THE CLIMATE HISTORY OF THE ALTAI-SAYAN MOUNTAINS FROM IInd MILLENNIUM BC TO VIth CENTURY AD

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 12, 275 - 292, 20.07.2024

Batın Durmaz

https://doi.org/10.53718/gttad.1460157

Öz

One of the issues ignored in the writing of the early periods of Turkish history in the Altai Mountains and Mongolia is climate history. In paleogeographic chronology, climatic events, which have a static and dynamic structure in shaping long-term variations in regional and current climate in the natural environment in the context of weather, climate, environment and human interaction, have an important place in climate history studies depending on developing contemporary metrics. Thanks to the developing technology in the recent past, many studies have been carried out on climate history. However, these studies, handled within the framework of climate science, are not well known in pre-Islamic Turkish historiography in Turkey. While making geographical definitions in historiography in Turkey, a problematic writing style is applied in terms of climate history. Increases in natural internal processes and external forcing factors, as well as continuous anthropogenic (human-induced) changes in atmospheric composition or land use, pave the way for short- and long-term environmental conditions on the axis of climatic changeability. In this respect, it is essential to base the climate structure and vegetation of the period and region under consideration, not on the current conditions, but on the climate structure of the period under consideration. In this study, climate and vegetation changes in the Altay-Sayan region are discussed. The relationship between climatic events and the communities that lived in the mentioned region was examined. Since the study contains a multidimensional structure, it was preferred to use the mixed method method in the research. Based on quantitative data obtained in climatology studies, based on glacier cores, lake sediments, tree rings, pollen data and soil analyses, explanations have been put forward within the framework of qualitative methods regarding the relationship pattern between humans and nature. In the review, some prominent periods in the climate history of the Altai-Sayans were identified. Although it is not included in the time period of the research, it has been determined that the climate of the region was warm and dry between the IVth millennium BC and the IInd millennium BC. During this period, it was determined that Altai hunter-gatherers and Baikal Early Neolithic hunter-gatherers migrated to the Minusinsk Depression area, where a more humid climate prevailed than the Altai. It is seen that Afanasiyevo nomads also migrated to the Altai Mountains and Minusinsk during the Middle Holocene warm period. It has been determined that three cultural groups constitute Okunev ancestral lineage. It has been determined that the "4.2k" drought phenomenon, which occurred around the IInd millennium BC and affected the Northern Hemisphere, parallels the migration of the Andronovo culture to Minusinsk. It has been determined that significant climate changes and anomalies occurred in the Altai-Sayans in the XVIIth century BC, VIIIth century BC and Ist century BC. In the XVIIth century BC, an intense glacial advance was detected in the Altai. During this period, it is seen that the Okunev culture developed in the Turan-Uyuk and Minusinsk depressions, where the climate was more favorable. With the Homeric Solar Minimum that occurred in the VIIIth century BC, a humid-rainy period occurred in the region. It has been determined that the Scythian culture emerged as a result of this climate change. There is evidence that the Okmok volcano eruption in the Ist century BC triggered a cold period in the Altai-Sayan geography. It is seen that a series of volcanic eruptions that took place in the VIth century AD caused Northern Eurasia to be affected socially and politically.

