TEŞEYYU‘ İLE İTHAM OLUNAN NECMÜDDİN ET-TÛFÎ’NİN ŞİA’NIN İMAMET ANLAYIŞINA BAKIŞI

Yıl 2017, Cilt: 5 Sayı: 2, 161 - 190, 30.12.2017

İbrahim Bayram

Öz

İslam düşünce dünyasının önemli simalarından olan Necmüddin
et-Tûfî, daha çok maslahat düşüncesiyle adından söz ettirmişse de itikadi
alanda da görüşlerini serdetmiş bir şahsiyettir. Eserlerinde ortaya koyduğu
fikirlerinden ziyade, yaşadığı bazı hadiseler nedeniyle teşeyyu‘ ithamlarına
muhatap kalan müellif, Şia’yı pek çok konuda eleştirmesine rağmen bu iddiaları
üzerinden atamamıştır. Bir kısım tabakat yazarlarının ısrarla Şii fikirleri
benimsemek ile suçladıkları müellif, sonraki dönemlerde eserlerinin tahkikini
yapan çağdaş araştırmacılar tarafından tebrie edilmeye çalışılmıştır. Bu
makale, onun son dönem eserlerinden biri olan ve içinde itikadi fırkaların kendi
görüşlerini kanıtlamak için kullandıkları ayetlerin tefsiri yapılan çalışmasını
temel alarak Şia’nın diğer mezheplerden ayrılmasını sağlayan imamet meselesi
hakkındaki görüşlerine nasıl baktığını tespit etmek ve buradan hareketle onunla
ilgili ortaya atılan teşeyyu‘ iddialarına bir cevap bulabilmek amacıyla kaleme
alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tûfî, teşeyyu‘, imamet, Şia, el-İşârâtü’l-ilâhiyye

