Öz
Devletler; varlıklarını sürdürebilmek adına dış tehditlerden korunmak, düşman devletlerinin dini, siyasi, askeri, ekonomik ve kültürel faaliyetlerinden haberdar olmak istemişlerdir. Ayrıca ülkede devlet otoritesine başkaldırarak iç karışıklık çıkarmak isteyenlerin gizli faaliyetlerini öğrenmek, görevini yerine getirmeyen ve halka zulmeden devlet yöneticilerinin hal ve hareketlerini kontrol atlına almak adına istihbarat birimlerinden yararlanmışladır. İslam devletinin temellerini atan Hz. Peygamber, düşmanların hareketlerini izlemek için casuslardan faydalanmıştır. Aynı şekilde ilk dört halife, Emevî, Abbâsî ve Eyyûbîler döneminde de devletin çıkarlarını koruma ve olabilecek tehlikelere karşı önlem alma amaçlı oluşturulan berîd teşkilatı aktif bir şekilde kullanılmıştır. Türk İslam tarihinin en önemli sultanlarından biri olan ve Memlük Devleti’nin gerçek kurucusu kabul edilen Baybars’ın oluşturduğu berîd teşkilatı, bu teşkilatın işleyişi, teşkilatla ilgili yapmış olduğu yenilikler, Moğol, Haçlı ve diğer unsurların siyasi, askeri ve ekonomik faaliyetleri bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. İyi bir asker ve komutan olan Baybars (658-675/1260-1277), Memlük tahtına geçmeden önce devletin çeşitli kademelerinde önemli görevlerde bulunmuş ve devlet tecrübesi kazanmıştır. Özellikle Eyyûbî Devleti’nin Haçlılara karşı yaptığı Mansûra Savaşı ve Memlüklerin, Moğollara karşı yaptığı Ayncâlût Savaşı’nın kazanılmasında büyük bir rol oynamıştır. Baybars, on yıllık bir geçmişi olan Memlük tahtına oturduğunda devletin zayıf noktalarını görmüş, disiplinli bir ordunun yanı sıra gerek iç çatışmalar gerekse Moğol ve Haçlı saldırılarıyla yıpranmış ve hantal bir yapıya sahip olan berîd teşkilatını hızlı ve güvenilir haberleri elde etmek ve olabilecek tehlikeleri önlemek maksadıyla işlevsel hale getirmiştir. Baybars, bu teşkilatı tıpkı bir örümcek ağı gibi SİL ülkenin dört bir yanına yaymıştır. Casuslar stratejik öneme sahip şehirlerdeki devletin güvenliğine zarar verebilecek olay ve bilgileri kısa zamanda ana karargâh olan Kal’atü’l-cebel’e ulaştırmışlardır. Neredeyse kusursuz işleyen berîd teşkilatı, Baybars’ın Moğol ve Haçlılara karşı önlem almasına ve önemli başarılar kazanmasına ve bazı olaylara da büyümeden zamanında müdahale etme imkânı vermiştir. Baybars döneminde casusluk faaliyeti de berîd teşkilatı üzerinde yürütülmüştür. Sultan Baybars casuslardan almış olduğu hızlı ve doğru haber ile düşman hakkında bilgi sahibi olmuş kuvvetli ve zayıf yönlerini öğrenmiş, düşman üzerine doğru yer ve zamanda saldırarak önemli zaferler elde etmiştir. Bu dönemde haber alma aracı olarak at, güvercin ve dumandan faydalanılmıştır.
Kaynakça
- AĞIR, Abdullah Mesut, Avrupalı Seyyahların Gözüyle Memlûk Türk Devleti 1250-1517), Selenge Yayınları, İstanbul 2021.
- ASBRIDGE, Thomas, Haçlı Seferleri, çev. Ekin Duru, Say Yayınları, İstanbul 1. Baskı, 2014.
- AVN, Abdurrauf, el-Fennü’l-Harbi fî Sadri’l-İslâm, Dârü’l-Maârifi bi-Mısır, Kahire 1961.
