The Sultan's Absolutism and Its Allies: A Study on the Nizam-ı Cedid Period

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 2, 330 - 347, 29.10.2024

Sercan Yılmaz

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.1476908

Öz

The modernization-westernization paradigm provides an understanding of Turkey's history of transformation over the past 250 years. Since the Nizam-ı Cedid movement was the first to introduce westernization and western institutions into Ottoman culture and state life, it is also viewed as a planned modernization movement. It follows that the meaning-value presumptions and attitudes of the ancient period were presumably altered during this period. This study reveals the nature of the fundamental connection between the political philosophy of the classical era and the reform movement that began with Nizam-ı Cedid. The central theme of this era centers on the political difficulties arising from the attempt to construct a structure in Ottoman politics with its allies, while reform politics served to restore the sultan's absolutism. Consequently, rather than a break with the political ideology of the classical period, it can be seen that the rhetoric attributed to this period through modernization, based on progressive-reactionary, intellectual-conservative dichotomies, gained meaning within the political discourse of the positional conflicts within Ottoman politics. As a result, the Nizam-ı Cedid era is seen as one in which the Empire attempted to create a harmonious relationship between the old and the new by implementing a distinctive transformation agenda.

Anahtar Kelimeler

Nizam-ı Cedid, Kalemiye, modernization, reform, absolutism

Sultan’ın Mutlakıyeti ve Müttefikleri: Nizam-ı Cedid Dönemi Üzerine Bir İnceleme

Öz

Türkiye’nin son 250 yıllık değişim ve dönüşüm tarihinin bütünü modernleşme-batılılaşma paradigması içinde kavranılmaktadır. Nizam-ı Cedid hareketi de batılılaşmanın ve batı kurumlarının Osmanlı toplum ve devlet hayatına tesirinin başlangıcı olarak ele alınmasıyla programlı bir modernleşme hareketi olarak görülmektedir. Böylece ilgili dönemin, İmparatorluğun klasik döneminin anlam-değer kabulleri ve tavırlarından keskin bir dönüşümü ihata ettiği varsayılmaktadır. Bu çalışmada ise Nizam-ı Cedid ile ortaya çıkan reform sürecinin Osmanlı İmparatorluğu’nun klasik döneminin siyasal ideolojisi ile gösterdiği bütünlüklü ilişkinin mahiyeti ortaya konulmaktadır. Bu dönemin ana karakteri, reform siyaseti aracılığıyla sultanın mutlakıyeti tekrar kurulurken, bu çabanın Osmanlı siyasası içindeki müttefikleriyle birlikte oluşturmak istediği yapının doğurduğu siyasal gerilimlere dayanmaktadır. Dolayısıyla bu döneme modernleşme üzerinden atfedilen ilerici-gerici, aydın-muhafazakâr dikotomileri oturduğu retoriğin, klasik dönemin siyasal ideolojisinden kopmanın değil, Osmanlı siyasasının kendi içindeki mevzi çatışmalarının siyasal söylemi içinde anlam kazandığı görülmektedir. Böylece Nizam-ı Cedid dönemi, İmparatorluğun klasik ile yeni arasında kurmaya çalıştığı dengeli ilişkide kendine özgü bir dönüşüm siyasetinin takip edildiği bir dönem olarak ortaya çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Nizam-ı Cedid, Kalemiye, modernleşme, reform, mutlakiyet