Kaynakça

• Âşıkkutlu, Emin, “Teşeyyu‘”, DİA, XV, s. 564-565.
• el-Berzâlî, Kasım b. Muhammed b. Yusuf, el-Muktefâ alâ kitabi’r-ravzateyn el-marûf bi-târihi’l-Berzâlî, thk. Ömer Abdüsselam Tedmûrî, Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 1427/2006.
• el-Buhârî, Muhammed b. İsmail, el-Câmiü’s-sahîh Sahîhu’l-Buhârî, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Demiri, Lejla, Muslim exegesis of the Bible in medieval Cairo = Ta’liq ‘ala al-Anajil al-arba’ah, Ebü'r-Rebi' Necmeddin Süleyman b. Abdülkavi Tûfî, Leiden: Brill, 2013.
• ___, “Tûfî”, DİA, XXXXI, sayfa: 324-327.
• Ebû Asım, Hasan b. Abbas b. Kutub, Ebü'r-Rebi' Necmeddin Süleymân b. Abdülkavi et-Tûfî, el-İşaratü’l-ilahiyye ile’l-mebahisi’l-usuliyye, İ‘dad: Ebû Asım Hasan b. Abbas b. Kutub, Kahire: el-Fârukü’l-Hadise, hazırlayanın dipnotu, 2002/1423.
• Ebu Zehra, Muhammed, İbn Hanbel, hayatühû ve asruhû-ârâuhû ve fıkhuhû, Kahire : Dârü'l-Fikri'l-Arabi, [t.y.].
• Ednevi, Ahmed b. Muhammed, Tabakatü'l-müfessirin, thk. Süleyman b. Salâh Kazzi, Medine: Mektebetü'l-Ulum ve'l-Hikem, 1997/1417.
• Hansari, Muhammed Bakır b. Zeynelabidin b. Cafer el-Musevi, Ravzatü'l-cennât fî ahvâli'l-ulemâve's-sâdât. Beyrut: ed-Dârü'l-İslâmiyye, 1411/1991.
• Heinrichs, W. P., “al-Tüfi”, The Encyclopaedia of Islam, X, s. 588-589.
• İbn Hacer Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed, ed-Dürerü'l-kâmine fî a'yâni'l-mieti's-sâmine, thk. Muhammed Abdülmuîd Hân, Haydarabad: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmaniyye, 1392/1972.
• İbn Mâce, Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî, es-Sünen, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• İbn Müflih, Ebû İshak Burhaneddin İbrâhim b. Muhammed, el-Maksadü'l-erşed fî zikri ashâbi'l-İmâm Ahmed, thk. Abdurrahman b. Süleyman el-Useymin, Riyad: Mektebetü'r-Rüşd, 1990.
• İbn Receb, Ebü'l-Ferec Zeynüddin Abdurrahman b. Ahmed, ez-Zeyl ala tabakati'l-Hanabile, thk. ve tlk. Abdurrahman b. Süleyman b. Muhammed el-Useymin, Riyad: Mektebetü’l-Ubeykan, 2005/1425.
• İbnü'l-İmad, Ebü'l-Felah Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed, Şezeratü'z-zeheb fî ahbari men zeheb, thk. Abdülkadir Arnaut, Mahmûd Arnaut, Beyrut: Dâru İbn Kesir, 1406/1986.
• İsmail Paşa, el-Bağdâdî, İzahü’l-meknun fî zeyl-i ala Keşfi’z-zünun an esami’l- kütüb ve’l-fünûn, tsh. Kilisli Rıfat Bilge, Dâru İhyâi’t-Türâsî’l-Arabî, Beyrut, [t.y.].
• Kehhâle, Ömer Rızâ, Mu’cemü’l-müellifin: teracimu musannifi’l-kütübi’l-Arabiyye, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993/1414.
• el-Kevseri, Muhammed Zahid, Makalatü'l-Kevseri, Kahire: el-Mektebetü’t-Tevfîkıyye, [t.y.].
• Koca, Ferhat, “İslâm Hukukunda Maslahat-ı Mürsele ve Necmeddin et-Tûfî’nin Bu Konudaki Görüşlerinin Değerlendirilmesi”, İLAM Araştırma Dergisi, 1996, cilt: I, sayı: 1, sayfa: 93-122.
• ___, “Tûfî (Fıkıh)”, DİA, XXXXI, sayfa: 327-330.
• Makrizi, Ebü'l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Ali b. Abdülkadir, es-Sülûk li-marifeti düveli’l-mülûk, thk. Muhammed Abdülkadir Ata, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• Muhammed b. Hâlid Fazıl, Ebü'r-Rebi' Necmeddin Süleymân b. Abdülkavi et-Tûfî, es-Sa'katü'l-gâdâbiyye fi'r-red ala münkiri el-Arabiyye, thk. Muhammed b. Hâlid Fazıl, Riyad: Mektebetü'l-Ubeykan, muhakkikin girişi, 1997/1417.
• Müslim, b. el-Haccâc el-Kuşeyrî, el-Câmiü’s-Sahîh, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Nesai, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Ali b. Şuayb, Hasaisu emiri’l-müminin Ali bin Ebi Talib, thk. Muhammed el-Kazım, [Tahran): Mecmau İhyai’s-Sekafeti’l-İslamiyye, 1419.
