Habur Sınır Kapısı: Türkiye’nin Ortadoğu’ya Açılan Jeopolitik ve Ekonomik Kapısı

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 38, 128 - 143, 09.09.2025

Emine Akman

https://doi.org/10.70490/gumrukticaretdergisi.1707373

Öz

Türkiye’nin Ortadoğu’ya açılan en önemli sınır geçişlerinden biri olan Habur Sınır Kapısı, yalnızca bir gümrük noktası değil, aynı zamanda siyasi, ekonomik ve mekânsal stratejilerin kesiştiği çok boyutlu bir stratejik mekândır. Bu çalışma, Habur Sınır Kapısı’nın jeopolitik ve ekonomik boyutlarını tarihsel gelişimi, sınır ticareti, bölgesel kalkınma ve dış ticaret bağlamlarında ele alarak çok ölçekli bir analiz sunmayı amaçlamaktadır. Habur’un, Türkiye ile Irak arasındaki dış ticaretin merkezi konumuna gelmesi yalnızca sınır ötesi ilişkilerin kurumsallaşmasına değil, aynı zamanda bölge halkı için önemli bir sosyo-ekonomik geçim kaynağına dönüşmesine de işaret etmektedir. Çalışmada ayrıca, sınır ticaretinin bölgesel eşitsizliklerin giderilmesindeki rolü, sınır kapısının mevcut altyapısı, kapasite kullanım düzeyi ve uzun bekleme süreleri bağlamında değerlendirmeler yapılmaktadır. Bu yönleriyle Habur, sadece bir sınır kapısı değil, aynı zamanda Türkiye'nin enerjipolitik hedefleriyle uyumlu biçimde Ortadoğu’ya açılan stratejik bir eşik olarak öne çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Habur Sınır Kapısı , Siyasi Coğrafya , Sınır Ticareti , Jeopolitik Konum , Türkiye-Irak

The Habur Border Gate: Turkey’s Geopolitical and Economic Gateway to the Middle East

Öz

Habur Border Gate, one of Turkey's most important border crossings to the Middle East, is not only a customs point,but also a multi-dimensionalstrategic space where political, economic and spatial strategies intersect. This study aims to provide a multi-scale analysisof the geopolitical andeconomic dimensions of the Habur Border Gate by addressing its historical development, border trade, regional development andforeign trade contexts. The fact that Habur has become the centre of foreign trade between Turkey and Iraqpoints not only to the institutionalisation of cross-border relationsbut also to its transformation into an important source of socio-economic livelihoodfor the people of the region. The study also evaluates the role of border trade in eliminating regionalinequalities, the existing infrastructure of the border gate,the level of capacity utilisation and long waiting times. In these respects, Habur stands out not only as a border crossing, but also as astrategic threshold to the Middle Eastin line with Turkey's energy-political objectives

Anahtar Kelimeler

: Habur Border Gate , Political Geography , Border Trade , Geopolitical Position , Turkey-Iraq

