Architectural Features of Wooden Domed Semâhanes in Mevlevihanes, Cultural Heritage Sites of Mevlevism

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 4, 653 - 666, 29.12.2024

Zeynep Tanrıverdi , Şermin Barihüda Tanrıkorur

Öz

The central unit of the Mevlevihane, cultural heritage sites of mevlevism is the semâhane with the earliest Mevlevihane in Anatolia dating back to the 14th century. Architectural data concerning Mevlevihane semâhanes are to be found in archival records, including engravings, paintings, and drawings. This study focuses on the fundamental architectural characteristics of semâhanes constructed between the 17th and 19th centuries with semâ meydans covered by wooden domes. Selected examples of wooden domed semâhanes in Anatolia were analyzed. First, the architectural elements shaping the semâhanes (such as the semâ meydan, mesnevi lectern, mutrib, and visitor mahfils) were examined. Then, the study explored two types of wooden domed semâhanes: single-storied and those with a mezzanine floor. The geometric forms of the semâ meydans which influence the design of the semâhane’s roof systems, were assessed. This led to an analysis of the architectural features of wooden domes in semâhanes. The study identified dome types without drums, as well as those with circular and octagonal drums. Besides being constructed using wooden systems, some domes were found to be ornamented with various motifs or calligraphy, either plastered and painted over wooden laths or painted directly on wooden veneer. In conclusion, all the gathered data were evaluated comprehensively. It is hoped that this study, focused on the limited number of wooden domed semâhanes—the heart of the Mevlevihanes—will contribute to the literature on tekke architecture.

Anahtar Kelimeler

Mevlevihanes, Semâhanes, Wooden Dome, Cultural Heritage

Kaynakça

• [1] Tanrıkorur, Ş. B. (2000). Türkiye Mevlevihanelerinin Mimari Özellikleri: Cilt I-Metin, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı, Sanat Tarihi Bölümü, Konya.
• [2] UNESCO Türkiye Millî Komisyonu. (2008). UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Listeleri, 2. Mevlevi Sema Törenleri, https://www.unesco.org.tr/Pages/126/123/UNESCO-Somut-Olmayan-Kültürel-Miras-Listeleri.
• [3] UNESCO Türkiye Millî Komisyonu. (2007). UNESCO Genel Konferansları Tarafından İlan Edilen Anma ve Kutlama Yıl Dönümleri, UNESCO 33. Genel Konferansı tarafından 2007 yılı için kabul edilen yıl dönümleri: Mevlânâ Celâleddîn-î Rûmî’nin Doğumunun 800. Yıl Dönümü (1207), https://unesco.org.tr/Pages/2000/1393/Anma-ve-Kutlama-Yıl-Dönümleri.
• [4] Tanrıkorur, Ş. B., Tanrıverdi, Z. (2023). The Development of a Wooden Dome over the Semâ Meydan in the Architecture of Mevlevi Semahanes, [abstract], 17th Congress of Turkish Art, September 2023, Warsaw, Poland. Book of Abstracts, pp. 63-64.
• [5] Tanman, M. B. (1998). Beşiktaş Mevlevihanesi’ne İlişkin Bir Minyatürün Mimarlık Tarihi Açısından Değerlendirilmesi, 17. Yüzyıl Osmanlı Kültür ve Sanatı Bildirileri (19-20 Mart 1998) yay. Sanat Tarihi Derneği, İstanbul, 181-216.
• [6] Ignace Mouradgea d’Ohsson. (1787-1820). Tableau General de Empire Othoman, Paris (Danse des Derwischs Mewlewis), Uzluk, a.g.e., res. 135-136.
• [7] Tanrıverdi, Z. (n.d.). Türkiye Mevlevihaneleri Fotoğraf Arşivi.
• [8] Eyice, S. (1962). Semâğ’da Mevlevîleri Tasvir Eden Bir Rus Gravürü, Anıt 30, 1-4.
• [9] Güler, S. (2015). Kütahya Erguniye Mevlevihanesi’nde bulunan hatlar. Ulusal Ergun Çelebi ve Kütahya mevleviliği sempozyumu (23-25 Ekim 2014 Kütahya) bildiriler kitabı içinde (ss. 141-160). Kütahya: Kütahya Ticaret ve Sanayi Odası.
• [10] Fanfoni, G. (2007). Historic evolution of the samā-khāna architectural typology, 3 International, Symposium papers, pp. 1195-1208.
• [11] Alkan, G. (2019). Bağdadi Kubbeli 19.yy. İstanbul Camileri. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Ankara.
• [12] Pala, Aksöz, G. (2018). İstanbul Mevlevîhânelerinde Mîmarî Düzen ve Beşiktaş Mevlevîhânesi, YTÜ, Mimarlık Fak. Doktora Tezi, İstanbul.
• [13] Thieme - Becker, a.g.e., XXXI, 1937, 170.
• [14] Jean-Baptiste van Mour. (1714-1715). Receuil Cent Estampes Representant Differentes Nations du Levant…, Paris (Les derviches dans leur temple de Pera achevant de tourner).
• [15] Smith, F. (1771). Moderna Curiosita di Costantinopoli, Napoli, 1771 civ. Dervishes dancing in the Tekke of Pera.
• [16] Semâzen, (n.d.). Çankırı Mevlevihanesi, https://www.semâzen.net/çankiri-mevlevihanesi/, Date retrived: 09. 06.2024.
• [17] Fanfoni, G. (1998). Conservation of the Mevlevi Sama’khana. Building Type, 1998 Award Cycle. https://www.cfpr.eu/wordpress/wp-content/uploads/2017/08/fls0920.pdf.
• [18] Kılıç, Ö. (2022). Batı Anadolu’daki Tarihi Ahşap Kubbeli Camilerde Ahşap Malzemenin Kullanım Özellikleri ve Akustik Ortama Etkisinin İrdelenmesi, Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Mimarlık Anabilim Dalı, Yapı Bilgisi Programı, İzmir.
• [19] Tanman, M. B. (2013). Mevlevî Dünyasında Bahariye Mevlevîhâne’si. İstev Yayınları, İstanbul.
• [20] Özgen, M. (2007). Tokat Latifoğlu Konağı, Vakıflar Dergisi, 30, ss. 487-502.
• [21] Olgun, N. (2016). Zeytinburnu Yenikapı Mevlevihanesi Restorasyonu 2005-2007, Restorasyon ve Konservasyon Çalışmaları Dergisi, 17 (2016): 23-35.
• [22] Tanman, M. B. (2015). Mevlevîhanenin Konumu, Yerleşim Düzeni ve Mimarî Özellikleri, in Meşk-i İstanbul Yenikapı Mevlevîhanesi Restorasyonu 2005-2010, eds. Gülru Tanman, M. B. Tanman, (İstanbul: Gürsoy Grup Kültür Yayınları, 2015), pp. 58-81.