İLK TÜRKLERİN GEÇİŞ DÖNEMLERİNE DAİR İNANÇLARININ GÜNÜMÜZ KUZEY BATI ANKARA’DAKİ İZLERİ

Yıl 2023, TÜRKİYE CUMHURİYETİ'NİN 100. YILI ÖZEL SAYISI, 445 - 456, 20.10.2023

Hasan Işık , Veysel Eren Öztürk

https://doi.org/10.53718/gttad.1343239

Öz

İnsanın yaşamında doğum, evlilik ve ölüm gibi farklı evreler mevcuttur ve bu evreler halk geleneklerinde dönüşüm aşamaları olarak kabul edilir. Bu dönüşüm aşamalarında bireyin, çeşitli toplumsal uygulamalar ile yeni yaşantısına daha rahat uyum sağlaması amaçlanır. Bu çalışmada, hayatının kritik geçiş dönemi sayılan evrelerinden doğum, evlilik ve ölümle ile ilgili İlk Türklerin sahip olduğu inanç yapılarının Ankara Bölgesindeki izleri incelenmiş; bölgedeki uygulamaların eski Türk inanç sistemi ile bağlantıları araştırılmış ve Türk toplumlarında uygulanan ritüellerle bir karşılaştırması yapılmıştır. Ankara Bölgesinde, doğum öncesinde başlayan bu uygulamalarda, bebeğin sağlıklı doğması ve sonrasında sağlıklı bir yaşam sürdürmesi teşvik edilir. Bebeğin doğumundan sonraki kırk gün, büyük bir öneme sahiptir. Bu dönemde annenin ve bebeğin savunmasız olduğuna inanılarak, onları olumsuz etkilerden koruma amaçlı çeşitli önlemler alınır. Evlilik aşamasında da uygulanan gelenekler ve inançlar, bireyin yeni hayatında mutlu olması ve kötülüklerden sakınması için vardır. Eski Türk döneminden günümüze gelen inançlarla, aileye yeni katılan üyeyi kutsamak adına, dini ve mistik ritüeller uygulanır. Ölüm, sonsuz yaşamın başlangıcı olarak kabul edilen bir evredir ve bu dönemde de yapılan uygulamaların amacı, ölenin diğer dünyaya geçişini kolaylaştırmak, orada mutlu olmasını sağlamak ve geride kalanların ruh halini iyileştirmektir. Bu dönemde her ne kadar yoğun olarak İslami uygulamalar kullanılsa da İslam öncesi inancın izleri de yeni bir ölümün olmaması, ölenin geride bıraktığı kişileri rahatsız etmemesi adına yapılan bu uygulamalarda görülmektedir. Çalışmada “Ankara’nın batı bölgesinde ilk Türklere ait geçiş döneminin izleri var mıdır?” problem cümlesinin cevabı verilmeye çalışılmıştır. Problem durumunun tespitine yönelik olarak da sözlü tarih yöntemi kullanılmıştır. Çalışmada on kişi ile görüşme yapılması kararlaştırılmış fakat sadece altı kişinin verdiği cevaplar çalışma için kullanılmıştır. Çalışma sonunda Ankara Bölgesinde yaşayan insanların, İslamiyet öncesi Türk topluluklarının hayatın geçiş dönemlerine yönelik sahip olduğu inanç yapılarından bir çoğunu İslami inanç içerisinde sürdürdükleri sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İlk Türk toplulukları, İnanış, geçiş dönemi, Ankara, Türk kültürü

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

TRACES OF THE FIRST TURKS’ BELIEFS REGARDING THE TRANSITIONAL PERIODS OF LIFE IN PRESENT ANATOLIA: THE EXAMPLE OF WEST ANKARA

Öz

There are different stages in human life such as birth, marriage and death and these stages of transformation in folk traditions. In these transformation stages, it is aimed that the individual adapts to his/her new life more easily with various social practices. In this study, the traces of the belief structures of the First Turks about birth, marriage and death which are the critical and transitional stages of life in the Ankara region were examined. The connections of the practices in the region with the old Turkish belief system were investigated and comparison was made with the rituals practiced in Turkish societies. In these practices, which start before birth in the Ankara region, it is encouraged for the baby to be born healthy and to lead a healthy life afterwards. Forty days after the birth of the baby has great importance. During this period, it is believed that the mother and baby are vulnerable and various measures are taken to protect them from negative effects. The traditions and beliefs applied during the marriage phase are for the individual to be happy in his/her new life and to avoid evil. Religious and mystical rituals are applied in order to bless the new member of the family, with beliefs from the old Turkish period to the present day. Death is a stage that is accepted as the beginning of eternal life and the purpose of the practices during this period is to facilitate the transition of the deceased to the other world, to ensure that he/she becomes happy there and to improve the mood of those remained behind. Besides extensively used Islamic practices, the traces of pre-Islamic belief are also seen in this period in order to prevent a new death and not to disturb the people behind by the deceased. In the study, an attempt has been made to answer the problem statement: “ Are there traces of the transition period of the first Turks in the western region of Ankara?” Oral history method was used to determine the problem situation. In the study, it was decided to interview ten people but the answers given by only six people were used for the study. At the end of the study, it was concluded that the people living in the Ankara region continued most of the belief structures of the pre-Islamic Turkish communities for the transition periods of life in Islamic faith.

