İKİNCİ KARABAĞ SAVAŞI’NDA ERMENİLERİN SİVİLLERE YÖNELİK SALDIRILARININ ULUSLARARASI İNSANCIL HUKUK AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 1, 51 - 83, 26.02.2021

Esme Özdaşlı

https://doi.org/10.46849/guiibd.869018

Cited By: 9

Öz

Ermenistan’ın 27 Eylül 2020’de Azerbaycan’a ait sivil yerleşim yerlerine saldırıları ile başlayan İkinci Karabağ Savaşı, 10 Kasım 2020’de Azerbaycan Devlet Başkanı İlham Aliyev, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan tarafından Üçlü Bildiri’nin imzalanması ile sona ermiştir. Azerbaycan’ın kesin zaferi ile sonuçlanan savaşla ilgili hafızalara kazınan en üzücü sahnelerin başında Ermenilerin sivil halka karşı yaptığı saldırılar yer almıştır. Bu çalışmada, İkinci Karabağ Savaşı’nda sivil halka yönelik “Ermeni terörü” Uluslararası İnsancıl Hukuk ilkeleri çerçevesinde ele alınacaktır. Bununla birlikte geçmiş dönemlere ait farklı örnekler de verilerek, sivillere yönelik saldırıların Ermenilerin çatışma dönemlerinde başarı kazanmak için kullandıkları en önemli yöntemlerden biri olduğu ve terörün Ermenistan devleti tarafından nasıl araçsallaştırıldığı da ortaya koyulmaya çalışılacaktır. Ermenistan, 30 yıllık işgal sürecinde olduğu gibi 44 gün süren İkinci Karabağ Savaşı’nda da sürekli olarak sivilleri hedef haline getirmiş ve yapılan saldırılar neticesinde 100’e yakın masum sivil hayatını kaybetmiştir. Ermenistan, uluslararası hukuka aykırı eylem ve söylemleri ile savaş zamanında sivillerin korunmasına ilişkin Lahey Sözleşmeleri’ni, Cenevre Sözleşmeleri’ni (1949) ve Roma Statüsü’nü de ihlal etmiştir. Bununla birlikte savaş sürecinde tarihi ve kültürel eserler ile doğal çevreye yönelik saldırıları ile de başta 1954 tarihli “Lahey Silahlı Çatışma Halinde Kültürel Varlığın Korunması Sözleşmesi” olmak üzere ilgili anlaşma ve sözleşmelere de aykırı hareket etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dağlık Karabağ, Azerbaycan, Ermenistan, Cenevre Sözleşmeleri, İnsancıl Hukuk

THE ASSESSMENT OF ARMENIAN ATTACKS AGAINST CIVILS IN THE SECOND KARABAKH WAR IN TERMS OF INTERNATIONAL HUMANITARIAN LAW

Öz

The Second Karabakh War, which started with the attacks of Armenia on the civilian settlements of Azerbaijan on 27 September 2020, ended with the signing of the Trilateral Declaration by Azerbaijani President Ilham Aliyev, Russian President Vladimir Putin and Armenian Prime Minister Nikol Pashinyan on 10 November 2020. Among the saddest scenes about the war, which resulted in the final victory of Azerbaijan, were the attacks of the Armenians against the civilian population. In this study, "Armenian terror" against the civilian population in the Second Karabakh War will be discussed within the framework of International Humanitarian Law. In addition, by giving different examples from previous periods, it will be revealed that attacks against civilians are one of the most important methods used by Armenians to achieve success in times of conflict and how terrorism is instrumentalized by the Armenian state. As during the 30-year occupation process, Armenia has consistently targeted civilians in the Second Karabakh War, which lasted 44 days, and nearly 100 innocent civilians lost their lives as a result of the attacks. Armenia has also violated the Hague Conventions, Geneva Conventions (1949) and the Rome Statute which are about the protection of civilians in time of war with its actions and discourses against international law. In addition, Armenia acted in violation of the 1954 Hague "Convention for the Protection of Cultural Property in the Event of Armed Conflict" and related agreements and conventions, with the attacks on historical and cultural artifacts and the natural environment during the war.

