Halkevleri Kütüphanelerinin Devamı Niteliğinde İnşa Edilen, Modernizmin Öncüleri: İl Halk Kütüphaneleri

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 451 - 484, 30.10.2024

Ayşe Betül Gökarslan , Hilal Tuncer

https://doi.org/10.37246/grid.1294220

Öz

Toplumun eğitimi için oluşturulan halk kütüphaneleri, her kesime ve her yaş grubuna hizmet veren, her türlü kütüphane materyalini ve bilgiyi insanlığın hizmetine ücretsiz sunarak fırsat eşitliği sağlayan, “yaşamboyu öğrenme merkezleri” olarak bilinmektedir. Halk kütüphaneleri sadece bir kitap deposu olmayıp, birer toplanma alanı ve kültür merkezi haline gelmişlerdir. Yerel halkın eğitimine çok büyük katkılar sağlayan Halkevleri ise, halk kütüphanelerinin gelişiminde öncülük etmiş; kütüphaneleri ve yayınları ile toplumun kültürel yaşamının canlanmasında önemli rol oynamışlardır. Halk Kütüphaneleri 1928 – 1930 döneminde var olmasına karşın bu isimle anılmamış; 1940’lı yıllarda artış göstermiştir. 1950 ile 1960 yılları arasında ise halk kütüphanesi hizmeti iyice olgunlaşmış, Halkevlerinin ve köy enstitülerinin kapatılması ile oluşan boşluk, bakanlığa bağlı halk kütüphaneleri ile doldurmaya çalışılmış ve kütüphane inşaları artmıştır. Beş yıllık kalkınma planları doğrultusunda gelişim gösteren Halk Kütüphanelerinin inşa sayısındaki artış, 1960’larda olmuştur. “Kütüphaneler Komitesi Raporu” (1961) ile kütüphanelerin bölge halk kütüphaneleri ve il halk kütüphaneleri olarak örgütlenmeleri hedeflenmiş; kütüphanelerin kurulacağı iller ve onlara bağlanacak halk kütüphaneleri belirlenmiştir. 1960’lı yıllarda birçok ilde yapılmaya başlayan halk kütüphaneleri, dönemin modern mimarisinin üslubunda inşa edilmiştir. Bu çalışma ile tip proje olarak inşa edildiği düşünülen il halk kütüphaneleri ele alınmış, modern mimari üslup çerçevesinde incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Modernizm, Halk Kütüphaneleri, Halkevleri, Kütüphane Mimarisi, Modern mimari

Pioneers of Modernism, Built as the Continuation of the Public Houses Library: Provincial Public Library

Öz

The public libraries created for the education of the society are known as "lifelong learning centers", which serve all segments and all age groups, and provide equal opportunities by offering all kinds of library materials and information free of charge to the service of humanity. Public libraries are not just a book store, they have become a meeting place and cultural center. Community Centers, which made great contributions to the education of local people, pioneered the development of public libraries; They played an important role in the revival of the cultural life of the society with their libraries and publications. Although the Public Libraries existed in the 1928 – 1930 period, they were not called by this name; It increased in the 1940s. Between 1950 and 1960, the public library service matured well, the gap created by the closure of Community Centers and village institutes was tried to be filled with public libraries affiliated to the ministry and library constructions increased. With the “Libraries Committee Report” (1961), it was aimed to organize libraries as regional public libraries and provincial public libraries; The provinces where the libraries will be established and the public libraries that will be connected to them have been determined. Public libraries, which started to be built in many cities in the 1960s, were built in the style of the modern architecture of the period. With this study, the provincial public libraries, which are thought to be built as a typical project, were discussed and examined within the framework of modern architectural style.

