Osmanlı’dan Erken Cumhuriyet’e Türk-İngiliz Ticari İlişkileri

Yıl 2022, Cilt: 10 Sayı: 2, 419 - 437, 28.10.2022

Lütfi Arslan

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.1119658

Öz

İngiltere, XV yüzyıla kadar dünyanın diğer kıtalarıyla ticari, siyasi ve kültürel ilişkisi olmayan bir tarım ülkesiydi. Coğrafi keşiflerle birlikte okyanus ötesi ticaretin yoğunlaşması İngiltere’yi de etkilemiştir. XVI yüzyıldan itibaren Osmanlı Devleti ile Kuzey Avrupa ülkeleri arasında politik ve ticari ilişkiler artmaya başlamıştır. Resmi olarak XVI. yüzyılda Osmanlı-İngiltere ilişkilerinin başlamasında siyasi ve ticari kaygılar ön planda. İngiliz tüccarları Levant adını verdikleri Doğu Akdeniz’e ulaşarak Girit, Kıbrıs, Trablus, Sakız, Şam gibi ticaret merkezleriyle alışveriş yapmaya başlamıştır. XVIII. yüzyıla kadar İngiltere ve Osmanlı Devleti’nin jeostratejik hedeflerinin farklı olması ülkelerin birbirlerine rakip olmalarını da engellemiştir. Levant Kumpanyasının sahip olduğu imtiyazlar İngiltere’nin Osmanlı ülkesinde tekelleşmeye başlamasına yol açmıştır. 1838 Balta Limanı Ticaret Antlaşması’yla İngiltere’ye verilen imtiyazlar Osmanlı ekonomisini olumsuz etkilemiştir. Türk-İngiliz ilişkilerinin stratejik şartlar neticesinde 1875’ten sonra çatışmaya dönüşmesi ticari ilişkilere de olumsuz yansımıştır. İngiltere, XIX. yüzyıl sonları ve XX. yüzyıl başlarında Osmanlılarla olan ticaretinde Fransa ve Almanya’nın gerisinde kalmıştır. Millî Mücadelenin kazanılması ve Cumhuriyetin ilanıyla birlikte yabancı sermaye konusunda açık ve pozitif yaklaşımlar sergilenmesi İngilizleri Türkiye’ye yaklaştırmıştır. İngiltere Türkiye’yi yönünü Batıya dönen bir ülke çizgisine çekmeye çalışmıştır. Türk-İngiliz ticari ve siyasi münasebetleri 1923’ten sonra liberal çizgide gelişme göstermiştir. Türkiye 1920-1930 arası dönemde devamlı surette dış ticaret açığı vermiştir. Türkiye’nin İngiltere’ye olan ihracatı 1930’a kadar giderek azalırken ithalatı artmıştır. 1929 Dünya ekonomik krizi ile Almanya ve İtalya’nın anti statükocu politikaları İngilizleri Türkiye’ye yaklaştırmıştır. İngiltere Türkiye’yle ticaretinde istediği yere ancak 1936’dan sonra gelebilmiştir. Bu çalışmada, Osmanlı Devleti ile İngiltere arasında XVI. yüzyılda başlayan ticari ilişkiler Erken Cumhuriyet Dönemine kadar ki süreçte ekonomi-politik eksende ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

İktisadi, İhracat, İthalat, Siyasi, Ticaret

Destekleyen Kurum

Yok

Turkish-British Trade Relations from the Ottoman Empire to the Early Republic

Öz

England was an agricultural country that had no commercial, political and cultural relations with the other continents of the world until the 15th century. Along with geographical discoveries, the intensification of transoceanic trade also affected England. From the 16th century onwards, political and commercial relations between the Ottoman Empire and the Northern European countries began to increase. Officially XVI. In the beginning of the Ottoman-England relations in the 19th century, political and commercial concerns were at the forefront. British merchants reached the Eastern Mediterranean, which they called the Levant, and started to trade with trade centers such as Crete, Cyprus, Tripoli, Chios and Damascus. XVIII. The fact that the geostrategic goals of England and the Ottoman Empire were different until the 19th century also prevented the countries from competing with each other. The privileges of the Levant Company led to the monopoly of England in the Ottoman country. The concessions given to England with the 1838 Balta Limani Trade Agreement had a negative impact on the Ottoman economy. The fact that Turkish-British relations turned into conflict after 1875 as a result of strategic conditions had a negative impact on commercial relations. England, XIX. the end of the century and XX. At the beginning of the century, it lagged behind France and Germany in its trade with the Ottomans. With the victory of the National Struggle and the proclamation of the Republic, open and positive approaches to foreign capital brought the British closer to Turkey. England tried to draw Turkey towards a country turning its direction to the West. Turkish-British commercial and political relations developed along liberal lines after 1923. Between 1920 and 1930, Turkey had a continuous foreign trade deficit. While Turkey's exports to England decreased gradually until 1930, its imports increased. The 1929 world economic crisis and the anti-status quo policies of Germany and Italy brought the British closer to Turkey. Britain was able to reach the desired place in its trade with Turkey only after 1936. In this study, between the Ottoman Empire and England XVI. The commercial relations, which started in the 19th century, were handled on the economic-political axis in the period until the Early Republican Period.