Anahtar Kelimeler

Nagorno Karabakh, Azerbaijan, Armenia, Humanitarian Law, Geneva Conventions

Kaynakça

• Abay, E. G. (2020). Ermenistan ‘Bölge Bazlı Milis Gruplar’ Oluşturacak. Anadolu Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/ermenistan-bolge-bazli-milis-gruplar-olusturacak/2022571 (Erişim Tarihi: 30.10.2020).
• Abay, E.G. (2020). Ermeni Generalden ‘Dağlık Karabağ Çatışmalarında İskender Füzesi Kullanıldı’ İtirafı. Anadolu Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/azerbaycan-cephe-hatti/ermeni-generalden-daglik-karabag-catismalarinda-iskender-fuzesi-kullanildi-itirafi/2050918 (Erişim Tarihi: 01.12.2020).
• Abrahamyan, G. (2017). Armenia: Nation-Army Plan Raises Concerns About Society’s Militarization. https://eurasianet.org/armenia-nation-army-plan-raises-concerns-about-societys-militarization, (Erişim Tarihi 11.09.2020).
• Alsan, Z.M. (1950). “1949 Cenevre Sözleşmeleri”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 7, Sayı 3, ss. 37-57.
• Armenia News. (2010). Симон Есаян: Если Азербайджан сделает попытку напасть, то границей Армении стане. https://news.am/rus/news/21009.html (Erişim Tarihi: 11.09.2020).
• Armenia News. (2020). Armenia to Create Militia. https://news.am/eng/news/598563.html (Erişim Tarihi: 30.10.2020).
• Armenia Sputnik. (2020). АО Карабаха имеет полное право бить по городам Азербайджана: Ованнисян назвал причину. https://ru.armeniasputnik.am/karabah/20201030/25130943/AO-Karabakha-imeet-polnoe-pravo-bit-gorodam-Azerbaydzhana-Ovannisyan-nazval-prichinu.html, (Erişim Tarihi: 11.11.2020).
• Armenia Sputnik (2020). Царукян заявил, что формирует добровольческий отряд и отправляется на передовую в Карабах. https://ru.armeniasputnik.am/politics/20201023/25032799/Tsarukyan-zayavil-chto-formiruet-dobrovolcheskiy-otryad-i-otpravlyaetsya-na-peredovuyu-v-Karabakh.html (Erişim Tarihi: 09.11.2020).
• Aysor.am, (2020), Никол Пашинян: Не ошибусь, если скажу, что одной из ключевых причин падения Шуши было отсутствие добровольческого отряда Царукяна. https://www.aysor.am/ru/news/2020/11/11/%D0%A6%D0%B0%D1%80%D1%83%D0%BA%D1%8F%D0%BD-%D0%9F%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%BD%D1%8F%D0%BD/1769567, (Erişim Tarihi: 02.01.2020).
• Azertag.az. (2020). “We Will Always Show Due Diligence and Care Towards the Protection of the Christian Religious Heritage in the Territory of Azerbaijan, Ministry of Culture.” https://azertag.az/en/xeber/We_will_always_show_due_diligence_and_care_towards_the_protection_of_the_Christian_religious_heritage_in_the_territory_of_Azerbaijan_Ministry_of_Culture-1640989?__cf_chl_jschl_tk__=352a186e9736cb4ccdaa6441dce91a2c196eb615-1605310589 (Erişim Tarihi: 29.11.2020).
• Bhutia, S. (2019). Armenia-Azerbaijan: Who’s the Big Defense Spender?. Eurasianet, https://eurasianet.org/armenia-azerbaijan-whos-the-big-defense-spender, (Erişim Tarihi: 22.10.2020).
• Bonn International Center for Conversion. (2004). “Global Militarization Index 2004.” https://gmi.bicc.de/#rank@2004 (Erişim Tarihi: 12.08.2020).
• Cabbarlı, H. (2003). “Bağımsızlık Sonrası Ermenistan’ın Enerji Politikası”, Avrasya Dosyası, Enerji Özel, Cilt 9, Sayı 1, ss. 236-258.
• Charter of The United Nations. (1945). https://www.un.org/en/charter-united-nations/ (Erişim Tarihi: 20.11.2020).