- BAKIR, Abdülhalik, “Hz. Peygamber ve Raşid Halifeler Devrinde Haber Alma ve Casusluk Faaliyetleri”, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, C.1, Elazığ 2003, ss.7-34.
- BAYBARS el-MANSÛRÎ, Rükneddîn en-Nâsırî ed-Devâdâr el-Hıtâî, Zübdetü’l-Fikre fi Târihi’l-Hicre, nşr. Donald S. Richards, Beyrut 1998.
- BROCKELMANN, Carl, İslâm Ulusları ve Devletleri Tarihi. çev. Neşet Çağatay, Atatürk Kültür ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, Ankara 1992.
- DELİBALTA, Yavuz, Selçuklarda İstihbarat, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2. Baskı, Kasım, 2019.
- DEMİR, Musa, Memlük-Haçlı İlişkileri (1250-1291), Çizgi Kitapevi Yayınları, İstanbul 2023.
- ed-DUĞMİ, Muhammed Rakkân, et-Tecessesü ve Ahkamühü fî’ş-Şerîati’l-İslâmiyyi, Dârü’l-İslâmi, Kahire 1985.
- el-ABBÂDÎ, Ahmed Muhtâr, Fî Târîhi’l-Eyyûbiyyîn ve’l-Memâlîk, Dârü’n-Nehdati’l-Arabiyye, Beyrut 1995.
- el-ASELÎ, Bessâm, el-Mezhebü’l-‘Askeriyyü’l-İslâmi, Dârü’n-Nefâis, Beyrut 1993.
- el-BELÂZÜRİ, Ahmed b. Yahya b. Cabbar, Futûhü’l-Büldân, thk. Abdullah Enis et-Tabba-Ömer Enis et-Tabba Müessesetü’l-Maârif, Lübnan 1987.
- el-CEZERÎ, Ebü’l-Hasan İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybâni, (İbnü’l-Esîr) el-Kâmil fi’t-târîh, thk. Ebü’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî, C.2, Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut 1987.
- el-FÛTİ, Ebu el-Fadl Abdurezzâk Abbâsî, el-Havâdisül’l-Câmiatü ve’t-Tecâribü’n-Nâfiatü fi’l-Miâti’s-Sâbiati, thk. Mustafa Cevvâd, el-Mektebetü’l-‘Arabiyye, Bağdad ts.
- el-HAMEVİ, Şehâbuddîn Ebû Abdullah Yâkut b. Abdullah er-Rumi el-Bağdadi, Mu’cemü’l-Büldân, C, 4, Dâru Sâdır, Beyrut 1977.
- el-MAKDİSÎ, Şemsüddîn Ebî Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr, Ahsenü’t-tekâsim’i fî ma’rifeti’l-akâlîm, nşr, Muhammed Emîn ed-Dinâvî, Dârü’l-Kütübü’l-‘İlmiyye, Lübnan, Beyrut 2002.
- el-ÖMERÎ, el-Kâdi b. Fazlullah Şihâbuddin Ahmed b. Yahya, et-Ta’rîf bi’l-Mustalahi’ş-Şerîf, thk. Muhammed Hüseyn Şemseddin, Dârü’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1. Baskı, Lübnan 1988.
- el-SU’DÂVİ, Nazir el-Hassan Nizâmü’l-Beridi fi ed-Devleti’l-İslâmiyye, Dârü’l-Mısrî, Mısır 1935.
- en-NÜVEYRÎ, Ahmed b. Abdülvehhâb Ahmed b. Abdülvehhâb, Nihâyetü’l-ereb fi fünûni’l-edeb, nşr. Muahmmed Ali el-Beydâvî, Dârü’l-Kütübü’l-‘İlmiyye, Beyrut-Lübnan 2004.
- et-TABERÎ, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr, Târîhü’t-Taberi Târîhü’r-Rusul ve’l-Mülûk, thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhîm, C. 3, Dârü’l-Maârifi bi-Mısır, Kahire ts.