Anahtar Kelimeler

Economic, Export, İmport, Political, Trade

Kaynakça

• Açba, S. (2004). Osmanlı Devleti’nin dış borçlanması, Vadi Yayınları.
• Alpar, C. (1978). Çok uluslu şirketler ve ekonomik kalkınma (2. baskı). AİTİA Yayınları.
• Appleby, J.(2012). Amansız devrim kapitalizm tarihi (Cevat Akkoyunlu, Çev.).
• Armaoğlu, F.(1997). 19. yüzyıl siyasi tarihi. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Arslan, L. (2021). Uluslararası ilişkiler ekseninde Türk-Fransız ilişkileri ve Hatay meselesinin çıkar
• çatışmasındaki yeri. İçinde Haydar Çoruh (ed), Hatay Araştırmaları VI (ss. 105-128). İKSAD Yayınları.
• British documents on Foreign Affairs: reports and papers from the foreign office confidential print, the
• and Middle East 1854-1914. (1984). Kenneth Bourne and D. Cameron Watts (eds), 3(1). University
• Burian, O. (1951). Türk-İngiliz münasebetlerinin ilk yılları. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya
• Dereli, H. (1951). Kraliçe Elizabeth devrinde Türkler ve İngilizler. Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya
• Düstur. (1936). İngiltere hükümeti ile imza edilen Müzeyyel Kliring Anlaşması ve Teslihat Kredi Anlaşması
• Eldem, V. (1994). Osmanlı İmparatorluğu’nun iktisadi şartları hakkında bir tetkik (2. baskı). TTK Yayınları.
• Hakluyt, R. (1906). The principal navigations voyages traffiques and discoveries of the English nation
• Hale, W. (1985). Türk İngiliz ilişkileri 1584-1984 (400. yıl dönümü). İçinde 1923 yılından sonraki Türk-İngiliz
• ticari ilişkileri: Tecrübeler ve sorunlar (ss. 93-111). Kurtuluş Ofset Basımevi.
• Hepaktan, C. Erdem, Çınar, S. (2008). Turizm sektörünün Türkiye ekonomisi üzerindeki etkileri. Celal Bayar
• İnalcık, H. (2009). Osmanlı İmparatorluğu’nun ekonomik ve sosyal tarihi 1300-1600 (3. baskı, Cilt 1). Eren
• Karaca, T. N. (2020). Dostluktan çatışmaya: Osmanlı dönemi Türk-İngiliz ilişkileri, Journal of Anglo-
• Karaca, T. N. (2011). Büyük oyun: İngiliz Başbakanı Gladstone’un Osmanlı’yı yıkma planı. Timaş Yayınevi.
• Karakuş, E. (2016). İkinci Dünya Savaşı öncesinde İngiltere belgelerinde Türkiye-İngiltere ilişkileri. IQ Kültür
• Korkmaz, E. (2020). Birinci Dünya Savaşı yıllarında Osmanlı Devleti’nde karaborsa. Ankara Üniversitesi Türk
• İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, (66), 241-279.
• Köse, H. Ö. (1993). Uluslararası etkileri açısından yabancı sermaye (Tez no. 25461) [Yüksek Lisans Tezi:
• İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. YÖK Ulusal Tez Merkezi
• Kurat, A. N. (1953). Türk-İngiliz münasebetlerinin başlangıcı ve gelişmesi (1553-1610). Türk Tarih Kurumu
• Kütükoğlu, M. S. (1985). 1838 Osmanlı-İngiliz Ticaret Muahedesi. İçinde Türk-İngiliz ilişkileri 1583-1984 (400.
• Neumark,F. (1939). 1938 senesinde Türk harici ticareti (Orhan Tuna, Çev.). İstanbul Üniversitesi İktisat
• Pamuk, Ş. (2005). Osmanlı ekonomisinde bağımlılık ve büyüme (1820-1913) (2. baskı). Tarih Vakfı Yurt
• Pekşen, C. (2019). Sovyet kaynaklarında Mustafa Kemal Atatürk ve dönemin Türkiye’si (1923-1938) (Tez no.
• 582240) [Yüksek Lisans Tezi: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. YÖK Ulusal
• Polatoğlu, M. G. (2018). Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin ilk planlı dönem sanayileşme faaliyetleri (1934-
• (Tez no. 487064) [Doktora Tezi: Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü]. YÖK Ulusa
• Resmî Gazete (1936). Tarih ve 4236 Sayı, s. 12002-12004.
• Shaw, S. J. (2006). Ottoman Empire in World War I (Cilt 1). TTK.
• Soysal, İ. (1999). Fransız İhtilali ve Türk-Fransız diplomatik münasebetleri (1789-1802). Türk Tarih Kurumu.
• TBMM. (1936). Londra’da 27 Mayıs 1938 tarihinde İngiltere hükümeti ile imza edilen Müzeyyel Kliring
• Tekeli, İ. & İlkin, S. (2013). Dış siyaseti ve askeri stratejileriyle İkinci Dünya Savaşı Türkiye’si (Cilt I). İletişim
• Tezel, Y. S. (2002). Cumhuriyet Dönemi’nin iktisadi tarihi. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• The future government in Turkey”. (1930: 16 Ağustos). The Economist.
• Uyar, M. & Erickson, E. (2014). Osmanlı askeri tarihi. İş Bankası Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ.H. (2011). Osmanlı tarihi (Cilt 3, 2. Kısım). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Wood, A.C. (2013). Levant Kumpanyası tarihi. Doğu Batı Yayınları.
• Yalçınkaya, M. A. (2002). III. Selim ve II. Mahmut dönemleri Osmanlı dış politikası. İçinde H. Celal Güzel,
• Çiçek, Salim Koca (Eds). Türkler 12, (ss. 620-650). Yeni Türkiye Yayınları