• Clusterconvention.org. (2008). https://www.clusterconvention.org/wp-content/uploads/2016/09/1.-CCM-Universalization-Status-by-Region-TO-PRINT-3.pdf (Erişim Tarihi 30.10.2020).
• Convention on Cluster Munitions. (2008). https://www.clusterconvention.org/files/2011/01/Convention-ENG.pdf (Erişim Tarihi: 30.12.2020).
• CPCP. (1954). Convention for the Protection of Cultural Property in the Event of Armed Conflict with Regulations for the Execution of the Convention, http://portal.unesco.org/en/ev.php-URL_ID=13637&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html, (Erişim Tarihi: 11.11.2020).
• Crawford, E. (2018). “The Enduring Legacy of the St Petersburg Declaration: Distinction, Military Necessity, and the Prohibition of Causing Unnecessary Suffering and Superfluous Injury in IHL”, Journal of the History of International Law, Issue 20, pp. 544–566.
• Çeçen, A. (2013). “İnsan Hakları ve İnsancıl Hukuk”, Journal of Yaşar University, Cilt 8, ss. 803-830. Daily Sabah. (2020). Armenia Transfers YPG/PKK Terrorists To Occupied Area To Train Militias Against Azerbaijan. https://www.dailysabah.com/politics/war-on-terror/armenia-transfers-ypgpkk-terrorists-to-occupied-area-to-train-militias-against-azerbaijan?gallery_image=undefined#big (Erişim Tarihi: 30.10.2020).
• Dowdeswell. T.L. (2017). The Brussels Peace Conference of 1874 and the Modern Laws of Belligerent Qualification. Osgoode Hall Law Journal, Volume 54, Issue 3, pp. 805-850.
• Erdem, M. (2018). “Silahlı Çatışma Esnasında Kültürel Malların Uluslararası Toplum Yararına Korunması”. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 9, Sayı 1, ss. 185-216.
• E-draft.am (2020). Տեղական ինքնակառավարման մասին» Հայա u տանի Հանրապետության օրենքումլրացումներ կատարելու մասին, https://www.e-draft.am/project/download/pdf%3Fid%3D2698&usg=ALkJrhgEdSuGBrAwWAStDvP_DtpZ77VYIg (Erişim Tarihi: 11.09.2020).
• GASC. (2020a). General Assembly Security Council, “Letter dated 18 November 2020 from the Permanent Representative of Azerbaijan to the United Nations addressed to the Secretary-General”, https://undocs.org/pdf?symbol=en/A/75/625 (Erişim Tarihi: 11.12.2020).
• GASC. (2020b). General Assembly Security Council, “Report on the Use of Foreign Terrorist Fighters by the Republic of Armenia in Its Recent Aggression Against the Republic of Azerbaijan, Letter No: A/75/625–S/2020/1161. https://undocs.org/A/75/625, (Erişim Tarihi: 03.12.2020).
• GASC. (2020c). General Assembly Security Council, “Letter dated 5 October 2020 from the Permanent Representative of Azerbaijan to the United Nations addressed to the Secretary-General, Letter No. A/75/497–S/2020/982. https://undocs.org/en/S/2020/982, (Erişim Tarihi: 11.12.2020).
• Haberler.com (2020). “Azerbaycan’ın Yardım Ettiği 85 Yaşındaki Kadına Ermenistan’da İşkence Yapıldı.”, https://www.haberler.com/azerbaycan-in-yardim-ettigi-85-yasindaki-ermeni-13705942-haberi/, (Erişim Tarihi: 09.11.2020).
• Habertürk. (2020a). Ermeni Güçlerin Füze Sistemleri Vuruldu!. https://www.haberturk.com/son-dakika-azerbaycan-ermenistan-savasi-ermeni-guclerin-fuze-sistemleri-vuruldu-haberler-2858285 (Erişim Tarihi: 11.11.2020).
• Habertürk. (2020b). Ermenistan’ın 30 Yıllık Zararı Hesaplanacak! İşgal Tazminatı!. https://www.haberturk.com/son-dakika-azerbaycan-ermenistan-in-30-yillik-zarari-hesaplanacak-isgal-tazminati-haberler-2869821 (Erişim Tarihi: 15.11.2020).