Anahtar Kelimeler

Altai, Sayan, Climate History, Climate Change, Late Holocene

ALTAY-SAYAN DAĞLARININ MÖ II. BİNDEN MS VI. YÜZYILA KADARKİ İKLİM TARİHİ

Öz

Türk tarihinin Altaylar ve Moğolistan’daki erken dönemlerinin yazımında göz ardı edilen hususlardan birisi de iklim tarihidir. Paleocoğrafik kronolojide doğal ortam içerisinde süregelen bir takım bölgesel ve güncel iklimdeki uzun süreli değişkenliklerin hava, iklim, çevre ve insan etkileşimi bağlamında şekillenmesinde statik ve dinamik bir yapıya sahip olan iklimsel etkinlikler gelişen çağdaş metriklere bağlı olarak iklim tarihi çalışmalarında önemli bir yer tutmaktadır. Yakın geçmişte gelişen teknoloji sayesinde iklim tarihi üzerine birçok çalışma yapılmıştır. Ancak klimatoloji çerçevesinde ele alınan bu çalışmalar, Türkiye’deki İslam öncesi Türk tarihi yazımında pek bilinmemektedir. Türkiye’deki tarihçilikte coğrafi tanımlamalar yapılırken iklim tarihi açısından problemli bir yazım tarzı uygulanmaktadır. Doğal iç süreçler ve dış zorlama etmenleri ile atmosfer bileşimindeki ya da arazi kullanımından kaynaklı sürekli antropojen (insan kaynaklı) değişikliklerdeki artışlar iklimsel değişebilirlik, ekseninde kısa ve uzun süreli ortam koşullarına zemin hazırlamaktadır. Bu açıdan ele alınan dönemin ve bölgenin iklimi ve bitki örtüsünü açıklamada mevcut durumları değil, incelenen dönemin iklim yapısını esas almak elzemdir. Bu çalışmada Altay-Sayan bölgesinde yaşanan iklim ve bitki örtüsü değişiklikleri ele alınmıştır. İklimsel olaylar ile mezkûr bölgede yaşamış olan topluluklar arasındaki ilişki irdelenmiştir. Çalışmanın çok boyutlu bir yapı ihtiva etmesinden mütevellit araştırmada karma yöntem metodunun kullanılması tercih edilmiştir. Klimatoloji çalışmalarında elde edilen, buzul çekirdekleri, göl sedimanları, ağaç halkaları, polen verileri ve toprak analizlerine dayanan, nicel verilerden hareketle insan ile doğa arasındaki ilişki örüntüsüne dair nitel metotlar çerçevesinde açıklamalar ortaya konulmuştur. İncelemede Altay-Sayanların iklim tarihinde öne çıkan bazı dönemler tespit edilmiştir. Araştırmanın zaman aralığına girmese de milattan önce IV. bin yıl ile milattan önce II. bin yıl arasında bölge ikliminin sıcak ve kurak olduğu tespit edilmiştir. Bu dönemde Altaylardan daha nemli bir iklimin egemen olduğu Minusinsk Çöküntü alanına Altay avcı toplayıcıları ile Baykal Erken Neolitik avcı toplayıcılarının göç ettiği tespit edilmiştir. Orta Holosen sıcak döneminde Altaylara ve Minusinsk’e Afanasiyevo çobanlarının da göç ettiği görülmektedir. Üç kültür grubunun Okunev’in ata soyunu oluşturduğu tespit edilmiştir. Milattan önce II. bin yıl civarında meydana gelen ve Kuzey Yarımküreyi etkileyen “4.2k” kuraklık fenomeninin Andronovo kültürünün Minusinsk’e göç etmesiyle paralellik arz ettiği tespit edilmiştir. Milattan önce XVII. yüzyıl, VIII. yüzyıl ve I. yüzyıl yüzyıllarda Altay-Sayanlarda iklim değişiklikleri ve anomalilerinin meydana geldiği tespit edilmiştir. Milattan önce XVII. yüzyılda Altaylarda yoğun bir buzul ilerlemesi tespit edilmiştir. Bu dönemde iklimin daha elverişli olduğu Turan-Uyuk ve Minusinsk çöküntülerinde Okunev kültürünün geliştiği görülmektedir. Milattan önce VIII. yüzyılda yaşanan Homeric Solar Minimumu ile bölgede bir nemli-yağışlı dönem oluşmuştur. Bu iklim değişikliği neticesinde İskit kültürünün ortaya çıktığı tespit edilmiştir. Milattan önce I. yüzyılda Okmok volkan patlamasının Altay-Sayan coğrafyasında bir soğuk dönemi tetiklediğine dair bulgular ortaya konulmuştur. Milattan sonra VI. yüzyılda yaşanan bir dizi volkan patlamasının Kuzey Avrasya’nın sosyal ve siyasal olarak etkilenmesine neden olduğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Altay, Sayan, İklim Tarihi, İklim Değişikliği, Geç Holosen