- GÜLER, Hatice, “Memlûklerde Berîd Teşkilatı”, Tarih Okulu Dergisi (TOD), Yıl, 12, Sayı. XXXIX, Nisan, 2019, ss. 202-225.
- HAREKÂT, İbrahim, “Berîd”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.5, İstanbul 1992, ss. 498-501.
- İBN ABDÜZZÂHİR, Ebü’l-Fazl Muhyiddin Abdullah, er-Ravzü’z-zâhir fî Sîreti’l-Meliki’z-Zâhir, nşr. Abdülazîz el-Huveytır, Riyad 1976.
- İBN HALLİKÂN, Ebü’l-Abbâs Şemsuddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrahim b. Ebî Bekr, Vefâyâtü’l-ayân ve ebnâ’ü ebnâ’i’z-zamân, tahk. Hasan Abbâs, C 1, Dârü Sadr, Beyrut ts.
- İBN ŞEDDÂD, Ali b. İbrahim, Târîhü’l-Meliki’z-Zâhir. nşr. Ahmed Hutayt, Beyrut 1983.
- İBNÜ’D-DEVÂDÂRÎ, Seyfeddin Ebu Bekir b. Abdullah b. Aybek, Kenzü’l-Dürer ve Câmi’u’l-Gurer, I-IX (nşr.Bernd Ratke-Edward Badeen-Ulrich Haarmann-Hans R. Roemer-Saîd A. Aşûr vd. (Kahire-Beyrut: 1960-1994; a.g.e. VIII, nşr. Ulrich Haarmann, (Kahire: 1971, nşr. Hans R. Roemer, Kahire 1960.
- İSİMSİZ, Târihü’l-Berîdi fî Mısır, el-Matbaatü’l-Emîriyyetü bi’l-Kahire 1934.
- KALKAŞENDÎ, Şeyh Ebü’l-‘Abbâs, Subhü’l-‘Aşâ, C. 14, el-Matbaâtü’l-Emîra, Kahire 1917.
- KALLEK, Cengiz, “Casus”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.7, İstanbul, 1993, ss. 163-166.
- KELEŞ, Bahattin, Bahrî Memlükler İktisadî ve Ticarî Hayat, Siyer Yayınları, İstanbul 2018.
- KELEŞ, Bahattin, Bahri Memlüklerde Bölgesel ve Uluslararası İlişkiler (1250-1382), Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara 2020.
- KILIÇ, Ünal, “Berîd/Posta Teşkilatı ve Menzilhâneler”, İslam Kurumları Tarihi, Grafiker Yayınları, Ankara 2003. KÖPRÜLÜ, Fuat, “Berîd”, İslam Ansiklopedisi, C. 2, İstanbul 1979, ss. 541-549.
- KUŞÇU, Ayşe Dudu, Eyyûbî Devleti Teşkilatı, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2013.
- LAMB, Harold, Haçlı Seferleri Demir Adamlar ve Azizler I. çev. Gaye Yavuzcan, İlgi Kültür Sanatı Yayınevi, C. 2, İstanbul 2. Baskı, 2016.
- MAKDİSÎ, Ebû Şâme, el- ez-Zeyl ‘ale’r-Ravzeteyn (Terâcümü Ricâli’l-Karneyni’s-Sâdis ve’s-Sâbi’, thk. İbrahim Şemseddin, C, 2, Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut 2002.
- MAKRÎZÎ, Takîyüddîn Ahmed b. Ali, Kitâbü’s-Sülûk li-Ma’rifeti Düveli’l-Mülûk, nşr. M. Mustafa-Saîd A. ‘Âşûr, 1-12 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut, Lübnan 1997.
- SCHİLTBERGER, Johannes, The Bondage and Travels of Johann Schiltberger: A Native of Bavaria, in Europe, Asia, and Africa, 1396-1427, J. Buchan Telfer-P. Brunn, London 1879.