• Pekcan, Ali, “Necmuddîn Tûfî (ö.716/1316)'nin Maslahat Risâlesi (Çeviri Ve Değerlendirme)”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 2003, cilt: III, sayı: 1, sayfa: 267-313.
• Safedi, Ebü’s-Safâ Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh, A’yanü’l-asr ve a’vanü’n-nasr, thk. Ali Ebû Zeyd, Mahmûd Salim Muhammed, Nebil Ebû Amse, Muhammed Mev’ud, Dımaşk: Dârü’l-Fikr; Beyrut: Dârü’l-Fikri’l-Muasır, 1998/1418.
• ___, el-Vâfî bi’l-vefeyât, thk. Ahmed Arnaut, Türkî Mustafa, Beyrut: Daru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420/2000.
• Seber, Abdülkerim, “Necmeddin et-Tûfî’nin “el-İksîr fî İlmi’t-Tefsîr” İsimli Eserinin Tefsir Usulü Açısından Değerlendirilmesi”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2006, sayı: 24, s. 25-59.
• Stewart, Devin J., İslamic Legal Orthodoxy: Twelver Shiite Responses to the Sunni Legal System, Salt Lake City: University of Utah, 1998.
• Suyuti, Ebü'l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr, Bugyetü'l-vuat fî tabakati'l-lugaviyyin ve'n-nühat, thk. Muhammed Ebü'l-Fazl İbrâhim, Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, [t.y.].
• Şehhade, Eymen Mahmud, Ebü'r-Rebi' Necmeddin Süleyman b. Abdülkavi Tûfî, Der’ü’l-kavli’l-kabîh bi’t-tahsîn ve’t-takbîh, thk. Eymen Mahmud Şehhade, Riyad: Merkezü’l-Melik Faysal li’l-Buhusve’d-Dirasati’l-İslamiyye, muhakkikin girişi, 1425.
• et-Taberânî, Ebü'l-Kâsım Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb, el-Mu’cemu’l-Kebîr (thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî), Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, [t.y.].
• Tirmîzî, Muhammed b. Îsâ. es-Sünen, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Topgül, Muhammed Enes, “Bir Cerh Sebebi Olarak Teşeyyu (Şiilik Eğilimi) Kavramına Tarihsel Bir Bakış”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi [İstanbul Yüksek İslam Enstitüsü Dergisi] [MÜİFD], 2012, cilt: I, sayı: 42, s. 47-76.
• et-Tûfî, Ebü'r-Rebi' Necmeddin Süleymân b. Abdülkavi, Alemü'l-cezel fî ilmi'l-cedel, thk. Heınrıch Wolfhard, Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, 1987.
• ___, el-İşârâtü’l-ilâhiyye ile’l-mebahisi’l-usuliyye, İ‘dad: Ebû Asım Hasan b. Abbas b. Kutub, Kahire: el-Fârukü’l-Hadise, 2002/1423.
• ___, es-Sa'katü'l-ğadabiyye fi'r-red ala münkiri el-Arabiyye, thk. Muhammed b. Hâlid Fazıl, Riyad: Mektebetü'l-Ubeykan, 1997/1417.
• ___, Şerhu muhtasari'r-ravza, thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türki, Medine: Vizaretü'ş-Şuuni'l-İslamiyyeve'l-Evkaf ve'd-Da've ve'l-İrşad, 1998.
• Tülü, Ali, Necmeddin Tûfî’nin maslahat anlayışı, (Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2003.
• et-Türki, Abdullah b. Abdülmuhsin, Ebü'r-Rebi' Necmeddin Süleyman b. Abdülkavi Tûfî, Şerhu muhtasari'r-ravza, thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türki, Medine: Vizaretü'ş-Şuuni'l-İslamiyyeve'l-Evkaf ve'd-Da've ve'l-İrşad, muhakkikin girişi, 1998.
• el-Uleymî, Ebü'l-Yümn Mücirüddin Abdurrahman, el-Menhecü'l-Ahmed fî teracimi ashabi'l-İmâm Ahmed, thk. Abdülkadir Arnaut, Beyrut: Dâru Sadır, 1997.
• el-Yafiî', Ebu Muhammed Abdullah b. Es' ad b. Ali b. Süleyman, Miratü'l-Cinân, tahşiye: Halil el-Mansur, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417/1997.
• Zehebi, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman, el-İber fî haberi men gaber, thk. Ebû Hacer Muhammed Zaglul, Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1985.
• Zeyd, Mustafa, el-Maslahatu fî’t-teşrii’l-İslâm, tlk. Muhammed Yüsrî, Kahire: Dârü’l-Yüsr, [t.y.].