QİNG HANEDANI DÖNEMİ KAYNAKLARINDAN “QİNG HANEDANI’NIN HARAÇGÜZARLARININ RESİMLERİ” ALBÜMÜNDE KAZAKLAR VE KIRGIZLAR

Yıl 2023, TÜRKİYE CUMHURİYETİ'NİN 100. YILI ÖZEL SAYISI, 341 - 356, 20.10.2023

Gülnar Kara

https://doi.org/10.53718/gttad.1293186

Öz

Çin’in komşu devletler ve Çinli olmayan halklarla ilişkileri kadim zamanlardan beri genel olarak Çin merkezli anlayışa göre şekillenmiştir. Bu anlayışa göre Çin imparatoru “Göğün Oğlu”ydu ve diğer tüm ülkeler doğal olarak ona tabiydi, yani tüm dünya Çin imparatorunun tebaası sayılıyordu. Çin ile ilişki kurmak isteyen dış ülkeler de “haraç veren tabi ülkeler” statüsünde sayılıyordu. Bu politika Çin’de hüküm sürmüş çeşitli hanedanlar döneminde yayınlanmış eserlere de yansımıştır. Bunlardan biri çalışmamıza konu olan Qing Hanedanı döneminde (1644-1911) yayınlanmış olan “Qing Hanedanı’nın Haraçgüzarlarının Resimleri” isimli albümdür. Bu eserde genel olarak Çin imparatorunun kendi tebaası olarak gördüğü çeşitli halkların liderleri ve temsilcilerinin kadın-erkek şeklinde eşleştirilmiş resimleri verilmiş, sonrasında o devlet veya halkın yaşadığı coğrafya, yaşam tarzı, giyim kuşamları, Qing Hanedanı ile ilişkileriyle ilgili kısa bir metin eklenmiştir. Ancak eserde tasvir edilen bazı tarihi bilgilerin Çin imparatorunun gönlünden çıkacak şekilde tek yönlü ve önyargılı verildiğinin altını çizmeliyiz. Dolayısıyla eserin bazı bölümlerinde Çin ile hiçbir teması olmayan ve muhtemelen Çinlilerin başka kaynaklar aracılığıyla tanıdıkları ülkeler de Çin imparatorunun “haraçgüzarları” olarak nitelendirilmiştir. Yani, albümün bir çeşit propaganda malzemesi olarak hazırlandığı açıkça görülmektedir. Dokuz bölümden oluşan bu albümün ikinci ve dokuzuncu bölümleri Türkistan halklarıyla ilgili bilgiler içermektedir. Tüm önyargılarına rağmen bu eser, Türkistan halklarının tarihi, etnografyası ve kültürünü incelemek için ilginç bir kaynak niteliğindedir. Bu çalışmada eserin Kazaklar ve Kırgızlarla ilgili kısımları başka kaynaklarla karşılaştırmak suretiyle irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Qing Hanedanı, Kazaklar, Kırgızlar, Kazak Cüzleri

KAZAKHS AND KYRGYZS IN THE ALBUM TITLED “PICTURES OF TRIBUTARIES OF THE QING DYNASTY” FROM QING DYNASTY SOURCES

Öz

China’s relations with neighboring states and non-Chinese peoples have been shaped by a China-centered understanding since ancient times. According to this understanding, the Chinese emperor was the “Son of Heaven” and all other countries were naturally subordinate to him, that is, the whole world was considered the subject of the Chinese emperor. Foreign countries that wanted to establish relations with China were also considered as “tribute-paying subject countries”. This policy was also reflected in the works published during the various dynasties that ruled in China. One of them is the album titled “Pictures of Tributaries of the Qing Dynasty”, which was published during the Qing Dynasty (1644-1911), which is the subject of our study. In this work, in general, pictures of the leaders and representatives of various peoples, whom the Chinese emperor saw as his subjects, were given as paired in the form of men-women, and then a short text about the geography where that state or people lived, their lifestyle, clothing, and their relations with the Qing Dynasty was added. However, we should underline that some of the historical information depicted in the work was given in a one-sided and biased way, which would be best enjoyed by the Chinese emperor. Therefore, in some parts of the work, countries that had no contact with China and were probably known to the Chinese through other sources were also described as the “tributaries” of the Chinese emperor. In other words, it is clearly seen that the album was prepared as a kind of propaganda material. The second and ninth parts of this nine-part album contain information about the peoples of Turkestan. Despite all its prejudices, this work is an interesting resource for examining the history, ethnography and culture of the peoples of Turkestan. In this study, the parts of the work related to Kazakhs and Kyrgyzs were examined by comparing them with other sources.

