39 NUMARALI KALEBEND DEFTERİNE GÖRE OSMANLI DEVLETİ’NDE SUÇ VE CEZA (1830-1834)

Yıl 2022, , 133 - 144, 20.01.2022

Cuma Doğan

https://doi.org/10.53718/gttad.981944

Öz

Osmanlı Devleti’nde defter tutma geleneği XV.yüzyıla kadar uzanmaktadır. Osmanlı arşivinde bulunan Divân-ı Hümâyûn kataloğundaki defterler, şüphesiz araştırmacılar için büyük önem arz etmektedir. Bu defter serilerinden birisi de kalebent defterleridir. Kalebent defterleri, Divân-ı Hümâyûn’dan verilen cezaların kaydının tutulduğu defterlerdir. Bu defterler, başlangıç olarak XVII.yüzyılda tutulmaya başlanmış olup, XVIII.yüzyıldan itibaren de yaygınlaşmıştır. Kalebent, sürgün, kürek, palankabent, prangabentlik gibi cezalara çarptırılan mahkumlar bu defterlere kaydedilmekteydi. Osmanlı şer’i hukuk terminolojisinde cezalar, had, kısas ve ta’zir olmak üzere üç kısma ayrılmaktadır. İncelediğimiz defter içerisinde yer alan kalebent, nefy (sürgün), manastır-bent ve kürek cezaları tâ’zir cezaları kapsamında değerlendirilmektedir. Ta’zir cezaları, uygulanması yöneticilerin takdirine bırakılan cezalar olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu cezaların uygulanmasındaki temel amaç, kamu düzenini bozan şahısların tehlikesiz hale gelmesini sağlayarak, kamu yönetimini yeniden tesis etmektir. Kalebent defterlerinde yer alan suç fiiline yönelik verilen cezalarda belli bir ceza süresi söz konusu olmadığından, ıslah-ı nefs ibaresi çerçevesinde cezalar sonlandırılmıştır. Devlet, suç işleyen şahısları denetim mekanizması altında tutarak terbiye etmeyi amaçlamaktadır. Bu çalışmanın temel amacı, 1830-1834 yılları arasında tutulan 39 numaralı kalebent defteri içerisinde yer alan suç ve ceza türlerini saptayarak, suçluların tahliye ediliş sürecini değerlendirmektir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Suç, Ceza, Kalebent, Sürgün, Kürek Cezası

CRIME AND PUNISHMENT IN THE OTTOMAN EMPIRE ACCORDING TO KALEBEND REGISTER NUMBER 39 (1830-1834)

Öz

Osmanlı Devleti’nde defter tutma geleneği XV.yüzyıla kadar uzanmaktadır. Osmanlı arşivinde bulunan Divân-ı Hümâyûn kataloğundaki defterler, şüphesiz araştırmacılar için büyük önem arz etmektedir. Bu defter serilerinden birisi de kalebent defterleridir. Kalebent defterleri, Divân-ı Hümâyûn’dan verilen cezaların kaydının tutulduğu defterlerdir. Bu defterler, başlangıç olarak XVII.yüzyılda tutulmaya başlanmış olup, XVIII.yüzyıldan itibaren de yaygınlaşmıştır. Kalebent, sürgün, kürek, palankabent, prangabentlik gibi cezalara çarptırılan mahkumlar bu defterlere kaydedilmekteydi. Osmanlı şer’i hukuk terminolojisinde cezalar, had, kısas ve ta’zir olmak üzere üç kısma ayrılmaktadır. İncelediğimiz defter içerisinde yer alan kalebent, nefy (sürgün), manastır-bent ve kürek cezaları tâ’zir cezaları kapsamında değerlendirilmektedir. Ta’zir cezaları, uygulanması yöneticilerin takdirine bırakılan cezalar olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu cezaların uygulanmasındaki temel amaç, kamu düzenini bozan şahısların tehlikesiz hale gelmesini sağlayarak, kamu yönetimini yeniden tesis etmektir. Kalebent defterlerinde yer alan suç fiiline yönelik verilen cezalarda belli bir ceza süresi söz konusu olmadığından, ıslah-ı nefs ibaresi çerçevesinde cezalar sonlandırılmıştır. Devlet, suç işleyen şahısları denetim mekanizması altında tutarak terbiye etmeyi amaçlamaktadır. Bu çalışmanın temel amacı, 1830-1834 yılları arasında tutulan 39 numaralı kalebent defteri içerisinde yer alan suç ve ceza türlerini saptayarak, suçluların tahliye ediliş sürecini değerlendirmektir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Suç, Ceza, Kalebent, Sürgün, Kürek Cezası

