İktidarın Kaçınılmazlığını İhmal Etmek: Marksist ve Anarşist Devlet Kuramının Bir Eleştirisi

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 1, 146 - 164, 30.06.2025

İbrahim Çiğdem

https://doi.org/10.46849/guiibd.1518223

Öz

İnsan doğası ile iktidarın birbiri ile ilişkisi siyaset felsefesinin temel tartışma konularından biridir. Bununla birlikte, bazı kuramcılar tarafından iktidarın kaçınılmaz oluşunun ihmal edilmesi, zaman zaman ortaya çıkan bir durum arz eder. Yine, iktidarı devlet formuna indirgemenin sığ özelliği, devleti oldukça genelleyici sıfatlarla niteleme bağlamına da yansımıştır. Bu minvalde, devlete dair Marksizm ve anarşizmin sekter öncülleri gerek paradoksal gerekse de geçersiz argümanlar üretmelerine yol açmıştır. İki siyasal ideoloji de devleti toplumsal sınıfların bir aracı olarak görme konusunda hemfikir iken; kendi ideallerinde devletin konumunu belirleme noktasında açık bir çatışmaya girer. Marksizm’de devletin “geçici bir araç” olarak görülmesi büyük bir yanılgı olarak tarihteki yerini almış iken; anarşizmde devletin ilgasına yönelik keskin çıkış, iktidarın kaçınılmaz özelliğinin bir sonucu olarak onu ciddi paradoksal zemine düşürmüştür. Bu makalede, Marksizm adına Karl Marx’ın, anarşizm adına ise Mihail Bakunin’in “olan” ile kendi “olması gerekenlerine” yönelik argümanları devlet kuramı odağında eleştirel bir değerlendirmeye alınmıştır. Makalenin sonunda, iki kuramcının da devlete “nihai bir son” vermeye yönelik argümanlarına rağmen iktidarın kaçınılmazlığını ihmal ettiklerine ve bu bağlamda onu aslında farklı formlarda yeniden ürettiklerine yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İnsan Doğası , İktidar , Devlet , Marksizm , Anarşizm

Neglecting the Inevitability of Power: A Critique of Marxist and Anarchist State Theory

Öz

The relation between human nature and power is one of the basic discussion topics of political philosophy. However, neglecting of the inevitability of power by some theorists is an occasional occurrence. Again, fordable characteristic of degrading power to the form of state is also reflected in the context of characterizing the state with quite generalizing adjectives. In this context, the sectarian premises of Marxism and anarchism regarding the state have led them to generate both paradoxical and invalid arguments. While both political ideologies agree on seeing the state as a tool of social classes, they have certain conflict in terms of determining the position of the state for their own ideals. While the view of the state as a “temporary tool” in Marxism has taken its place in history as a big mistake; the sharp argument towards the abolition of the state in anarchism has brought it to serious paradoxical ground as a result of the inevitability of power. In this article, the arguments of Karl Marx on behalf of Marxism and Mihail Bakunin on behalf of anarchism regarding “what is” and their own “what should be” are critically evaluated with a focus on state theory. At the end of the article, it is stated that despite their arguments to estimate the state “a final end”, both theorists neglect the inevitability of power and in this context, they actually reproduce it in different forms.

