BİR MİKRO TARİH ÇALIŞMASI OLARAK ŞANLIURFA TARİHİNİ YABANCI SEYYAHLARIN ESERLERİNDEN OKUMAK

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 12, 521 - 550, 20.07.2024

Yıldız Deveci Bozkuş

https://doi.org/10.53718/gttad.1461509

Öz

Bu çalışmada, mikro tarih araştırmalarından hareketle XVIII. ve XIX. yüzyılda Urfa’ya gelmiş veya bu güzergahtan geçmiş İngiliz ve Alman seyyahların eserleri incelenmiştir. Çalışmanın kapsamında, Batılı seyyahların Osmanlı kentlerine geliş nedenleri, kaleme aldıkları seyahatnameler ve bu eserlerin tarihten günümüze dünyada Türk imajının oluşumu ile Türkiye ile ilişkilerin şekillenmesinde ne tür etkileri olduğuna odaklanılmıştır. Bu çerçevede eserlerin tasnifinde özellikle Urfa’ya dair bölümlerin yer aldığı ve ağırlıklı olarak armchair traveler olmayan seyyahların eserleri incelenmiştir. Bu eserlerde seyyahların Urfa’nın tarihi ve stratejik önemini nasıl ele aldıkları, bölgedeki demografik yapı, etnik ve dini grupların seyyahlarla olan ilişkileri ve kentin sosyo-kültürel özelliğine odaklanılmıştır. Ayrıca bölgeye dair raporlar hazırlayan Batılı seyyahların söz konusu eserlerinin ne kadar objektif olduğu da oryantalizm perspektifinden ortaya konmaya çalışılmıştır. Bu çerçevede mikro tarih araştırmalarıyla batılı yabancı seyyahların büyük tarihî dönemleri ve olayları seyahatnamelerinde nasıl tasvir ettiğine bakılarak bölgedeki toplumsal ve kültürel değişimin izleri ortaya konmuş ve incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Urfa, Mikro Tarih, İngiliz Seyyahlar, Alman Seyyahlar, Seyahatname

Destekleyen Kurum

Bu çalışma, TÜBİTAK 1002-AHızlı Destek Programı kapsamında 123K089 numaralı proje ile desteklenmiştir. TÜBİTAK’a sağladıkları destek için teşekkür ederiz.

Proje Numarası

TÜBİTAK_1002_A_Hızlı Destek_ 123K089

Teşekkür

Bu çalışma, TÜBİTAK 1002-AHızlı Destek Programı kapsamında 123K089 numaralı proje ile desteklenmiştir. TÜBİTAK’a sağladıkları destek için teşekkür ederiz.

Reading the History of Şanlıurfa through the Works of Foreign Travelers as a Micro History Study

Öz

This study examines the works of British and German travelers who arrived in Urfa or passed through this route during the 18th and 19th centuries, based on micro-history research. The scope of the study focuses on the reasons for Western travelers' arrival in Ottoman cities, their travelogues, and the effects of these works on the formation of the Turkish image in the world from history to the present day, as well as the shaping of relations with Turkey. Within this framework, the classification of works specifically includes sections related to Urfa, and the works of travelers who were predominantly not armchair travelers are analyzed. The study concentrates on how travelers addressed the historical and strategic importance of Urfa, the demographic structure of the region, the relationships between ethnic and religious groups with travelers, and the socio-cultural characteristics of the city. Additionally, an attempt is made to assess the objectivity of the works of Western travelers who prepared reports about the region from the perspective of orientalism. Within this framework, micro-history research has examined how Western foreign travelers depicted major historical periods and events in their travelogues, thus revealing and scrutinizing traces of social and cultural change in the region.