- SÖYLEMEZ, M. Mahfuz, “Berîd Teşkilatının Menşeine Dair Bazı Yeni Bulgular,” İslâmiyât Dergisi, IV/2, 2001, ss. 139-147.
- ŞEŞEN, Ramazan, İslam Medeniyeti Tarihi, İSAR Vakfı Yayınları, İstanbul 2010.
- ŞİMŞİR, Mehmet, İlk Dönem İslâm Tarihinde Haberleşme, (Râşid Halîfeler Sonuna Kadar), Selçuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslâm Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı İslâm Tarihi Bilim Dalı, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Konya 2011.
- UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti Teşkilatına Medhal, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1988.
- YÂKÛT, Şihâbüddîn Ebû Abdullah el-Hamevî, Mu’cemü’l-Büldân, Dâru Sadr, Beyrut ts.
- YILMAZ, Metin, “Emevî ve Abbâsî Dönemi İç İstihbaratı”, İstem Dergisi, Yıl:6, Sayı: 12, 2008.
- YİĞİT, İsmail, “Ribât”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 35, İstanbul 2008, ss. 76-79.
- YİĞİT, İsmail, Memlûkler 648-923/1250-1517, Kayıhan Yayınları, İstanbul 2015.
- YÜREKLİ, Tülay, “Zengiler ve Eyyûbîlerde İstihbarat”, Türkiyat Mecmuası, c.72/2, 2017, ss. 293-311.
- ZEYDÂN, Corcî, İslam Uygarlıkları Tarihi I, çev. Nejdet Gök, İletişim Yayınları, İstanbul, 2004.
- ZİYÂDAT, Abdulğanî Abdulaziz, “Turukü’l-Berîd fi’l-Mısır”, Dirâsetü fi’l-Coğrâfiyye et-Târîhiyye, Câmia’tü’l-Kahire, Kahire ts.
Öz
Devletler; varlıklarını sürdürebilmek adına dış tehditlerden korunmak, düşman devletlerinin dini, siyasi, askeri, ekonomik ve kültürel faaliyetlerinden haberdar olmak istemişlerdir. Ayrıca ülkede devlet otoritesine başkaldırarak iç karışıklık çıkarmak isteyenlerin gizli faaliyetlerini öğrenmek, görevini yerine getirmeyen ve halka zulmeden devlet yöneticilerinin hal ve hareketlerini kontrol atlına almak adına istihbarat birimlerinden yararlanmışladır. İslam devletinin temellerini atan Hz. Peygamber, düşmanların hareketlerini izlemek için casuslardan faydalanmıştır. Aynı şekilde ilk dört halife, Emevî, Abbâsî ve Eyyûbîler döneminde de devletin çıkarlarını koruma ve olabilecek tehlikelere karşı önlem alma amaçlı oluşturulan berîd teşkilatı aktif bir şekilde kullanılmıştır. Türk İslam tarihinin en önemli sultanlarından biri olan ve Memlük Devleti’nin gerçek kurucusu kabul edilen Baybars’ın oluşturduğu berîd teşkilatı, bu teşkilatın işleyişi, teşkilatla ilgili yapmış olduğu yenilikler, Moğol, Haçlı ve diğer unsurların siyasi, askeri ve ekonomik faaliyetleri bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. İyi bir asker ve komutan olan Baybars (658-675/1260-1277), Memlük tahtına geçmeden önce devletin çeşitli kademelerinde önemli görevlerde bulunmuş ve devlet tecrübesi kazanmıştır. Özellikle Eyyûbî Devleti’nin Haçlılara karşı yaptığı Mansûra Savaşı ve Memlüklerin, Moğollara karşı yaptığı Ayncâlût Savaşı’nın kazanılmasında büyük bir rol oynamıştır. Baybars, on yıllık bir geçmişi olan