• Human Rights Watch. (2020). Armenia: Cluster Munitions Kill Civilians in Azerbaijan. https://www.hrw.org/news/2020/10/30/armenia-cluster-munitions-kill-civilians-azerbaijan, (Erişim Tarihi: 30.10.2020).
• Hyetert.org. (2005). Drmbon Mines Become Biggest Taxpayer in Karabakh. https://hyetert.org/2005/11/16/drmbon-mines-become-biggest-taxpayer-in-karabakh/, (Erişim Tarihi: 11.10.2020).
• ICRC. (2014). International Committee of the Red Cross, “What is International Humanitarian Law?”, https://www.icrc.org/en/document/what-international-humanitarian-law#:~:targetText=International%20humanitarian%20law%20is%20a,means%20and%20methods%20of%20warfare.&targetText=International%20humanitarian%20law%20applies%20to%20armed%20conflicts (Erişim Tarihi: 11.09.2020).
• ICRC. (1868). International Committee of The Red Cross, “Declaration Renouncing the Use, in Time of War, of Explosive Projectiles Under 400 Grammes Weight Saint Petersburg”, https://ihl-databases.icrc.org/ihl/full/declaration1868, (Erişim Tarihi: 09.10.2020).
• ICRC. (1899). "The Hague Convention (II)", https://ihl-databases.icrc.org/ihl/INTRO/150?OpenDocument (Erişim Tarihi: 09.10.2020).
• ICRC. (1977). International Committee of the Red Cross, “Protocol Additional to the Geneva Conventions of 12 August 1949, and relating to the Protection of Victims of International Armed Conflicts [Protocol I]”. https://ihl-databases.icrc.org/ihl/INTRO/470 (Erişim Tarihi: 11.10.2020).
• ICRC. (2004). International Commıttee of The Red Cross, “How “Grave Breaches” are Defined in the Geneva Conventions and Additional Protocols”. https://www.icrc.org/en/doc/resources/documents/faq/5zmgf9.htm, (Erişim Tarihi: 11.12.2020).
• ICRC. (2005). International Committee of Red Cross, “Protocol additional to the Geneva Conventions of 12 August 1949, and relating to the Adoption of an Additional Distinctive Emblem [Protocol III]”, https://ihl-databases.icrc.org/applic/ihl/ihl.nsf/INTRO/615, (Erişim Tarihi: 11.08.2020)
• ICRC. (2010). International Committee of The Red Cross, “The Geneva Conventions of 1949 and their Additional Protocols”, https://www.icrc.org/en/doc/war-and-law/treaties-customary-law/geneva-conventions/overview-geneva-conventions.htm, (Erişim Tarihi: 20.11.2020).
• ICRC. (2020). International Committee of The Red Cross, “Convention for the Protection of Cultural Property in the Event of Armed Conflict, The Hague. (1954)”. https://ihl-databases.icrc.org/ihl/INTRO/400 (Erişim Tarihi: 11.10.2020).
• Icc-cpi.int (t.y.). International Criminal Court. https://www.icc-cpi.int/Pages/Main.aspx (Erişim Tarihi: 21.11.2020).
• Jeune, P. (2020). War in Karabakh: How Fake News Appears on Western Media. Eureporter, https://www.eureporter.co/general/2020/11/10/war-in-karabakh-how-fake-news-appears-on-western-media/ (Erişim Tarihi: 21.10.2020).
• Joshua, K. (2016). Recriminations and Arrests In Armenia Follow Losses To Azerbaijan. https://eurasianet.org/recriminations-and-arrests-armenia-follow-losses-azerbaijan (Erişim Tarihi: 11.09.2020).
• Khojoyan, S. (2020). Armenia Fired Iskander Missiles in Azeri War, Ex-Army Chief Says. Bloomberg, https://www.bloomberg.com/amp/news/articles/2020-11-19/armenia-fired-iskander-missiles-in-azeri-war-ex-army-chief-says?__twitter_impression=true (Erişim Tarihi: 01.12.2020).