Anahtar Kelimeler

Qing Dynasty, Kazakhs, Kyrgyzs, Kazakh Juzs

Kaynakça

• ANDREYEV, İ. G., Opisaniye Sredney Ordy Kirgiz-Kaysakov, Altın Kitap, Astana 2007.
• BERNŞTAM, A. (1946). “İstoçniki po İstorii Kirgizov XVIII Veka”, Voprosy İstorii, no. 11-12, s. 126-131.
• BİÇURİN, N. Ya., Eskiçağlar ve Günümüzdeki Cungarya ve Doğu Türkistan’ın Tasviri, çev. G. Kara, Gece Akademi, Ankara 2018.
• COLDOŞEV, Nurbek, “Burut Etnik Adı Üzerine”. Çev. C. Buyar. Sibirya Araştırmaları Dergisi (SAD), cilt 2, sayı 5, 2014, s. 25-36.
• DOĞAN, Orhan, Kazak Hanlığı’nın Çarlık Rusyası ve Cungarlarla İlişkileri (Rus ve Kazak Kaynaklarına Göre), TTK Yayınları, Ankara 2021.
• ERCİLASUN, Konuralp, Tarihin Derinliklerinden 19. Yüzyıla Kâşgar, TTK Yayınları, Ankara 2003.
• GE, Zhaoguang, “Imagining a Universal Empire: a Study of the Illustrations of the Tributary States of the Myriad Regions Attributed to Li Gonglin”, Journal of Chinese Humanities, 5(2), 2019, pp. 124-148.
• HAFİZOVA, K. Ş., Stepnyye Vlastiteli i İh Diplomatiya v XVIII-XIX Vekah, KİSİ, Nursultan 2019.
• HARİTONOVA, A. M., “İstoriya İzuçeniya Kitayskogo Ksilografiçeskogo Pamyatnika İzobrajeniya Dannikov Pravyaşçey Dinastii Qin”, Uçenyye Zapiski Petrozavodskogo Gosudarstvennogo Universiteta, no. 6 (183), 2019, s. 43-50.
• Huang Qing Zhigong Tu 皇清职贡图 http://www.guoxuemi.com/guji/2908k/, juan 1, 21.01.2023 sa. 20:40.
• KARA, Gülnar, “Abılay Han Döneminde Kazak-Cungar İlişkileri Üzerine”, Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 7(1), Haziran 2022, s. 64-76.
• KARA, Gülnar, “Qing Hanedanı Ordularının Cungarya’yı İşgali Ekseninde Kazak Topraklarına Seferleri (1756-1758)”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19 (3), 2022, s. 1550-1561.
• KARA, Gülnar, Çin Kaynaklarında Asya Hunları, Doğu Kütüphanesi Yayınları, İstanbul 2021.
• Kazahsko-Russkiye Otnoşeniya v XVI-XVIII Vekah, Sbornik Dokumentov i Materialov (KRO), red. V. F. Şahmatov vd, İzd. AN KazSSR, Alma-ata 1961.
• KUZNETSOV, V. S., Tsinskaya İmperiya na Rubejah Tsentral’noy Azii, Nauka, Novosibirsk 1983.
• Materialy po İstorii Kazahskoy SSR (1741-1751), c. II/2, red. M. P. Vyatkin, İzd. AN KazSSR, Alma-ata 1948.
• MAYATSKİY, D. İ., “Severnaya i Zapadnata Yevropa v “İzobrajeniyah Dannikov Pravayaşçey Dinastii Tsin””, Vestnik NGU, t. 19, no. 4, 2020, s. 81-93.
• MOİSEYEV, V. A. Djungarskoye Hanstvo i Kazahi XVII-XVIII vv., Gılım, Almatı 1991.
• NODA Jin, ONUMA Takahiro, A Collection of Documents from the Kazakh Sultans to the Qing Dynasty, TIAS: Department of Islamic Area Studies, The University of Tokyo 2010.
• ONAT, Ayşe, Çin Kaynaklarında Türkler. Han Hanedanı Tarihi’nde Batı Bölgeleri, TTK Yayınları, Ankara 2012.
• OTKAN, Pulat, Tarihçinin Kayıtları’na (Shi Ji) Göre Hunlar, haz. G. Fidan, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2018.