Anahtar Kelimeler

Modernism, Public Libraries, Community Centers, Library Architecture, Modern Architecture

Kaynakça

• Anameriç, H. (2007). Türkiye'de Cumhuriyetin İlanından Çok Partili Döneme Kadar Olan Dönemde Siyasi Yapı ve Kütüphaneler. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi,: (ICANAS38), s. 45-67. Ankara
• Anameriç, H., Rukancı, F. (2017). “Belgelerle Türk Kütüphanecilik Tarihi (1938-1960): Retrospektif Bir Değerlendirme (I)”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(1), s. 51.
• Anonim (1973). Isparta 1973 İl Yıllığı, 1973, Pars Matbaası: Ankara.
• Anonim (1983). Isparta 1983 İl Yıllığı, 1983, Isparta Valiliği: Isparta.
• Anonim, (1991). Halk ve çocuk kütüphanelerinin dünü ve bugünü halk ve çocuk kütüphanelerinin dünü ve bugünü. Kütüphaneler Genel Müdürlüğü: Ankara.
• Atala, Z. Ö. (2021). "Manisa Akhisar Zeynelzade İlçe Halk Kütüphanesi", Docomomo, Türkiye Mimarlığında Modernizmin Yerel Açılımları XVII , 12-13 Kasım 2021.
• Bilecik Çevre Şehircilik Müdürlüğü arşivi, 2023.
• Chiara, J.D., Crosbie, M.J. (2001). Time-Saver Standards for Building Types, New York: McGraw-Hill.
• Edirne İl Kültür Müdürlüğü arşivi, 2023.
• Edwards, B. (2009). Libraries and Learning Resource Centres, Boston.
• Ersoy, O. (1966). Halk kütüphanelerimiz üzerine bir araştırma. Güven Matbaası: Ankara.
• Eyüpoğlu, H., Zorlu, T. (2021). İç Mekânda Mekânsal Davranış Üzerine Bir Değerlendirme: Kütüphane Örneği. Sanat ve Tasarım Dergisi, 27, s. 223-241.
• Galvin, R.H., Martin van Buren. (1963). Halk Kütüphaneleri Binaları (Behire Balkan Çev.). UNESCO Türkiye Milli Komisyonu Yayımları Kütüphanecilik Elkitapları: 7, Güzel İstanbul Matbaası: Ankara.
• Gümüşhane İl Halk Kütüphanesi arşivi, 2023.
• Gürlek, A. (2001). Bir Kent Bir Kütüphane Atatürk, İl Halk Kütüphanesi. İzmir Valiliği İl Kültür Müdürlüğü: İzmir.
• Hazırlar, M.A. (2004). Halk Kütüphanelerinde İç Mimari. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bilgi ve Belge Yönetimi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tez.
• IFLA, (2001). The Public Library Service: IFLA/UNESCO Guidelines for Development, München, Philip Gill: Almanya.
• Karaoğlu, M. (1975). Urfa Kütüphaneleri ve Halk Kütüphanesi Binası. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Kütüphanecilik Bölümü: İstanbul.
• Karataş, E. (2023). “Erken Cumhuriyet Döneminde Çanakkale Halkevlerinin ve Halkodalarının Kütüphane Faaliyetleri (1932-1951)”. History Studies, 15(1), s. 225-256.
• Kaya, İ.N. (2023). Cumhuriyet ideallerini yansıtan bir kurum: Kadıköy Halkevi. Erişim 02.12.2023. https://www.gzt.com/arkitekt/cumhuriyet-ideallerini-yansitan-bir-kurum-kadikoy-halkevi-3768567.
• Keseroğlu, H.S. (1989). Halk kütüphanesi politikası ve Türkiye Cumhuriyeti’nde durum. Türk Kütüphaneciler Derneği İstanbul Şubesi: İstanbul.
• Keseroğlu, H. (2022). Halkevlerinde Kitap ve Kütüphane Kıyımı: 1951. Türk Kütüphaneciliği, 36(4), s. 495-511. Kültür ve Turizm Bakanlığı, (1996). Halk Kütüphanesi Açılması ve Bina Yapımı Genelgesi.