Anahtar Kelimeler

First Turkish Communities, Belief, Transition Period, Ankara, Turkish Culture

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• ALSAN, Sayın Şenay, “Türk Kültüründe Ölüm Olgusu ve Ölüm Sonrası Ritüelleri”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, C. 15, 2012, ss. 179-196.
• ARPACI YÜCEKAL, Günnur, Gök-Tanrı İnancının Bilinmeyenleri, Çatı Kitapevi, Ankara 2012.
• ARSLAN, Yusuf, “Sözlü Tarihîn Ortaöğretim Öğrencileri Üzerindeki Yansımaları (Tunceli Merkez Örneği).” Türk Tarih Eğitimi Dergisi, S. 1/2, 2013, ss. 1-29.
• BAŞÇETİNÇELİK, Ayşe, Karaisalı ve Çevresinde Doğum, Evlenme, Ölüm. Kuvayı Milliye Şenlikleri Dünden Bugüne Karaisalı 29-30 Mart 2001, ss. 2-18.
• DJEVAD, Ahmed, Yabancılara Göre Eski Türkler, Bedir Yayınevi, Ankara 1969.
• DONUK, Abdulkadir, “Çeşitli Topluluklarda ve Eski Türklerde Aile”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, İstanbul, 1980-81, ss. 147-16.
• ERGİN, Muharrem, Dede Korkut Kitabı, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1971.
• ERGİN, Muharrem, Orhun Abideleri, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 2008.
• ERGUN, Pervin, Türk Kültüründe Ölümle İlgili Bazı Terimler, Milli Folklor Dergisi, C. 13, İstanbul 2013.
• ERSÜEL, Ülkü, Türk Kültüründe Şamanizm İzleri, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2009.
• ESİN, Emel, İslamiyet’ten Önce Türk Kültür Tarihî ve İslam’a Giriş, Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul 1978.
• EYÜBOĞLU, İsmet, Zeki, Anadolu İnançları Anadolu Mitolojisi İnanç-Söylence Bağlantısı, Geçit Kitabevi, İstanbul 1987.
• FADLAN İbn, İbn Fadlan Seyahatnamesi, çev. Ramazan Şeşen, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2010. GÖKALP, Ziya, Türk Uygarlığı Tarihî, İnkılâp Kitapevi, Ankara 1991.
• GÖMEÇ, Saadettin, “Eski Türk İnancı Üzerine Bir Özet”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 22, Ankara 1985, ss. 79-104.
• İNAN, Abdulkadir, Eski Türk Dinî Tarihî, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1986.
• KAFESOĞLU, İbrahim, Eski Türk Dinî, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1980.
• KAFESOĞLU, İbrahim, Türk Milli Kültürü. Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1993.
• KALAFAT, Yaşar, Altaylardan Anadolu’ya İnanç Göçü, Berikan Yayınevi, Ankara 2012.
• KALAFAT, Yaşar, “Eski Türk İnançlarının Kars Yöresindeki İzleri.” V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri IV. Cilt Gelenek, Görenek ve İnançlar. Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları, 1992, ss. 149–169.
• KARAASLAN, Mehmet, Kaşkay, “Türklerinde Doğum Çevresinde Gelişen İnanç ve Pratikler”, Turkısh Studıes Dergisi, Ankara 2012, ss. 1435-1448.
• KAŞGARLI, Mahmud, Divanü Lûgat-it Türk, çev. Besim Atalay, TDK Yayınları, Ankara 1985.
• KÖYMEN, Mehmet. Altay, Alparslan Zamanı Türk Toplum Hayatı, Selçuklu Araştırmaları Dergisi Dördüncü Sayısından Ayrı Basım, Güven Matbaası, Ankara 1973.
• ÖGEL, Bahaeddin, İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihî Orta Asya Kaynak ve Buluntularına Göre, TTK Basımevi, Ankara 2003.
• ÖGEL, Bahaeddin, Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 2001.
• ÖGEL, Bahaeddin, Türk Mitolojisi II, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1995.
• ÖGER, Adem, “Uygur Türklerinin Doğum Âdetleri”, Turkısh Studıes Dergisi, Ankara 2012, ss. 1679-1694.
• ÖRNEK, Sedat Veyis, Türk Halk Bilimi, BilgeSu Yayınları, Ankara 1995.
• ÖZBOLAT, Abdullah, “Kutsallaşma Sürecine Tipolojik Bir Yaklaşım: Ziyaret Fenomeni Örneği”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, (70), 2014, ss. 121-138.
• RADLOOF, Wilhelm, Türklük ve Şamanlık, çev. Ahmet. Temir, Örgün Yayınevi, İstanbul 2008.
• RASONYI, Laszlo, Tarihte Türklük, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, İstanbul 1971.
• SAMSAKÇI Mehmet, “Türk Kültür ve Edebiyatında Tuz ve Tuz-Ekmek Hakkı”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 2007, ss. 181-199.
• SELÇUK, Ali, “Tahtacıların Doğum ile İlgili İnanç ve Uygulamalarına Fenomenolojik Bir Yaklaşım”, TÜBAR, C. 16, Ankara 2004, ss. 163-180.
• YAMAN, Ali, “Türk Dünyasında Ziyaret Kültürünün Ortak Bazı Unsurları Hakkında”, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7 (14), 2005, ss. 29-37.