Memlük tahtına oturduğunda devletin zayıf noktalarını görmüş, disiplinli bir ordunun yanı sıra gerek iç çatışmalar gerekse Moğol ve Haçlı saldırılarıyla yıpranmış ve hantal bir yapıya sahip olan berîd teşkilatını hızlı ve güvenilir haberleri elde etmek ve olabilecek tehlikeleri önlemek maksadıyla işlevsel hale getirmiştir. Baybars, bu teşkilatı tıpkı bir örümcek ağı gibi SİL ülkenin dört bir yanına yaymıştır. Casuslar stratejik öneme sahip şehirlerdeki devletin güvenliğine zarar verebilecek olay ve bilgileri kısa zamanda ana karargâh olan Kal’atü’l-cebel’e ulaştırmışlardır. Neredeyse kusursuz işleyen berîd teşkilatı, Baybars’ın Moğol ve Haçlılara karşı önlem almasına ve önemli başarılar kazanmasına ve bazı olaylara da büyümeden zamanında müdahale etme imkânı vermiştir. Baybars döneminde casusluk faaliyeti de berîd teşkilatı üzerinde yürütülmüştür. Sultan Baybars casuslardan almış olduğu hızlı ve doğru haber ile düşman hakkında bilgi sahibi olmuş kuvvetli ve zayıf yönlerini öğrenmiş, düşman üzerine doğru yer ve zamanda saldırarak önemli zaferler elde etmiştir. Bu dönemde haber alma aracı olarak at, güvercin ve dumandan faydalanılmıştır.
Kaynakça
- AĞIR, Abdullah Mesut, Avrupalı Seyyahların Gözüyle Memlûk Türk Devleti 1250-1517), Selenge Yayınları, İstanbul 2021.
- ASBRIDGE, Thomas, Haçlı Seferleri, çev. Ekin Duru, Say Yayınları, İstanbul 1. Baskı, 2014.
- AVN, Abdurrauf, el-Fennü’l-Harbi fî Sadri’l-İslâm, Dârü’l-Maârifi bi-Mısır, Kahire 1961.
- BAKIR, Abdülhalik, “Hz. Peygamber ve Raşid Halifeler Devrinde Haber Alma ve Casusluk Faaliyetleri”, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, C.1, Elazığ 2003, ss.7-34.
- BAYBARS el-MANSÛRÎ, Rükneddîn en-Nâsırî ed-Devâdâr el-Hıtâî, Zübdetü’l-Fikre fi Târihi’l-Hicre, nşr. Donald S. Richards, Beyrut 1998.
- BROCKELMANN, Carl, İslâm Ulusları ve Devletleri Tarihi. çev. Neşet Çağatay, Atatürk Kültür ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, Ankara 1992.
- DELİBALTA, Yavuz, Selçuklarda İstihbarat, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2. Baskı, Kasım, 2019.
- DEMİR, Musa, Memlük-Haçlı İlişkileri (1250-1291), Çizgi Kitapevi Yayınları, İstanbul 2023.
- ed-DUĞMİ, Muhammed Rakkân, et-Tecessesü ve Ahkamühü fî’ş-Şerîati’l-İslâmiyyi, Dârü’l-İslâmi, Kahire 1985.
- el-ABBÂDÎ, Ahmed Muhtâr, Fî Târîhi’l-Eyyûbiyyîn ve’l-Memâlîk, Dârü’n-Nehdati’l-Arabiyye, Beyrut 1995.
- el-ASELÎ, Bessâm, el-Mezhebü’l-‘Askeriyyü’l-İslâmi, Dârü’n-Nefâis, Beyrut 1993.
- el-BELÂZÜRİ, Ahmed b. Yahya b. Cabbar, Futûhü’l-Büldân, thk. Abdullah Enis et-Tabba-Ömer Enis et-Tabba Müessesetü’l-Maârif, Lübnan 1987.
- el-CEZERÎ, Ebü’l-Hasan İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybâni, (İbnü’l-Esîr) el-Kâmil fi’t-târîh, thk. Ebü’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî, C.2, Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut 1987.