Kaynakça

• Aksel, Damla B., ve Danış, D. (2013). “Diverse Facts of Europenization at the IraqiTurkish Border”. Içinde Turkey: Beyond the Fortess Paradigm at the Southern Borders of the EU, editör Baklacıoğlu, Nurcan Özgür ve Özer, Yeşim, (Edwin Edgar Melen Press, 2013).
• Ali, Y. (2022). Geographical assessment of the recognized border crossings in the Kurdistan Region of Iraq and the importance of geopolitics. Twejer. https://doi.org/10.31918/twejer/2253.20.
• Alkan, Ş. (2011). Gümrük Mevzuatında Sınır Ticareti Uygulamaları. Gümrük Bülteni, 6, 36-37.
• Altunişik, M. B. (2011). “Turkish Foreign Policy Towards Iraq.” UNISCI Discussion Papers, 25, 143–160.
• Aras, H. (2019). Türkiye-Irak Ekonomik İlişkileri ve Gaziantep-Irak İhracatı. (Yüksek Lisans Tezi). Gaziantep Üniversitesi, Gaziantep.
• Beceren, Y. D. D. E., ve Koç, M. (2016). Habur Sınır Kapısının Bölge Üzerindeki Etkileri. Yüzüncü Yıl Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi(2), 82-101.
• Bilgin, M. (2012). Energy Security and Turkey’s Relations with the Kurdish Regional Government (KRG). Middle East Journal, 66(2), 255–269.
• Büyükakın, F. (2017). 2000’li Yıllarda Bölgesel Kalkınmada Sınır Ticaretinin Önemi. Yönetim Ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 15(1), 72-98.
• Çavuşoğlu, S. (2019). Türkiye’nin Ulaşım Coğrafyası ve Bölgesel Etkileşim. Ankara: Palme Yayıncılık.
• Demirtaş, B. (2017). Türkiye’nin Güney Sınırlarında Güvenlik Politikaları. Ankara: SETA Yayınları.
• Dicle Kalkınma Ajansı (DİKA). (2013). Habur Sınır Kapısı: Sorunlar ve çözüm önerileri (Şırnak Yatırım Destek Ofisi Raporu). Dicle Kalkınma Ajansı Yayınları. Erişim Tarihi: 21.04.2025. https://www.dika.org.tr.
• Dicle Kalkınma Ajansı (DİKA). (2014). TRC3 Bölgesi 2014–2023 bölge planı (2. Cilt: Bölgesel gelişme stratejisi). Dicle Kalkınma Ajansı Yayınları. https://www.dika.org.tr
• DPT (Devlet Planlama Teşkilatı). (1996). Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000). T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı. Erişim adresi: http://www.dpt.gov.tr/rapor.pdf. E.T: 20.03.2025.
• Güleç M. ve Gençay, O. (2003) Irak Savaşı’nın Gölgesinde Türkiye Orta Doğu Ülkeleri Ticari İlişkileri. T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı Yayınları.
• Güneş, R., Durmuş, A.F. ve Ceyhan, M. (2010). Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerindeki Sınır Ticareti Sınır Ticaretinin Gelişimini Engelleyen Faktörler ve Çözüm Önerileri, Akademik Yaklaşımlar Dergisi, Kış, Cilt: 1, Sayı: 1.
• Kaya, M. (2022). Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası Yönetim Kurulu Başkanı’nın değerlendirmesi. Diyarbakır: DTSO Yayını.
• Kökçe, R. (2005). 1994-2000 yılları arasında Güneydoğu Anadolu Bölgesi ile Suriye ve Irak arasında gerçekleşen sınır ticaretinin bölge ekonomisine etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Köni, H., ve Yüksel, M. (2017). Türkiye’nin Ortadoğu Politikası: Güvenlik, Enerji ve Diplomasi. Ankara: Nobel Yayınları
• Kurt, M. (2019). Habur Sınır Kapısı’nın Türkiye-Irak Ticaretindeki Yeri ve Önemi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(63), 254–266.
• Laine, J. (2016). The Multiscalar Production of Borders. Geopolitics, 21, 465 482. https://doi.org/10.1080/14650045.2016.1195132.
• Marangoz, M., Önce, G., & Çelikkan, H. (2010). Girişimci Şehir Gaziantep ve Sınır Ticareti. Kilis: 7 Aralık Üniversitesi, Uluslararası Sınır Ticareti Kongresi , s. 157-168.
• Omidi, A., & Özdağ, H. (2023). Analyzing the Mutual Geopolitical and Security Complementarity of Iran and Turkey: Border, Energy, and Water. Journal of Balkan and Near Eastern Studies, 25, 923 - 943. https://doi.org/10.1080/19448953.2023.2167182.
• Özdemir, S. (2018). Enerji Jeopolitiği ve Türkiye-Irak İlişkileri. İstanbul: Beta Yayınları.
• Öztürk, N. (2006). Türkiye’de Sınır Ticaretinin Gelişimi, Ekonomik Etkileri, Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri. Uluslararası Yönetim İktisat Ve İşletme Dergisi, 2(3), 107-127.
• Russell, H. (1985). The Historical Geography of the Euphrates and Habur According to the Middle- and Neo-Assyrian Sources. Iraq, 47, 57 - 74. https://doi.org/10.1017/S0021088900006744.
• Sesa Enstitüsü, (2016). Türkiye-Irak Arasındaki Sınır Ticaretinin Toplumsal, Siyasal Ve Ekonomik Etkileri . http://sesaenstitusu.org/.tr. Erişim Tarihi: 21.04.2025
• Singh, K. (2023). Borderland Realities: Decoding the Socioeconomic and Political Complexities of the Indo-Myanmar Border. Aug-Sep. https://doi.org/10.55529/jpps.35.8.18.
• Su, X., & Li, C. (2021). Bordering dynamics and the geopolitics of cross-border tourism between China and Myanmar. Political Geography, 86, 102372.
• Sugözü, İ. H., & Atay, M. (2010). Sınır ticaretinin bölge ekonomisi üzerindeki etkileri kapsamında Habur Sınır Kapısı. Uluslararası Şırnak ve Çevresi Sempozyumu, 14-16.
• Sürmen, Y. (1996).“Türkiye’de Sınır ve Kıyı Ticaretinde Muhasebe İşlemleri”, Vergi Dünyası,Sayı:176,Nisan,http://www.muhasebe.gen.tr/mevzuat/vuk/GenelYazilar/vukmd175_06.htm. Erişim Tarihi: 28.03.2025.
• Tan M. ve Altundal, F. (2008). Sınır Ticaretinin Gelişimi ve Mevcut Durumu, ITO Yayın No: 2008-26, Istanbul.
• Tan, M., ve Altundal, F. (2008). Türkiye’de Sınır Ticaretinin Gelişimi Ve Mevcut Durumu. İstanbul: İTO Yayınları.
• Ticaret Bakanlığı (2025). Kara Kapılarına Göre Yolcu Sayıları, Erişim Tarihi: 22.04.2025. https://ticaret.gov.tr/istatistikler/bakanlik-istatistikleri/gumruk-istatistikleri/kara-kapilari giris-cikis-verileri
• Ticaret Bakanlığı. (2024). Kara Kapılarına ve Araç Türlerine Göre Araç Giriş-Çıkış Sayıları. Erişim Tarihi:20.04.2025.https://ticaret.gov.tr/data/61efa03313b876476cc9f9b0/Kara%20Kapilarina%20ve%20Arac%20Turlerine%20Gore%20Arac%20Sayilari..pdf
• Ticaret Bakanlığı. (2025). Sınır Ticareti. E.T:25.02.2025. https://ticaret.gov.tr/gumruk-islemleri/sikca-sorulan-sorular/ticari/sinir-ticareti
• TOBB (2020). Türkiye-Irak Ticari İlişkileri Raporu. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Yayınları.
• Yalçın, M. (2020). "Stratejik Sınır Kapıları ve Türkiye’nin Jeopolitik Konumu". Türk Coğrafya Dergisi, 75, 85–102.
• Yılmaz, E. (2014). “Irak ile Ekonomik İlişkiler ve Türk Müteahhitlerinin Rolü.” Ortadoğu Analiz, 6(65), 20–27.
• Yomralıoğlu, T., & Demirci, A. (2021). Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Uygulamaları. İstanbul: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Zhao, W., & Liu, J. (2021). Cross-Border Cooperation and Its Impact on Regional Development: The Case of Turkey-Iraq Border. Journal of Political Geography, 34(2), 112-123.