Anahtar Kelimeler

British Travelers, German Travelers, Urfa, Travelogue, Micro History

Proje Numarası

TÜBİTAK_1002_A_Hızlı Destek_ 123K089

Kaynakça

• AKAGÜNDÜZ, Ümit, Mikro Tarihin Gözünden 1924, Yeni İnsan Yayınevi, İstanbul 2017.
• ALİ, Filiz, “Avrupa Sanatı ve Müziğinde Osmanlı İmparatorluğu’ndan Yansımalar”, Oryantalizmin 1001 Yüzü, Ed. Ayşen Anadol, Sakıp Sabancı Müzesi Yayınları, İstanbul 2013.
• ASLAN, Ahmet, Urfa’da Asayiş ve Güvenlik (1913-1918), İstanbul Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2021.
• ASOĞLU, İsmail, “Osmanlı Arkeolojisinin Yerel Tarihi Üzerine Bir Gözlem: Urfa’da İdareciler, Arkeologlar ve Bulgular”, Art-Sanat Dergisi, C.17, S.17, 2022, s.35-58.
• AVCI, Remzi, (2020), “Seyahat Notları ve Oryantalist Bilgi Üretimi: Eduard Sachau (1845-1930) Örneği”, Diyalog Interkulturelle Zeitschrift Für Germanistik, C.8, S.1, s.29-47.
• BADGER, George Percy, Nestorians and their Rituels, With the Narrative of a Mission to Mesopotamia and Coordistan in 1842-1844, and of a Late Visit to Those Countries in 1850 ; Also, Researches Into the Present Condition of the Syrian Jacobites, Papal Syrians, and Chaldeans, and an Inquiry Into the Religious Tenets of the Yezeedees, (Volume 2), Joseph Masters Pub., London 1852.
• BARKLEY, Henry C., A Ride Through Asia Minor And Armenia: Giving A Sketch Of The Characters, Manners, And Customs Of Both The Mussulman And Christian İnhabitants, John Murray Pub., London 1891.
• BUCKINGHAM, James Silk, Travels in Mesopotamia, Including a journey from Aleppo to Bagdad, by the route of Beer, Orfah, Diarbekr, Mardin, & Mousul: with researches on the ruins of Nineveh, Babylon, and other ancient cities, Vol. 1., Henry Colburn, London 1827.
• CAMERON, Verney Lovett, Among the Turks, Thomas Nelson and Sons Publications, London 1890.
• CANTEMİR, Mehmet, İhsan, Osmanlı- Prusya Münasebetleri (1808-1871) (A.DVN.DVE. d. 073/2 Numaralı Prusya Ahkâm Defteri Işığında), Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Balıkesir 2019.
• CHESNEY, Francis Rawdon, Narrative Of The Euphrates Expedition: Carried On By Order Of The British Government During The Years 1835, 1836, And 1837, Longmans Pub., Edinburg&London 1868.
• CUTTS, Edward Lewes, Christians Under The Crescent In Asia, Society For Promoting Christian Knowledge/Atour Pub., London 1877.
• DAĞINIK, Zeynep, “Verney Lovett Cameron, Türkler Arasında”, Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, C.2, S.30, 2016, s.157-160.
• DAMIANI, Anita, British Travel Attitudes To The Near East İn The Eighteenth And Nineteenth Centuries, University Of Edinburgh, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Birleşik Krallık 1977.
• ERSOY, Ahmet, Emine Gürsoy Naskali, vd. Oryantalizmin 1001 Yüzü, Sakıp Sabancı Müzesi Yayınları, İstanbul 2013.
• ERTEK, Gülferi Akın, “Arşiv Belgeleri Işığında Giresun Kapusen Kilisesi’nin İnşa Süreci ve Mimarisi”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.28, S.28, 2021, s.483-501.
• GALLETTI, Mirella, “Kurdish Cities Through The Eyes Of Their European Visitors”, Oriente Moderno, C.20, S.20, 2001, s.109-148.
• GÖYÜNÇ, Nejat, “Reinhold Schiffer, Oriental Panorama: British Travellers in 19th Century Turkey”, Viyana'daki Karşılaştırmalı Edebî Bilimler Enstitüsü (Institut für Vergleichende Literaturwissenschaft)’nün 33 numaralı yayını [Kitap Tanıtımı]”, Belleten, C.64, S.241, 2000, s.973-976.
• GÜLER, Selahaddin Eyyubi, Yabancı Gezginlerin Gözüyle Urfa Bölgesi, ŞURKAV Yayınları, Şanlıurfa 2010.
• HARLOW, Barbara and Mia Carter, Imperialism & Orientalism: A Documentary Sourcebook, Blackwell Publishers, UK 1999.
• Irwin, Robert, Oryantalistler ve Düşmanları, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2008.
• KARAL, Enver Ziya, Büyük Osmanlı Tarihi, C. 2, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, XIII. Dizi, Ankara 2011.
