HERAKLEİOS DÖNEMİ BİZANS-SASANİ SAVAŞINDA MÜTTEFİK BİR GÜÇ: BATI TÜRK KAĞANLIĞI

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 15, 679 - 694, 29.09.2025

İlhan Aslan

https://doi.org/10.53718/gttad.1715877

Öz

7. yüzyılın başı Bizans İmparatorluğu için çok kritik bir dönemdir. 610’da Bizans tahtına çıkan İmparator Herakleios, saltanatının ilk dönemlerinde Balkanlarda Avarlar, Yakın Doğu’da ise Sasanilerin imparatorluk topraklarına yönelik saldırılarıyla mücadele etmeye başlamıştır. Özellikle Sasanilerin Bizans toprakları olan Antakeia, Damaskos, Tarsos, Armenia ve Kudüs gibi kilit bölgeleri ele geçirmesi, Herakleios’u bu büyük tehlikeyi bertaraf etmesi için harekete geçirmiştir. Bunun üzerine Herakleios, 622’de Sasani Kralı II. Hüsrev üzerine ilk seferini tertip etmiş ancak başkent Konstantinopolis’in Avarlar tarafından tehdit edilmesi üzerine geri dönmek zorunda kalmıştır. Avar sorununu geçici olarak halleden imparator, Sasani Kralı II. Hüsrev’in Bizans aleyhindeki tehditkâr girişimlerini engellemek amacıyla 623’te tekrar sefere çıkmıştır. Herakleios hem Anadolu’da hem de Armenia’da II. Hüsrev’e karşı askerî başarılar elde etmiştir. Ancak II. Hüsrev’in Avarlarla anlaşarak Konstantinopolis’i düşürmeye yönelik politikası, Herakleios’u daha önce Bizans’ın müttefikleri olan Batı Türk Kağanlığı’yla tekrar ittifak yapmaya mecbur etmiştir. Herakleios, müttefikleri olan Türklerle birlikte Sasani topraklarına saldırılar yaparak Sasanilerin ele geçirdiği Bizans toprakları üzerinde tekrar egemenlik kurmak istemiştir. Batı Türk Kağanlığı ise Bizans’la müttefik olarak Doğu Kafkasya’daki hâkimiyetini pekiştirmeyi ve bu bölgeleri Sasani etki alanının dışında tutmayı tasarlamıştır. Karşılıklı çıkar esasına dayanan bu ittifak sonucunda Bizans ve Batı Türk Kağanlığı müşterek düşmanları olan Sasanilere yönelik hem askerî hem de diplomatik bir başarı elde etmeyi başarmıştır. Bu makalede, söz konusu ittifakın oluşum süreci ve bununla bağlantılı olarak bilhassa Kafkasya’da meydana gelen olaylar, siyasî ve askerî yönden incelenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bızans , Sasaniler , Batı Türk Kağanlığı , Herakleios , II. Hüsrev.

AN ALLIED POWER IN THE BYZANTINE-SASANIAN WAR DURING THE REIGN OF HERACLIUS: THE WESTERN TURKIC KHAGANATE

Öz

The early 7th century was a critical period for the Byzantine Empire. Emperor Heraclius, who ascended the Byzantine throne in 610, began his reign by confronting Avar incursions in the Balkans and Sasanian attacks in the Near East. The capture of key Byzantine territories such as Antioch, Damascus, Tarsus, Armenia, and Jerusalem by the Sasanians compelled Heraclius to take action against this significant threat. In response, he launched his first campaign against the Sasanian king Khosrow II in 622; however, he was forced to return due to the Avar threat against Constantinople. After temporarily resolving the Avar issue, Heraclius resumed his campaign in 623 to counteract Khosrow II’s aggressive moves against Byzantium. He achieved military successes in both Anatolia and Armenia. Nevertheless, Khosrow II's strategy of aligning with the Avars to capture Constantinople led Heraclius to re-establish an alliance with the Western Turkic Khaganate (Kök Turks), a former Byzantine ally. Together with the Turks, Heraclius aimed to launch attacks into Sasanian territory and restore Byzantine control over previously lost regions. The Western Turkic Khaganate, for its part, sought to strengthen its influence in the Eastern Caucasus and keep these areas outside Sasanian control. Based on mutual interests, this alliance enabled Byzantium and the Western Turkic Khaganate to achieve both military and diplomatic success against their common enemy, the Sasanians. This article examines the formation of this alliance and the related political and military developments, particularly those in the Caucasus region.