- el-FÛTİ, Ebu el-Fadl Abdurezzâk Abbâsî, el-Havâdisül’l-Câmiatü ve’t-Tecâribü’n-Nâfiatü fi’l-Miâti’s-Sâbiati, thk. Mustafa Cevvâd, el-Mektebetü’l-‘Arabiyye, Bağdad ts.
- el-HAMEVİ, Şehâbuddîn Ebû Abdullah Yâkut b. Abdullah er-Rumi el-Bağdadi, Mu’cemü’l-Büldân, C, 4, Dâru Sâdır, Beyrut 1977.
- el-MAKDİSÎ, Şemsüddîn Ebî Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr, Ahsenü’t-tekâsim’i fî ma’rifeti’l-akâlîm, nşr, Muhammed Emîn ed-Dinâvî, Dârü’l-Kütübü’l-‘İlmiyye, Lübnan, Beyrut 2002.
- el-ÖMERÎ, el-Kâdi b. Fazlullah Şihâbuddin Ahmed b. Yahya, et-Ta’rîf bi’l-Mustalahi’ş-Şerîf, thk. Muhammed Hüseyn Şemseddin, Dârü’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1. Baskı, Lübnan 1988.
- el-SU’DÂVİ, Nazir el-Hassan Nizâmü’l-Beridi fi ed-Devleti’l-İslâmiyye, Dârü’l-Mısrî, Mısır 1935.
- en-NÜVEYRÎ, Ahmed b. Abdülvehhâb Ahmed b. Abdülvehhâb, Nihâyetü’l-ereb fi fünûni’l-edeb, nşr. Muahmmed Ali el-Beydâvî, Dârü’l-Kütübü’l-‘İlmiyye, Beyrut-Lübnan 2004.
- et-TABERÎ, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr, Târîhü’t-Taberi Târîhü’r-Rusul ve’l-Mülûk, thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhîm, C. 3, Dârü’l-Maârifi bi-Mısır, Kahire ts.
- GÜLER, Hatice, “Memlûklerde Berîd Teşkilatı”, Tarih Okulu Dergisi (TOD), Yıl, 12, Sayı. XXXIX, Nisan, 2019, ss. 202-225.
- HAREKÂT, İbrahim, “Berîd”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.5, İstanbul 1992, ss. 498-501.
- İBN ABDÜZZÂHİR, Ebü’l-Fazl Muhyiddin Abdullah, er-Ravzü’z-zâhir fî Sîreti’l-Meliki’z-Zâhir, nşr. Abdülazîz el-Huveytır, Riyad 1976.
- İBN HALLİKÂN, Ebü’l-Abbâs Şemsuddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrahim b. Ebî Bekr, Vefâyâtü’l-ayân ve ebnâ’ü ebnâ’i’z-zamân, tahk. Hasan Abbâs, C 1, Dârü Sadr, Beyrut ts.
- İBN ŞEDDÂD, Ali b. İbrahim, Târîhü’l-Meliki’z-Zâhir. nşr. Ahmed Hutayt, Beyrut 1983.
- İBNÜ’D-DEVÂDÂRÎ, Seyfeddin Ebu Bekir b. Abdullah b. Aybek, Kenzü’l-Dürer ve Câmi’u’l-Gurer, I-IX (nşr.Bernd Ratke-Edward Badeen-Ulrich Haarmann-Hans R. Roemer-Saîd A. Aşûr vd. (Kahire-Beyrut: 1960-1994; a.g.e. VIII, nşr. Ulrich Haarmann, (Kahire: 1971, nşr. Hans R. Roemer, Kahire 1960.
- İSİMSİZ, Târihü’l-Berîdi fî Mısır, el-Matbaatü’l-Emîriyyetü bi’l-Kahire 1934.
- KALKAŞENDÎ, Şeyh Ebü’l-‘Abbâs, Subhü’l-‘Aşâ, C. 14, el-Matbaâtü’l-Emîra, Kahire 1917.
- KALLEK, Cengiz, “Casus”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.7, İstanbul, 1993, ss. 163-166.