• KILINÇ, Aslıhan, “XV-XIX. Yüzyıllar Arası Batılı Seyyahların Gözünden Değişen Türk İmgesi, Osmanlı İmparatorluğu, İstanbul ve Ayasofya”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, C.7, S.3, 2020, s.1842-1866.
• KILINÇ, Aslıhan, XV. ve XVII. Yüzyıllar Arasında Anadolu Üzerinden Kudüs’e Giden Batılı Seyyahlar ve Anadolu Hakkındaki İzlenimleri, İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Malatya 2014.
• KINNEIR, John Macdonald, Journey Through Asia Minor, Armenia, and Koordistan in The Years 1813 and 1814, John Murray, Albemarle-Street Pub., London 1818.
• KURTOĞLU, Mehmet, “Şehre Dışardan Bakmak”, Türk Yurdu Dergisi, C.33, S.33, 2013, s.310.
• MEIER, Christian, “Makro ve Mikro Tarih İlişkisi Üzerine Notlar”, Memleket Siyaset Yönetim, C.7, S.18, 2012, s.100-125.
• MIYNAT, Ali, “Batılı Seyyahların Gözüyle Hasankeyf”, I. Uluslararası Batman ve Çevresi Tarihi ve Kültürü Sempozyumu, Esen Ofset Matbaacılık San. ve Tic. A.Ş., İstanbul 2009.
• MOLTKE, Helmuth, Briefe über Zustände und Begebenheiten in der Türkei aus den Jahren 1835 bis 1839, E.S. Mittler Pub., Berlin 1876.
• NASKALİ, Emine Gürsoy, “Avrupa’da Şarkiyat”, Oryantalizmin 1001 Yüzü, Sakıp Sabancı Müzesi Yayınları, İstanbul 2013.
• NIEBUHR, Carsten, Reisebeschreibung nach Arabien und andem umliegen den Landem 1-11, Kopenhagen 1778.
• ORBELIANI, Sulhan Saba Timote Gabaşvili, İoana Gedevanişvili, Avalişvili, Giorgio Eristavi, Osmanlı ve Avrupa Topraklarında Beş Gürcü Seyyah ve Seyahatnameleri (XVIII. ve XIX. Yüzyıl), Selenge Yayınları, İstanbul 2021.
• ÖZKARSLI, Fatih, 19. Yüzyılda İngiliz ve Amerikalı Seyyahların Diyarbekir İzlenimleri, Mardin Artuklu Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Mardin 2023.
• ÖZME, Adil, “Günümüze Ulaşmayıp Yayın ve Arşiv Kaynaklarından Saptanan Ruha (Urfa) Hanları Üzerine Bir Bakış”, Sanat Tarihi Dergisi, C.15, S.1, 2006, s.25-39.
• PETERMANN, Jul. Henr. (Julius Heinrich), 1801-1876, Reisen im Orient, Verlag von Veit comp., Leipzig 1865.
• POCOCKE, Richard, A Description Of The East, And Some Other Countries ...1704-1765, Volume Copy 2 Vol. 2 Part 1, W. Bowyer Printed for the author, etc., London 1743.
• SACHAU, Eduard, Reise in Syr
• ien und Mesopotamien, F.A. Brockhaus, Leipzig 1883.
• SATIŞ, İhsan, “Kudüs Mutasarrıfları (1841-1902)”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C.30, S.2, 2015, s.545-572.
• SMYTH, Warington Wilkinson, A Year With The Turks Or Sketches Of Travel In The European And Asiatic Dominions Of The Sultan, John W. Parker and Son West Strand Pub., London 1854.
• SOANE, Ely Banister, To Mesopotamia And Kurdistan In Disguise: With Historical Notices Of The Kurdish Tribes And Chaldeans Of Kurdistan, Boston: Small, Maynard and Company,1926.
• TANRIKULU, Murat, “Johann Samuel Heinrich Kiepert'in Osmanlı Haritalarının Bir Değerlendirmesi”, Journal Of World Of Turks/Zeitschrift Für Die Welt Der Türken, C.6, S.2, 2014, s.189-205.
• TAŞÇIOĞLU, Ömer Lütfi, “Almanya’nın Osmanlı Devleti Dönemindeki Ermeni Politikaları”, Gazi Türkiyat, C.19, S.19, 2016, s.189-208.
• TORUK, Ferruh, “Seyyah Henry C. Barkley’in Gezi Notlarında Sivrihisar”, International Social Sciences Studies Journal, C.7, S.90, 2021, s.4789-4796.
• UYGUR, Fatma, XIX. Yüzyıl Fransız Seyyah ve Diplomatı Edouard Antoıne Thouvenel’e Göre Osmanlı Devleti, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yakınçağ Tarihi Anabilim Dalı (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2015.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Büyük Osmanlı Tarihi, C. I, 5. Baskı, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1995.
• WARKWORTH, Lord, Notes From A Asiatic Turkey, Edward Arnold Pub., London 1898.
• WIGRAM, William Ainger, and Edgar Thomas Ainger Wigram, The Cradle Of Mankind: Life In Eastern Kurdistan, A. & C. Black, Limited, London 1922.
• YILMAZ, Özgür, “Osmanlı Şehir Tarihleri Açısından Yabancı Seyahatnamelerin Kaynak Değeri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C.27, S.2, 2013, s.587-614.