MYTHICAL EXTENSIONS OF PROVERBS AND IDIOMS IN CREATION EPICS

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 12, 343 - 352, 20.07.2024

Rabia Gökcen Kayabaşı , Ömer Çini

https://doi.org/10.53718/gttad.1397972

Öz

Epics are the beginning of Turkish literature. These are texts that describe the events that a nation has experienced. The relationship between epics and myths in the Archaic period is known. Epics are the treasure of our national and spiritual culture in archaic times. It is a transmitter of our political, social, social and cultural values. Myths form the origins of many elements in epics. Although these elements have undergone a shift in meaning, they have survived to the present day through oral tradition. The position of oral culture and cultural transmitters; It has played a decisive role in conveying proverbs, idioms, epics, legends, mythical narratives and tales of archaic periods according to a certain pattern and order. While ensuring that it has survived to the present day, they have also prevented the products from deteriorating by coding in their own way. In this study; The focus will be on the mythical origins of proverbs and idioms, based on the Altai Creation Epics, Yakut Creation Epics, Mongolian Creation Epic, Finno-Ugric Creation Epic and Buddhist Creation Legends. The study was conducted through archaic texts related to cosmogony and cosmology, and the origin of proverbs and idioms was tried to be found. Another issue is the creation of the first humans. God creates people and wants to find souls for them, but Erlik gives souls to people before that. Some of the issues mentioned in other epic variants are similar to the incident of Adam and Eve being thrown out of heaven, which took place in Islam. This situation is reflected in proverbs and idioms. When the texts are examined comparatively, they describe the creation of humanity and the universe. There are many mythical origins in these narratives, which are a beginning for human history. It has been tried to reveal that the positions given to snake, dog, woman, earth and devil in proverbs are not coincidental by examining archaic texts and their variants. As a result of this study, it was tried to explain the reasons for some instinctive behaviors in animals. Why haven't some characteristics given to dogs and snakes been given to other animals? It was started based on the question: As a result of this question, it is seen that the characteristics of animals are due to the events in the epics. The formation of the earth and the sky and the duties given to animals were researched according to their use in proverbs and idioms. Creation epics composed thousands of years ago have been the source of some proverbs and idioms. It spread verbally from this source. Although the meanings change over time, their relationship with the source is clear. This study includes the creation epics in Bahaeddin Ögel's Turkish Mythology I and Ömer Asım Aksoy's "Proverbs and Idioms Dictionary I, Proverbs and Idioms Dictionary II Idioms Dictionary", İbrahim Dilek's "Turkish Mythology Dictionary" and Fuzuli Bayat's "Dictionary of Proverbs". The works titled "Introduction to Mythology" were used. There is no independent study on this subject. A study was created based on the contexts in these works. The characteristics of the snake, dog, woman and devil in proverbs and idioms are in the form of punishment by God and emerged through variant studies of the creation epics. The study shows the place of creation epics in particular and epics in general in the oral culture of Turkish communities living in the Turkish cultural geography and the importance of cultural elements in the formation of epics. Epics prove this by the breadth of the subjects they cover.