- KELEŞ, Bahattin, Bahrî Memlükler İktisadî ve Ticarî Hayat, Siyer Yayınları, İstanbul 2018.
- KELEŞ, Bahattin, Bahri Memlüklerde Bölgesel ve Uluslararası İlişkiler (1250-1382), Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara 2020.
- KILIÇ, Ünal, “Berîd/Posta Teşkilatı ve Menzilhâneler”, İslam Kurumları Tarihi, Grafiker Yayınları, Ankara 2003. KÖPRÜLÜ, Fuat, “Berîd”, İslam Ansiklopedisi, C. 2, İstanbul 1979, ss. 541-549.
- KUŞÇU, Ayşe Dudu, Eyyûbî Devleti Teşkilatı, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2013.
- LAMB, Harold, Haçlı Seferleri Demir Adamlar ve Azizler I. çev. Gaye Yavuzcan, İlgi Kültür Sanatı Yayınevi, C. 2, İstanbul 2. Baskı, 2016.
- MAKDİSÎ, Ebû Şâme, el- ez-Zeyl ‘ale’r-Ravzeteyn (Terâcümü Ricâli’l-Karneyni’s-Sâdis ve’s-Sâbi’, thk. İbrahim Şemseddin, C, 2, Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut 2002.
- MAKRÎZÎ, Takîyüddîn Ahmed b. Ali, Kitâbü’s-Sülûk li-Ma’rifeti Düveli’l-Mülûk, nşr. M. Mustafa-Saîd A. ‘Âşûr, 1-12 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut, Lübnan 1997.
- SCHİLTBERGER, Johannes, The Bondage and Travels of Johann Schiltberger: A Native of Bavaria, in Europe, Asia, and Africa, 1396-1427, J. Buchan Telfer-P. Brunn, London 1879.
- SÖYLEMEZ, M. Mahfuz, “Berîd Teşkilatının Menşeine Dair Bazı Yeni Bulgular,” İslâmiyât Dergisi, IV/2, 2001, ss. 139-147.
- ŞEŞEN, Ramazan, İslam Medeniyeti Tarihi, İSAR Vakfı Yayınları, İstanbul 2010.
- ŞİMŞİR, Mehmet, İlk Dönem İslâm Tarihinde Haberleşme, (Râşid Halîfeler Sonuna Kadar), Selçuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslâm Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı İslâm Tarihi Bilim Dalı, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Konya 2011.
- UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti Teşkilatına Medhal, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1988.
- YÂKÛT, Şihâbüddîn Ebû Abdullah el-Hamevî, Mu’cemü’l-Büldân, Dâru Sadr, Beyrut ts.
- YILMAZ, Metin, “Emevî ve Abbâsî Dönemi İç İstihbaratı”, İstem Dergisi, Yıl:6, Sayı: 12, 2008.
- YİĞİT, İsmail, “Ribât”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 35, İstanbul 2008, ss. 76-79.
- YİĞİT, İsmail, Memlûkler 648-923/1250-1517, Kayıhan Yayınları, İstanbul 2015.
- YÜREKLİ, Tülay, “Zengiler ve Eyyûbîlerde İstihbarat”, Türkiyat Mecmuası, c.72/2, 2017, ss. 293-311.
- ZEYDÂN, Corcî, İslam Uygarlıkları Tarihi I, çev. Nejdet Gök, İletişim Yayınları, İstanbul, 2004.
- ZİYÂDAT, Abdulğanî Abdulaziz, “Turukü’l-Berîd fi’l-Mısır”, Dirâsetü fi’l-Coğrâfiyye et-Târîhiyye, Câmia’tü’l-Kahire, Kahire ts.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Türk Kültür Tarihi, Genel Türk Tarihi (Diğer) |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 24 Kasım 2024 |
| Gönderilme Tarihi | 4 Aralık 2023 |
| Kabul Tarihi | 21 Şubat 2024 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2024 Sayı: PROF. DR. EŞREF BUHARALI ÖZEL SAYISI |