Anahtar Kelimeler

Byzantium , Sasanians , Western Turkic Khaganate , Heraclius , Khosrow II

Kaynakça

• ARTAMONOV, M. İ., İstoriya Hazar, İzdatel’stvo Gosudarstvennogo Ermitaja, Leningrad 1962.
• ARTAMONOV, M. İ., Oçerki drevneyşey istorii Hazar, Gosudarstvennoye sotsial’no-ekonomiçeskoye izdatel’stvo Leningradskoye otdeleniye, Leningrad 1936.
• BURY, J. B., A History of the Later Roman Empire from Arcadius to Irene (395 A.D. to 800 A.D.), Macmillan and Co., London 1889.
• CHAVANNES, Edouard, Documents sur les Tou-kiue (Turcs) occidentaux, Académie Impériale des Sciences de St-Pétersbourg, St. Pétersbourg 1903.
• Das Annalenwerk des Eutychios von Alexandrien, Herausgegeben von Michael Breydy, Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium, Lovanii 1985.
• GOLDEN, Peter B., Khazar Studies. An Historico-Philological Inquiry into the Origins of the Khazars, vol. I, Akadémiai Kiadó, Budapest 1980.
• GOLDEN, Peter B., Türk Halkları Tarihine Giriş, çev. Osman Karatay, Karam Yayınları, Çorum 2006.
• HEWSEN, Robert H., The Goegraphy of Ananias of Širak (Ašxarhacʻoycʻ), Dr. Ludwig Reichert Verlag, Wiesbaden 1992.
• HOWARD-JOHNSTON, James, East Rome, Sasanian Persia and the End of Antiquity, Routledge Taylor & Francis Group, London-New York 2016.
• KAEGI, Walter E., Heraclius Emperor of Byzantium, Cambridge University Press, Cambridge 2003.
• KAFESOĞLU, İbrahim, Türk Millî Kültürü, Ötüken Neşriyat, İstanbul 1998.
• KİRİLEN, Gürhan, “Xuan Zang’ın Orta Asya İzlenimleri”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, S. I/53, Ankara 2013, s. 63-84.
• MARQUART, J., Ērānšhahr, Weidmannsche Buchhandlung, Berlin 1901. MARQUART, J., Osteuropäische und ostasiatische Streifzüge, Dieterich’sche Verlagsbuchhandlug, Leipzig 1903. MESUDÎ, Murûc ez-Zeheb (Altın Bozkırlar), çev. D. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2004.
• MIKABERIDZE, Alexander, Historical Dictionary of Georgia, The Scarecrow Press, Toronto 2007. MORAVCSIK, Gyula, Byzantinoturcica II. Sprachreste der Türkvölker in den Byzantinischen quellen, Akademie-Verlag, Berlin 1958.
• KAĞANKATVATSİ, Movses, Patmutyun Ağvanits Aşharhi, haz. Varag Arakelyan, Hayastan Hratarakçutyun, Yerevan 1969.
• Nikephoros Patriarch of Constantinople Short History, text, translation, and commentary by Cyril Mango, Dumbarton Oaks Research Library and Collection, Washington 1990.
• NORWICH, John Julius, Bizans: Erken Dönem (MS 323-802), çev. Hamide Koyukan, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2013.
• OSTROGORSKİ, Georg, Bizans Devleti Tarihi, çev. Fikret Işıltan, TTK Yayınları, Ankara 2006.
• RÁSONYI, László, Onomasticon Turcicum, Indiana University Press, Indiana 2007.
• SEBEOS, Patmutivn, haz. G. V. Abgaryan, Haykakan SSH Gitutyunneri Akademiayi Hratarakçutyun, Yerevan 1979.
• The Chronicle of Theophanes Confessor, translated with introduction and commentary by Cyril Mango and Roger Scott, Clarendon Press, Oxford 1997.
• The History of al-Ţabarī (Ta’rīkh al-rusul wa’l-mulūk), vol. 5, translated and annotated by C. E. Bosworth, State University of New York Press, New York 1999.
• Theophilus of Edessa’s Chronicle, translated with an introduction and notes by Robert G. Hoyland, Liverpool University Press, Liverpool 2011.
• THOMSON, Robert W., Rewriting Caucasian History. The Medieval Armenian Adaptation of the Georgian Chronicles, Clarendon Press, Oxford 1996.
• ZUCKERMAN, Constantine, “The Khazars and Byzantium-The First Encounter”, The World of Khazars: New Perspectives Selected Papers from the Jerusalem 1999 International Khazar Colloquium hosted by the Ben Zvi Institute, edited by Peter B. Golden, Haggai Ben-Shammai and András Róna-Tas, Brill, Leiden-Boston, 2007, s. 399-432.