• Kocharyan, S. (2020). PM’s spouse Anna Hakobyan organizes voluntary basic military training for young women. https://armenpress.am/eng/news/1028192.html&usg=ALkJrhhJuWANfHldLrY0KDhO8RCtc4de7w (Erişim Tarihi: 11.10.2020).
• Mameдob, Ф. (2020). Армяне сожгли село Чарактар и покинули его. А потом оказалось, что село остается под контролем армян. https://haqqin.az/news/194678?fbclid=IwAR3t7Fm1elMM1AL14IXGDpezXTdLMfOQiYc-BrhqYjCg6dXK8H5X5lZvY5o (Erişim Tarihi: 11.11.2020).
• Mejlumyan, A. (2020). Armenia to Create Nationwide Civilian Militia. https://eurasianet.org/armenia-to-create-nationwide-civilian-militia, (Erişim Tarihi: 11.09.2020).
• Mutschler, M. M. (2017). Global Militarization Index 2017. Bonn International Center for Conversion, https://www.bicc.de/uploads/tx_bicctools/GMI_2017_EN.pdf, (Erişim Tarihi: 11.10.2020).
• Mutschler, M. M. and Bales, M. (2018). Global Militarization Index 2018. Bonn International Center for Conversion, https://www.bicc.de/uploads/tx_bicctools/BICC_GMI_2018_e.pdf, (Erişim Tarihi: 11.10.2020).
• Mutschler, M. M. and Bales, M. (2019). Global Militarization Index 2019. Bonn International Center for Conversion, https://www.bicc.de/uploads/tx_bicctools/BICC_GMI_2019_EN.pdf, (Erişim Tarihi: 11.10.2020).
• Mutschler, M. M. (2016). Global Militarization Index 2016. Bonn International Center for Conversion, https://www.bicc.de/uploads/tx_bicctools/GMI_2016_e_2016_01_12.pdf, (Erişim Tarihi: 11.10.2020).
• Novostnik.net (2020). Пашинян: oдной из ключевых причин падения Шуши стало и отсутствие обещанного Гагиком Царукяном добровольческого отряда. https://novostink.net/today/293905-pashinyan-odnoy-iz-klyuchevyh-prichin-padeniya-shushi-stalo-i-otsutstvie-obeschannogo-gagikom-carukyanom-dobrovolcheskogo-otryada.html (Erişim Tarihi: 02.01.2020).
• OHCHR. (2020). Nagorno-Karabakh Conflict: Bachelet arns of Possible War Crimes as Attacks Continue in Populated Areas. https://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=26464&LangID=E (Erişim Tarihi: 01.12.2020).
• Oxu.az. (2020). Azad Olunmuş Yerlərdə Tarix və Mədəniyyət Obyektləri Üzrə Monitorinqin İlkin Nəticələri Açıqlandı. https://oxu.az/war/440471 (Erişim Tarihi: 29.11.2020).
• Özdaşlı, E. (2016). “Kafkasya’nin Çernobil’i: Metsamor Nükleer Santrali”, Karadeniz Araştırmaları, Sayı: 50, ss. 45-64.
• Özdaşlı, E. (2017). “Bir Dış Politika Aracı Olarak Azerbaycan’ın Enerji Güvenliği ve Politiği”, Düşünce Dünyasında Türkiz, Yıl 8, Sayı 45, (Kasım/November).
• Pirim, C.Z. (2016). “Uluslararası Hukukta Mânevî Zarar”, TBB Dergisi, Sayı: 127, ss. 339-373. Qaynarinfo.az (2020). Ordumuzun Uğurları Rus Qızıl Şirkətini Kəlbəcərdə İşi Dayandırmağa Məcbur Etdi. https://qaynarinfo.az/az/ordumuzun-uurlari-rus-qizil-sirketini-kelbecerde-isi-dayandirmaa-mecbur-etdi, (Erişim Tarihi: 11.10.2020).
• Sadigov, R. (2020). Ermenistan’ın Son Saldırısı Nasıl Okunmalı?. Fikir Turu, https://fikirturu.com/jeo-strateji/ermenistanin-son-saldirisi-nasil-okunmali/, (Erişim Tarihi: 11.09.2020).
• Sarıkaya, Y. (2020). “44 Gün Savaşı: Azerbaycan’ın Karabağ Zaferi”, TASAV.
• Sipri.org (2020). Stockholm International Peace Research Institute. “SIPRI Military Expenditure Database”, https://www.sipri.org/databases/milex, (Erişim Tarihi 11.09.2020).
• T. C. Birleşmiş Milletler Cenevre Ofisi Nezdinde Özel Temsilciliği. (2019). “Uluslararası Kızılhaç Komitesi”, http://cenevreofisi.dt.mfa.gov.tr/Mission/ShowInfoNote/353783, (Erişim Tarihi 30.1.2019).