Anahtar Kelimeler

Human Nature , Power , State , Marxism , Anarchism

Kaynakça

• Althusser, L. (2002). Marx İçin. (Çev. I. Ergüden) İstanbul: İthaki Yayınları.
• Bakunin, M. (1998). Devlet ve Anarşi. (Çev. M. Uyurkulak) Ankara: Öteki Yayınevi.
• Bakunin, M. (2014). Basel Kongresi Konuşmaları. R. M. Cutler içinde, Bakunin Kitabı: Seçme Yazılar 1869-1871 (Çev. D. Evci) (ss. 213-216). Ankara: Dipnot Yayınları.
• Bakunin, M. (2014). Enternasyonal'in İsviçreli Üyelerine Üç Konferans. R. M. Cutler içinde, Bakunin Kitabı: Seçme Yazılar 1869-1871 (Çev. D. Evci) (ss. 51-98). Ankara: Dipnot Yayınları.
• Bakunin, M. (2014). Enternasyonal'in İsviçreli Yoldaşlarına Açık Mektuplar. R. M. Cutler içinde, Bakunin Kitabı: Seçme Yazılar 1869-1871 (Çev. D. Evci) (ss. 275-292). Ankara: Dipnot Yayınları.
• Bakunin, M. (2014). Fizyolojik Ya Da Doğal Vatanseverlik. R. M. Cutler içinde, Bakunin Kitabı: Seçme Yazılar 1869-1871 (Çev. D. Evci) (ss. 293-311). Ankara: Dipnot Yayınları.
• Bakunin, M. (2019). Tanrı ve Devlet. (Çev. S. Ergün) İstanbul: Öteki Yayınevi.
• Bakunin, M. (2023). Devrimci El Kitabı. S. Dolgoff içinde, Bakunin: Hayatı - Mücadelesi - Düşünceleri (Çev. C. Atila) (ss. 80-100). İstanbul: Kaos Yayınları.
• Bank, B. (2012). Kapitalist Devlet Üzerine Geliştirilen Kuramsal Tartışmalar: Poulantzas, Miliband ve Laclau. Akdeniz İ.İ.B.F Dergisi, (23), 1-28.
• Bekmen, A. (2021). Marksizm: "Praksis"in Teorisi. H. B. Hekimoğlu (Örs) içinde, 19. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Modern Siyasal İdeolojiler (ss. 163-252). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Bookchin, M. (2020). Anarşizm, Marksizm ve Solun Geleceği. (Çev. G. Demir) İstanbul: Sümer Yayıncılık.
• Cantzen, R. (2015). Daha Az Devlet Daha Çok Toplum: Özgürlük - Ekoloji - Anarşizm. (Çev. V. Atayman) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Cutler, R. M. (2014). Giriş. R. M. Cutler içinde, Bakunin Kitabı: Seçme Yazılar 1869-1871 (Çev. D. Evci) (ss. 15-47). Ankara: Dipnot Yayınları.
• Foucault, M. (1977). Revolutionary Action: Until Now. In D. F. Bouchard, Language, Counter-Memory, Practice (pp. 218-233). New York: Cornell University Press.
• Geras, N. (1983). Marx and Human Nature. London: Verso.
• Jessop, B. (2021). Devlet Teorisi: Kapitalist Devleti Yerine Oturtmak. (Çev. A. S. Özcan) Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Karababa, E. (2022). Marx'ın İnsan Anlayışına İlişkin Çağdaş Bir Tartışma: İnsan Doğası İnsana Özgü Nitelikler İle Sınırlandırılabilir mi? Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, (34), 231-248.
• Küçük, A. B. (2022). Siyasal Ahlakın Soykütüğü. Ankara: Orion Kitabevi.
• Marshall, P. (2019). Anarşizmin Tarihi: İmkansızı İstemek. (Çev. Y. Alogan) Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Marx, K. (1975). The Eighteenth Brumaire of Louis Bonaparte. In K. Marx, Collected Works (pp. 99-197). London: Lawrance & Wishart.
• Marx, K. (2017). Gotha Programının Eleştirisi. G. Ateşoğlu içinde, Seçme Yazılar (ss. 604-610). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Marx, K. (2017). Kutsal Aile. G. Ateşoğlu içinde, Seçme Yazılar (ss. 174-197). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Marx, K., & Engels, F. (1965). The German Ideology. London: Lawrance & Wishart.
• Marx, K., & Engels, F. (2020). Komünist Manifesto. (Çev. C. Üster, & N. Deriş) İstanbul: Can Sanat Yayınları.
• Maximoff, G. P. (1953). The Political Philosophy of Bakunin: Scientific Anarchism. London: The Free Press of Glencoe.
• Newman, S. (2014). Bakunin'den Lacan'a: Anti-Otoriteryanizm ve İktidarın Altüst Oluşu. (Çev. K. Kızıltuğ) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Newman, S. (2024). Postanarşizmin Politikası. (Çev. C. Sili) İzmir: Livera Yayıncılık.
• Poulantzas, N. (1969). The Problem of Capitalist State. New Left Review, (58), 67-78.
• Rockmore, T. (2014). Marksizmden Sonra Marx: Karl Marx'ın Felsefesi. (Çev. H. Türker) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Sayers, S. (1998). Marxism and Human Nature. London: Routledge.
• Sayers, S. (2007). Individual and Society in Marx and Hegel: Beyond the Communitarian Critique of Liberalism. Science & Society, 71(1), 84-102.
• Shatz, M. S. (1971). The Essential Works of Anarchism. New York: Bantam.
• Tucker, R. C. (1972). Philosophy and Myth in Karl Marx. London: Cambridge Univerity Press.
• Venable, V. (1945). Human Nature: The Marxian View. New York: Meridian Books.