• Pingding Zhunga’er Fanglüe (PDZGEFL), zhengbian https://www.kanripo.org/ed/KR2c0012/WYG/000#1a 22.01.2023 sa. 22:32.
• Posol’stvo k Zyungarskomu Hun-tayci Tsevan Rabtanu Kapitana ot Artillerii İvana Unkovskogo i Putevoy Jurnal Yego za 1722-1724 Gody, red. N. İ. Veselovskiy, Tipografiya V. Kirşbauma. St.-Peterburg 1887.
• Qazaq Handıgı men Tsin Patşalıgınıng Sayasi Diplomatiyalıq Qatınastarı Turalı Qıtay Muragat Qujattarı, haz. B. Ejenhanulı, c.1, Dayk-Press, Almatı 2009.
• Qinding Huangyu Xiyu Tuzhi (QHXYTZ), (欽定)皇輿西域圖志, 44. bölüm, Sol Kanat Kazakları, 欽定皇輿西域圖志 卷四十四, 藩屬一, 左部哈薩克 [097-1b] http://skqs.guoxuedashi.net/wen_777t/123189.html#097-1a erişim tarihi: 21.01.2023 sa. 22:05.
• Qing Imperial Illustrations of Tributary Peoples (Huang Qing Zhigong Tu): A Cultural Cartography of Empire, Edit. and trans. Laura Hostetler, Wu Xuemei, Brill, Leiden-Boston 2022.
• RYÇKOV, P. İ., İstoriya Orenburgskaya (1730-1750), Tip. İ. İ. Evfimovskogo-Mirovitskogo, Orenburg 1896.
• SAMOYLOV, N. A., MAYATSKİY, D. İ., “Kitayskiy İstoriko-Etnografiçeskiy Pamyatnik “İzobrajeniya Dannikov Pravyaşçey Dinastii Tsin”: Predistoriya Sozdaniya i Sostiokul’turnoye Znaçeniye”, Nauçnıy Dialog, no. 9, 2019, s. 437-455.
• SAPARALİYEV, D. B., “Etniçeskoye Naimenovaniye Kyrgyzov i Opisaniye İh Religioznyh Verovaniy v Russkih İstoriçeskih İstoçnikah XVII-XIX Vekov”, Minbar, İslamskiye İssledovaniya, t. 10, no. 1, 2017, s. 15-33.
• SAPARALİYEV, D., “XVIII. Yüzyılda Kırgızlar ile Özbeklerin Sosyal ve Siyasi İlişkileri”, çev. A. İsakov, Gazi Akademik Bakış, cilt 4, sayı 8, 2011, s. 139-160.
• SIMA, Qian, Shi Ji, Zhonghua Shuju, Beijing 1996.
• SOMKINA, N. A., “İzobrajeniya Dannikov Pravyaşçey Dinastii Tsin Kak İstoçnik Svedeniy o Tsentral’noy Azii v XVII Veke, Ts. II”, Sovrevennyye Vostokovedçeskiye İssledovaniya, t. 1, no. 4, 2019, s. 85-107.
• Tsinskaya İmperiya i Kazahskiye Hanstva (vtoraya polovina XVIII-pervaya tret’ XIX vv) TsİKH, haz. K. Hafizova, V. A. Moiseyev, t. I, Nauka, Alma-ata 1989.
• VALİHANOV, Ç. Ç, Sobraniye Soçineniy v 5 Tomah, t. III, Glavnaya Redaktsiya Kazahskoy Sovetskoy Ensiklopedii, Alma-ata 1985.
• VASARY, İstvan, Eski İç Asya’nın Tarihi, çev. İsmail Doğan, Ötüken Yayınları, İstanbul 2007.
• VİTEVSKİY, V. N., İ. İ. Neplyuyev i Orenburgskiy Kray v Prejnem Yego Sostave do 1758 g., t. III, Tipo-Litografiya V. M. Klyuçnikova, Orenburg 1897.
• Vostoçnaya Diplomatiya Na Styke Tsivilizatsiy (Konets XVI-70 Gody XIX vv). Sbornik Dokumentov i Materialov, red. K. Ş. Hafizova, D. K. Kıdırali, Gılım, Astana 2015.
• Xiyu Shuidao Ji XYSHJ 西域水道記, juan 4, https://ctext.org/wiki.pl?if=en&chapter=190941 21.01.2023 sa. 23:04.
• YEROFEYEVA, İ. V., Epistolyarnoye Naslediye Kazahskoy Pravyaşçey Elity 1675-1821 Godov, I-II, Abdi Company, Almatı 2014.
• YEROFEYEVA, İ. V., Simvoly Kazahskoy Gosudarstvennosti (Pozdneye Srednevekov’ye i Novoye Vremya), Arkaim, Almatı 2001.