• T.C. KDK. (2020). “Azerbaycan-Ermenistan Savaşında Ermenistan Silahlı Kuvvetleri Tarafından Gerçekleştirilen İnsan Hakları İhlallerine İlişkin Rapor”, Ankara.
• Teslova, E. (2020). Armenian Parliament Changes Law to Form Militias. Anadolu Agency, https://www.aa.com.tr/en/azerbaijan-front-line/armenian-parliament-changes-law-to-form-militias/2022806, (Erişim Tarihi 30.10.2020).
• Tuncel, T. K. (2016). “Güney Kafkasya’da 2-5 Nisan 2016’da Yaşanan 4 Gün Savaşı”, Ermeni Araştırmaları, S: 53. Uluslararası Ceza Divanı Roma Statüsü. (2020). Türkiye Büyük Millet Meclisi, https://www.tbmm.gov.tr/komisyon/insanhaklari/mevzuat_CDRS.htm, (Erişim Tarihi 01.10.2020).
• Unterm.un.org. (2020). Hague Conventions of 1899 and 1907. https://unterm.un.org/unterm/Display/record/UNHQ/Hague_Conventions_of_1899_and_1907/6F55DFF0904E3A06852573F0006CA404 (Erişim Tarihi: 11.12.2020).
• Virtual Karabakh. (2020). İşğal olunmuş Azərbaycan ərazilərində ekoloji vəziyyət. https://www.virtualkarabakh.az/az/post-item/26/46/isgal-altinda-bulunan-azerbaycan-topraklarinda-ekoloji-durum.html (Erişim Tarihi: 12.09.2020).
• Wilson, J. (2020). PKK’s Involvement in the Armenia-Azerbaijan Conflict Would Jeopardize European Security. https://www.eureporter.co/frontpage/2020/09/23/pkks-involvement-in-the-armenia-azerbaijan-conflict-would-jeopardize-european-security/. (Erişim Tarihi: 21.10.2020).
• Yeni Akit. (2020). “Azerbaycan Harekete Geçti! Fransızlara Büyük Şok”, https://m.yeniakit.com.tr/amp/haber/1452993/azerbaycan-harekete-gecti-fransizlara-buyuk-sok?__twitter_impression=true, (Erişim Tarihi: 11.12.2020).
• Zulfugarov, Z. and Babayev, İ. (2012). “The Furthermore Operation of Metsamor is a Sourge of Danger”, Atatürk University 1st Winter Summit at the Anatolian Summit, Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Строкань, С. (30.12.2020). Победа пришла откуда не ждали. https://www.kommersant.ru/doc/4625906 (Erişim Tarihi: 02.01.2021).
• Pасная Весн. (2020). “Армения не угрожает трубопроводам на территории Азербайджана — Минобороны,” https://rossaprimavera.ru/news/c3179ea2, (Erişim Tarihi: 09.09.2020).
• Баласанян, В. (2020). Просто аморально заявлять о том, что ереванский предприниматель должен был прийти и защитить Шуши. https://www.aysor.am/ru/news/2020/11/11/%D0%91%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%BD%D1%8F%D0%BD-%D0%9F%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%BD%D1%8F%D0%BD/1769890, (Erişim Tarihi: 02.01.2020).
• Мкртчян, M. (2020). Ованнисян: Никто в регионе лучше Армении не обеспечит безопасность нефте- и газопроводов, проходящих по Азербайджану. https://arminfo.info/full_news.php?id=53757 (Erişim Tarihi: 09.09.2020).
• Мшецян, А. (2020). Гагик Царукян призвал всех членов ППА создать отряд добровольцев. https://arminfo.info/full_news.php?id=57044&lang=2, (Erişim Tarihi: 11.12.2020).
• РИА Новости. (2020). “Воюющих в Карабахе армян нельзя считать наемниками, заявил Пашинян”, https://www.ria.ru/amp/20201015/karabakh-1580006838.html, (Erişim Tarihi 29.11.2020).
• “Армяне по ошибке сожгли село, думая, что оно достанется азербайджанцам”, https://1news.az/news/armyane-po-oshibke-sozhgli-selo-dumaya-chto-ono-dostanetsya-azerbaydzhancam?fbclid=IwAR3HReK8Ifajsyhh78xJSoui90OLNYkAVTGLxGj7BrDdjpBWTCWvKS4QXuE (Erişim Tarihi: 22.11.2020).