Anahtar Kelimeler

Myth, epic, proverb, verbal transfer, idiom

ATASÖZÜ VE DEYİMLERİN YARATILIŞ DESTANLARINDAKİ MİTİK UZANTILARI

Öz

Destanlar, Türk edebiyatının başlangıcıdır. Bir milletin başından geçen hadiseleri anlatan metinlerdir. Arkaik dönemdeki destanların mitle ilişkileri bilinmektedir. Destanlar, arkaik dönemlerdeki milli ve manevi kültürümüzün hazinesidir. Siyasî, sosyal, içtimâî ve kültürel değerlerimizin bir aktarıcısıdır. Destanlardaki birçok unsurun kökenini mitler oluşturmaktadır. Bu unsurlar anlam kaymasına uğramasına rağmen sözlü gelenekle günümüze kadar gelmiştir. Sözlü kültürün ve kültür aktarıcılarının konumu; atasözleri, deyimler, arkaik dönemlerde meydana gelmiş destanlar, efsaneler, mitik anlatılar ve masalları belli bir kalıp ve düzene göre aktarmada belirleyici bir rol üstlenmiştir. Günümüze ulaşmasını sağlarken kendilerine göre kodlama yaparak ürünlerin bozulmasını da engellemişlerdir. Bu çalışmada; Altay Yaratılış Destanları, Yakut Yaratılış Destanları, Moğol Yaratılış Destanı, Fin-Ugor Yaratılış Destanı ve Budist Yaratılış Efsanelerinden hareketle atasözü ve deyimlerin mitik kökenleri üzerinde durulacaktır. Çalışma kozmogoni ve kozmolojiyle ilgili arkaik metinler üzerinden yapılarak atasözü ve deyimlerin kökeni bulunmaya çalışılmıştır. Bir diğer husus ise ilk insanların yaratılmasıdır. Tanrı insanları yaratır ve onlara ruh bulmak ister lakin Erlik ondan önce insanlara ruh verir. Diğer destan varyantlarında da geçen bazı hususlar İslâm Dininde gerçekleşen Âdem ile Havva’nın cennetten atılma hadisesi ile benzerlikler taşımaktadır. Bu durum ise atasözleri ve deyimlere yansımıştır. Metinler karşılaştırmalı olarak incelendiğinde insanlığın ve evrenin yaratılışını anlatmaktadır. İnsanlık tarihi için bir başlangıç olan bu anlatılarda birçok mitik köken vardır. Atasözlerinde yılana, köpeğe, kadına, yere ve şeytana verilen konumların tesadüf olmadığı arkaik metinler ve varyantları incelenerek ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Bu çalışma neticesinde hayvanlardaki içgüdüsel olarak yapılan bazı davranışların neden kaynaklandığı anlatılmaya çalışılmıştır. Hayvanlardan köpeğe ve yılana verilen bazı özellikler neden başka bir hayvana verilmemiştir? Sorusundan hareketle yola çıkılmıştır. Bu soru neticesinde hayvanlardaki özelliklerin destanlardaki yaşanan hadiseler nedeniyle olduğu görülmektedir. Yerin, göğün oluşumu ve hayvanlara verilen görevler atasözleri ve deyimlerde kullanımlarına göre kaynakları araştırılmıştır. Binlerce yıl öncesinde oluşmuş yaratılış destanları bazı atasözü ve deyimlere kaynaklık etmiştir. Bu kaynaktan sözlü olarak yayılım sağlamıştır. Zaman içerisinde anlamlar değişimler geçirse de kaynakla ilişkileri açıktır. Bu çalışma Bahaeddin Ögel’in Türk Mitolojisi I adlı eserindeki yaratılış destanları ve Ömer Asım Aksoy’un “Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü I Atasözü Sözlüğü, Atasözü ve Deyimler Sözlüğü II Deyimler Sözlüğü” İbrahim Dilek’in “Türk Mitoloji Sözlüğü” Fuzuli Bayat’ın “Mitolojiye Giriş” adlı eserlerden faydalanılmıştır. Bu konu üzerine müstakil olarak bir çalışma yoktur. Bu eserlerdeki bağlamlardan hareketle bir çalışma oluşturulmuştur. Atasözleri ve deyimlerdeki yılan, köpek, kadın ve şeytanın özellikleri Tanrı tarafından yapılan cezalandırma şeklinde olup yaratılış destanlarının varyant incelemeleri ile ortaya çıkmıştır. Çalışma özelde yaratılış destanlarının genelde ise destanların Türk kültür coğrafyasında yaşayan Türk topluluklarının sözlü kültüründeki yeri ve destanların oluşumundaki kültürel unsurların önemini göstermektedir. Destanlar içerisine aldıkları konuların genişliği itibariyle bu durumu kanıtlamaktadırlar.

Anahtar Kelimeler

: Mit, destan, atasözü, deyim, sözlü aktarım

Etik Beyan

Etik kurul kararından muaftır

Destekleyen Kurum

Destekleyen herhangi bir kurum yoktur.