Kaynakça

• Abou-El-Haj, R. A. (2011). 1703 İsyanı. Tan Kitabevi Yayınları.
• Abou-El-Haj, R. A. (2018). Modern devletin doğası. İmge Kitabevi.
• Aksan, V. (1993). Ottoman political writing, 1768-1808. International Journal of Middle East Studies, 25(1), 53-69.
• Akdağ, M. (1969). Osmanlı tarihinde ayanlık düzeni devri 1730-1839. Tarih Araştırmaları Dergisi, 8(14), 51-61.
• Akşin, S. (1994). 1839’da Osmanlı ülkesinde ideolojik ortam ve Osmanlı Devleti’nin uluslararası durumu. Mustafa Reşit Paşa ve Dönemi Semineri (ss. 1-12). TTK Basımevi.
• Algar, H. (2013). Nakşibendilik. İnsan Yayınları.
• Aydın, F. B. (2023). Payitahtta bir İngiliz tüccar. Ötüken Neşriyat. Baron de Tott. (t.y.). Türkler ve Tatarlara dair hatıralar. Tercüman Yayınları.
• Beydilli, K. (2009). III. Selim. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 36, ss. 425-426). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Beydilli, K. (1997). Halil Hamid Paşa. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 15, ss. 316-318). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Beydilli, K. (1987). İlk mühendislerimizden Seyyid Mustafa ve Nizam-ı Cedid’e dair risalesi. Tarih Enstitüsü Dergisi, (8), 387-479.
• Beydilli, K. (1999a). Küçük Kaynarca’dan Tanzimat’a ıslahat düşüncesi. İslami Araştırmalar, (8), 25-64.
• Beydilli, K. (1999b). Şehzade elçisi Safiyesultanzade İshak Bey. İslam Araştırmaları Dergisi, (3), 73-81.
• Beydilli, K. (1985). Büyük Friedrich ve Osmanlılar. İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Çağman, E. (1999). III. Selim’e sunulan bir ıslahat raporu, Mehmet Şerif Efendi layihası. Divan, (7), 217-233.
• Çelik, Y. & Yeşil, F. (2023). Osmanlı modernleşmesinde tereddüt ve teceddüt yılları (2. Baskı). VakıfBank Kültür Yayınları.
• Dilçin, C. (1993). Şeyh Galip’in şiirlerinde III. Selim ve Nizam-ı Cedid. Türkoloji Dergisi, 11(1), 209-219.
• Dönmez, A. (2006). Karşılıklı diplomasiye geçiş sürecinde Osmanlı daimi elçiliklerinin Avrupa’da yeniden tesisi (Tez No. 189336) [Yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi]. YÖK Tez Ulusal Tez Merkezi.
• Duralı, Ş. T. (2021, Ekim 19). Medeniyet kavramının tarihsel kökeni nedir? Gerçek fikri ne [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=8ZpuY3bLdvM&t=804s
• Emecen, F. (2001). Osmanlı hanedanına alternatif arayışlar üzerine bazı örnekler ve mülahazalar. İslam Araştırmaları Dergisi, (6), 63-76.
• Fazlıoğlu, İ. (2015). Kayıp halka. Papersense Yayınları.
• Findley, C. V. (2019). Osmanlı İmparatorluğunda bürokratik reform, Babıali, 1789-1922. Alfa Yayınları.
• Findley, C. V. (2020). Kalemiyeden mülkiyeye. Alfa Yayınları.
• Genç, M. & Özvar, E. (2021). Osmanlı ekonomisine dair konuşmalar-I. Ötüken Neşriyat.
• Göçek, F. M. (2024). Doğu’nun batı ile karşılaşması. Fol Yayınları.
• İnalcık, H. (1964). Sened-i İttifak ve Gülhane Hatt-ı Hümayunu. Belleten, 28(112), 603-622.
• İnalcık, H. (2023). İmparatorluktan cumhuriyete. Kronik Yayınları.
• İnce, Y. (2008). Bir görgü tanığının gözünden Kabakçı Mustafa İsyanı. Türkiyat, (9), 281-308.
• İşpirli, M. (1988). Abdullah Efendi, Tatarcık. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 1, ss. 99-100). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kafadar, C. (1994). Yeniçeriler. İçinde Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi (Cilt 7, ss.472-476). Tarih Vakfı Yayınları.
• Kafadar, C. (2017, 20 Temmuz). Cemal Kafadar ile 17. yy Çelebiler Çağı KTS #57 [video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=wxuZn0MjeFQ
• Karal, E.Z. (1995). Osmanlı tarihi (Cilt 5). TTK Basımevi.
• Katz, D. (2021). İngilizlerin gözünde Türkiye 1776-1923. YK Yayınları.
• Kolçak, Ö. (2024). Ok, tüfek ve yay. TTK Yayınları.
• Mert, Ö. (1991) Ayan. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 4, ss.195-198). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Menchinger, E. L. (2022). İlk modern Osmanlı. YK Yayınları.
• McGovan, B. (2006). Ayanlar Çağı 1699-1812, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi (H. İnalcık & D. Quartert, Ed.). Eren Yayınları.
• Ortaylı, İ. (2023). Osmanlı düşünce dünyası ve tarihyazımı. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Öğreten, A. (1989). Nizam-ı Cedid’e da’ir ıslahat layihaları (Tez No. 7605) [Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Tez Ulusal Tez Merkezi.
• Ökten, T. (2020). Askeri alanda devrim, ateş gücü-manevra dengesi. Güvenlik Stratejileri Dergisi, 16(33), 125-162.
• Öz, M. (2017). Kanun-ı kadimin peşinde. Dergâh Yayınları.
• Özcan, T. (2003). Mehmet Şerif Efendi. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 28, ss.531-532). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özdemir, F. (2012). Defterdar Mehmet Şerif Efendi’nin layihasının Nizam-ı Cedid ıslahatlarındaki rolü (Tez No. 320162) [Yüksek lisans tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Özyaka, Y. (2020). 18. yüzyılda Osmanlı toplumu. YK Yayınları.
• Shaw, S. J. (1965). The origins of Ottoman military reform, the Nizam-ı Cedid army of Sultan Selim III. The University of Chicago Press, 37(3), 291-306.
• Süheyla, Y. (2018). Atabegan-ı Saltanat, Avrupa’ya özenen müceddidler mi? Heterodoks zındıklar mı?. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, 16(25), 63-86.
• Şakul, K. (2005). Nizam-ı Cedid düşüncesinde batılılaşma ve İslami modernleşme. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 2(19), 117-150.
• Şener, A. (1974). Kıyas istihsan istislah. DİB Yayınları.
• Tezcan, B. (2010). The Second Ottoman Empire. Cambridge University Press.
• Topal, A. E. (2024). Cumhurdan Cumhuriyete. Telemak Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ.H. (1971). Nizam-ı Cedid ricalinden Kadı Abdurrahman Paşa. Belleten, 35(138), 245-302.
• Yardımcı, M. E. & Ayvaz, E. (2017). Osmanlı mali sisteminde İrad-ı Cedid Hazinesi ve muhasebe kayıtları (1799-1800). Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(İktisat özel sayısı), 253-287.
• Yeşil, F. (2012). III. Selim Devri siyasi literatürüne bir katkı, yeni bir layiha üzerine notlar. Belleten, 76(275), 75-146.
• Yıldız, A. (2016). Osmanlı tarihinde ordu boykotu, Maçin Bozgunu (1792) akabinde yaşanan tartışmalar. Cihannüma, Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 2(2), 123-162.
• Yılmaz, S. (2023). Türk-İslam siyaset düşüncesinde devlet ve egemenlik (Tez No. 827738) [Doktora tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Yılmaz, S. & Akçakaya, M. (2023). Türklerde egemenlik ve devlet kanunu. Çankırı Karatekin Üniversitesi İİBF Dergisi, 13(2), 535-562.
• Yirmisekiz Mehmet Efendi. (1975). Yirmisekiz Mehmet Efendi Sefaretnamesi (A. Uçman, Haz.). Tercüman Yayınları.