• Lionel R. Mc Colvin (1963). Halk kütüphaneleri yayma faaliyeti. (Dr. Berin U. Yurdadoğ Çev.). UNESCO Türkiye Milli Komisyonu Yayımları Kütüphanecilik Elkitapları: 4, Güzel İstanbul Matbaası: Ankara.
• Mansur Gökarslan proje ve çizim arşivi, 2023. McAnally, A.M. (1969). Kütüphane mimarisinde modern eğilimler. (S. Göksel, Çev.). Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, 18(3), s. 151-163.
• Onat, Z. (1989). Halk Kütüphanelerinin Mekânsal Organizasyonu. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Özarslantürk, A.K. (2019). Kütüphane Türleri ve Türkiye'den Örnekler. Yerel Kimlik, s. 38- 45.
• Özdemir, Y., Aktaş, E. (2011). Halkevleri (1932’den 1951’e). Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 45, s. 235-262.
• Parlak, S., Aydın, D. (2020). Halk Kütüphanesi ve Okuma Salonlarının Geçmişten Günümüze Değişimi. Euroasia Journal of Social Sciences & Humanities, s. 79-96.
• Pupeliene, J. (2004). Conceptual Principles of the Planning of Modern Public Libraries. LIBER Quarterly, 14. Siirt İl Halk Kütüphanesi arşivi, 2023.
• Temizhan, O. (2006). Halkevleri ve Halkevlerinin 1932-1940 Arası Eğitim Faaliyetleri. Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eğitimin Sosyal ve Tarihi Temelleri Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Topatan, S. (2021). 21. yüzyıl kütüphane binalarının mimari özelliklerinin incelenmesi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Url-1 Erişim [10 Aralık 2022] https://adiyaman.kutuphane.gov.tr/TR-102765/kurulus-ve-tarihcemiz.html.
• Url-2 Erişim [10 Aralık 2022] https://gumushanedenhaber.com/kutuphanenin-arkeolojisi-ve-gumushane-limon-agacli-kutuphanesi/.
• Url-3 Erişim [10 Aralık 2022] https://trabzon.ktb.gov.tr/TR-126728/kutuphanelerimiz.html.
• Url-4 Erişim [10 Aralık 2022] https://eskisehir.ktb.gov.tr/TR-149997/il-halk-kutuphanesi-mudurlugu.html.
• Url-5 Erişim [10 Aralık 2022] https://kygm.ktb.gov.tr/TR-322519/samsun-gazi-il-halk-kutuphanesi-yeni-hizmet-binasi.html.
• Url-6 Erişim [10 Aralık 2022] https://urfa.kutuphane.gov.tr/TR-317072/tarihce.html.
• Url-7 Erişim [10 Aralık 2022] https://edirnejethaber.com/eski-il-halk-kutuphanesi-yenileniyor/.
• Url-8 Erişim [10 Aralık 2022] http://www.vatandasgazetesi.com.tr/gundem/aysekadin-kutuphanesi-restore-edilecek-h2023.html.
• Url-9 Erişim [10 Aralık 2022] https://mardin.kutuphane.gov.tr/TR-185708/tarihcemiz.html.
• Üstün, A. (2000). Halk eğitimi ve halk kütüphaneleri. Şahsi Yayın: İstanbul.
• Vural, S. (2007). Mersin Halkevi / Mersin Kültür Merkezi. Erişim 02.12.2023. https://www.yumuktepe.com/1-f7-teknik-orgutlenme/.
• Yazar arşivi, 1950-2023.
• Yılmaz, B. (1997). Yerel Yönetimler ve Halk Kütüphanesi Hizmeti: Türkiye İçin Bir Değerlendirme. Türk Kütüphaneciliği, 11(2), s. 113-133.
• Yılmaz, B. (1999). Halk Kütüphaneleri Üzerine Güncel Bir Karşılaştırma. Türk Kütüphaneciliği, 13(1), s. 28-39.
• Yılmaz, D., Akhan, N.E. (2011). İlk Dönem Halkevlerinin Eğitim Faaliyetleri "Konya Halkevi Örneği". Karadeniz Araştırmaları, (29), s. 59-95.
• Wheeler, J.L. (1958). The Effective Location of Public Library Buildings, University of Illinois Library School.