Kaynakça

• AGATOVA, A. R., Nazarov, A. N., Nepop, R. K., Rodnight H., “Holocene glacier fluctuations and climate changes in the southeastern part of the Russian Altai (South Siberia) based on a radiocarbon chronology”, Quaternary Science Reviews, 43, 2012, ss. 74-93.
• AGATOVA, A. R., Nazarov, A. N., Nepop, R. K., Orlova, L. A., “Radiocarbon chronology of Holocene glacial and climatic events in southeastern Altai (Central Asia)”, Russian Geology and Geophysics, C. 53, S. 6, 2012, ss. 546-565.
• ARJAVA, A., “The Mystery Cloud of 536 CE in the Mediterranean Sources”, Dumbarton Oaks Papers, C. LIX, 2005, ss. 73-94.
• AYTAN, Ozan Arslan, “Üçüncü Ur Hanedanlığı’nın Yıkılış Sürecinde Nüfus Baskısı, İklim Değişikliği ve Tahıl Kıtlığı”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 23, S. 1, 2024, ss. 179-194.
• BARRETT, T. H., “Climate Change and Religious Response: The Case of Early Medieval China”, Journal of the Royal Asiatic Society, C. XVII, S. 2, 2007, ss. 139-156.
• BAYKARA, Tuncer, “Türklüğün En Eski Zamanları”, Türkler, C. I, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, ss. 277-307.
• BAYKUZU, Tilla Deniz, Asya Hun İmparatorluğu, Bilge Kültür Sanat, İstanbul 2020.
• BERNARD, S., McConnell, J., Di Rita, F., Michelangeli, F., Magri, D., Sadori, L., Masi, A., Zanchetta, G., Bini, M., Celant, A., Trentacoste, A., Lodwick, L., Samuels, J. T., Lippi, M. M., Bellini, C., Paparella, C., Peralta, D. P., Tan, J., van Dommelen, P., De Giorgi, A. U. ve Cheung, C., “An Environmental and Climate History of the Roman Expansion in Italy”, Journal of Interdisciplinary History, C. 54, S. 1, 2023, ss. 1-42.
• BIKOV, N. İ., Bıkova V. A., “O Sinhronnosti İstoriçeskih i Klimatiçeskih Periodov Na Altaye”, Ekologo-Geografiçeskiye, Arheologiçeskiye i Sotsioetnografiçeskiye İssledovaniya v Yujnoy Sibiri i Zapadnoy Mongolii, ed. V. V. Nevinskiy, İzdatel’stvo Altayskogo Gosudarstvennogo Universiteta, Barnaul 2006, ss. 24-35.
• BLYAKHARCHUK, T. A., Wright, H. E., Borodavko, P. S., van der Knaap, W. O. ve Ammann, B., “Late Glacial and Holocene vegetational history of the Altai Mountains (southwestern Tuva Republic, Siberia)”, Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, C. 245, S. 3–4, 2007, ss. 518-534.
• BLYAKHARCHUK, Tatiana A., Chernova, Natalia A., “Vegetation and climate in the Western Sayan Mts according to pollen data from Lugovoe Mire as a background for prehistoric cultural change in southern Middle Siberia”, Quaternary Science Reviews, C. 75, 2013, ss. 22-42.
• BLYAKHARCHUK, Tatiana, Prikhod’ko, V., Kilunovskaya ve M., Li, H., “Vegetation and climate reconstruction based on pollen and microbial records derived from burial mounds soil in Tuva Republic, Central Asia”, Quaternary International, C. 507, 2019.
• BOND, G., Kromer, B., Beer, J., Muscheler, R., Evans, N. M., Showers, W., Hoffmann, S., Lotti-Bond, R., Hajdas, I. ve Bonan, G., “Persistent Solar Influence on North Atlantic Climate During the Holocene”, Science, C. 294, S. 5549, 2001, ss. 2130-2136.
• BORZENKOVA, I., Zorita, E., Borisova, O., Kalniņa, L., Kisielienė, D., Koff, T., Kuznetsov, D., Lemdahl, G., Sapelko, T., Stančikaitė, M. ve Subetto, D., “Climate Change During the Holocene (Past 12,000 Years)”, Second Assessment of Climate Change for the Baltic Sea Basin, ed. The BACC II Author Team, Springer Cham 2015, ss. 25-49.
• BRAITSEVA, Olga A., Ponomareva, Vera V., Sulerzhitsky, Leopold D., Melekestsev, Ivan V. ve Bailey, John, “Holocene Key-Marker Tephra Layers in Kamchatka, Russia”, Quaternary Research, C. 47, S. 2, Mart 1997, ss. 125-139.
• BRONNIKOVA, M., Panin, A., Uspenskaya, O., Fuzeina Y. ve Turova, I., “Late Pleistocene–Holocene environmental changes in ultra-continental subarid permafrost-affected landscapes of the Terekhol' Basin, South Siberia”, Catena, C. 112, 2014, ss. 99-111.
• BRUGGER, S. O., Gobet, E., Sigl, M., Osmont, D., Papina, T., Rudaya, N., vd., “Ice records provide new insights into climatic vulnerability of Central Asian forest and steppe communities”, Global and Planetary Change, C. 169, 2018, ss. 188-201.
• BÜNTGEN, U., Tegel W., Nicolussi K., McCormick M., Frank D., Trouet V., Kaplan J. O., Herzig F., Heussner K. U., Wanner H., Luterbacher J., Esper J., “2500 years of European climate variability and human susceptibility”, Science, C. 331, S. 6017, 2011, ss.578-582.
• BÜNTGEN, U., Myglan, V. S., Ljungqvist, F. C., McCormick, M., Di Cosmo, N., Sigl, M., Jungclaus, J., Wagner, S., Krusic, P. J., Esper, J., Kaplan, J. O., de Vaan, M. A. C., Luterbacher, J., Wacker, L., Tegel, W. Ve Kirdyanov, A. V., “Cooling and societal change during the Late Antique Little Ice Age from 536 to around 660 AD”, Nature Geoscience, C. 9, 2016, ss. 231-236.