Kaynakça

• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi Bab-ı Asafi Divan-ı Hümayun Sicilleri Kalebent Defterleri, A.DVNS.KLB.d., nr. 39
• AKSIN, Ahmet -Süha Oğuz Baytimur, “25 Numaralı Kalebent Defterinin Tanıtımı ve Kalebent Defterlerinin Osmanlı Sosyal Tarihi Bakımından Önemi,” XV.Türk Tarihi Kongresi Bildirileri Eylül 2006, Türk Tarihi Kurumu Yayınları, Ankara 2010. s. 793-812.
• AKGÜNDÜZ, Ahmet, “Kanunnamelerdeki Ceza Hukuku Hükümleri ve Şer’i Tahlili,” İslam Araştırmaları Dergisi, C. 12, S. 1, İstanbul 1999, s. 1-16.
• AVCI, Mustafa, “Osmanlı Uygulamasında İnfazı Özellik Gösteren Hapis Türleri:Kalebentlik, Kürek ve Prangabentlik,” Yeni Türkiye Dergisi Türkoloji ve Türk Tarihi Araştırmaları Özel Sayısı, 2002, s. 128-147.
• AYDIN, Mehmet Akif, “Ceza,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 7, Ek III İstanbul 1993, s. 478-482.
• BAYTİMUR, Süha Oğuz, “Osmanlı Devletinde Kalebent ve Sürgün Cezalarının Uygulamaları ile Mahkumların Serbest Bırakılmaları (1879-1839),” Uluslararası Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri, C.I, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul 2016, s. 831-852.
• BOSTAN, İdris, “Beylikten İmparatorluğa Osmanlı Denizciliği,” İstanbul 2006.
• BOSTAN, İdris “Tersâne-i Âmire,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.40, s. 513-516.
• ÇERİBAŞ, Volkan, “Kalebent Defterlerinde Geçen Suç ve Ceza Türleri: 33 Numaralı Kalebent Defteri Örneği,” History Studies Dergisi, C. 10, S. 9, Yıl 2018, s. 86-102.
• DOĞAN, Cuma, “39 Numaralı Kalebent Defterinin Transkribi ve Değerlendirilmesi,” Ahi Evran Üniversitesi Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırşehir 2019.
• EMECEN, Feridun, “Şehzade Divanında Suç ve Ceza,” Marmara Üniversitesi Hukuk Araştırmaları Dergisi (Mehmet Akif Aydın’a Armağan) C. 21, 2015, s. 39-76.
• ERİM, Neşe, “Osmanlı İmparatorluğunda Kalebentlik Cezası ve Suçluların Sınıflandırılması Üzerine Bir Deneme,” Osmanlı Araştırmaları Dergisi, S. 4, İstanbul 1984. s. 79-88.
• EYİCE, Semavi, “Aynaroz,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.4, s. 267-269.
• GENÇ, Yusuf İhsan, Mustafa Küçük, Raşit Gündoğdu, Sinan Satar, İbrahim Karaca, H. Osman Yıldırım, Nazım Yılmaz, “Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi,” Ankara 2010.
• İPŞİRLİ, Mehmet, “Kürek Cezası,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. ek/2 s. 112-114.
• İŞBİLİR, Ömer, “Kalebent,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. Ek-2, İstanbul 2016, s. 5-7.
• POYRAZ, Özlem, “Abdülmecid Dönemi Hürriyet Bağlayıcı ve Kısıtlayıcı Ceza Uygulamalarına Dair Bir İnceleme,” Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, S. 43. 2020, s. 497-518.
• YURTSEVEN, Yılmaz “İslam-Osmanlı Muhakeme Hukukunda Şahitlik Müessesesi,” Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi, S. 2, 2018, s. 85-140.