memari, M. (2017). Exploring nominalization in physics and applied linguistics textbooks with different levels of difficulty: implications for English for specific purposes. Teaching English Language, 11(2), 131-159.
• Karasar, N. (2009). Bilimsel araştırma yöntemi, 20. Baskı, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım
• Mahbudi, A., Mahbudi, L. ve Amalsaleh, E. (2014). A comparison between the use of nominalization in medical papers by English and Iranian writers. International Journal of Applied Linguistics and English Literature, 3(6), 1-6.
• Mau, V. T. (2012). Grammatical metaphor in English pharmaceutical discourse (Unpublished Master Thesis). University of Languages and International Studies, Vietnam.
• MEB (2017a). Fen bilimleri dersi öğretim programı (İlkokul ve Ortaokul 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar). Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı.
• MEB (2017b). Ortaokul fen bilimleri 5.sınıf ders kitabı. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı YayınlarıMueller, B. M. (2015). Analysis of nominalization in elementary and middle school science textbook ( Unpublished Master Thesis), Hamline University, Minnesota, America.
• Sarnackaitė, V. (2011). Nominalization as a cohesive device in political discourse (Bachelor Thesis), University of Lithuania, Lithuania.
• Sušinskienė, S. (2009). Textual functions of nominalizations in English scientific discourse. Žmogus ir žodis, 11(3), 58–64.
• Tabrizi, F. ve Nabifar, N. (2013). A comparative study of ideational grammatical metaphor in health and political texts of English newspaper. Journal of Academic and Applied Studies, 3(1), 32-51
• Taverniers, M. (2004). Grammatical metaphors in English. Moderna Sprak, 98 (1), 17–26.
• Türkkan, B. (2008). Türkçe tarih söyleminde adlaştırmanın işlevleri (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Wenyan, G. (2012). Nominalization in medical papers: A comparative study. Studies in Literature and Language, 4(1), 86-93.
• Yıldırım, A. ve Simsek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri, Genişletilmiş 10. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara.