Âmiran Kurtkan Bilgiseven’in Türk Sosyolojisine Katkıları

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 2, 566 - 585, 27.10.2025

Erkan Dikici

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.1688777

Öz

Türkiye’de sosyoloji disiplini yaklaşık bir asırlık bir geçmişe sahiptir. Bu disiplinin kurumsallaşma süreci, özellikle erken Cumhuriyet döneminde Ziya Gökalp’in öncülüğünde başlamıştır. Gökalp, Türkiye’de sosyolojinin kurucu figürü olarak kabul edilmekte ve birinci kuşak sosyologlar arasında yer almaktadır. Onu izleyen ikinci kuşakta ise Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu ve Hilmi Ziya Ülken gibi isimler öne çıkmıştır. Üçüncü kuşakta ise Türk sosyolojisine özgün katkılarda bulunan birçok düşünür ortaya çıkmıştır; bunlardan biri de Âmiran Kurtkan Bilgiseven’dir. Âmiran Kurtkan’ın düşünsel yönelimi, hocası Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu’nun etkisiyle şekillenmiş ve bu doğrultuda gelişmiştir. Fındıkoğlu’nun düşünsel mirasını sürdüren Kurtkan, Türk sosyolojisinin önde gelen temsilcilerinden biri olarak değerlendirilmektedir. Sosyolojinin çeşitli alt alanlarında üretken bir şekilde çalışmalar yürüten Kurtkan, kendi ifadesiyle 26 kitap, 113 makale ve 15 çocuk kitabı kaleme almıştır. Eserlerinde genel olarak bilim felsefesi, sosyolojik yöntem ve metodoloji, Türk toplum yapısı, toplumsal değişim ve kalkınma, iktisadî gelişme ile toplumsal çözülme gibi temalar üzerinde yoğunlaşmıştır. Kurtkan’ın özel önem atfettiği alanlardan biri de din sosyolojisidir. Türk-İslam kültür sentezini düşünsel referans noktası olarak benimseyen Kurtkan, sosyolojik analizlerinde İslamiyet’in ve Kur’ân-ı Kerîm’in hükümlerini dikkate almış; bu yönüyle dini referansları barındıran özgün bir sosyolojik perspektif geliştirmiştir. Millî kimlik ve kültürel mirasla uyumlu bir sosyolojik yaklaşım benimseyen Kurtkan, özellikle din, ekonomi ve eğitim kurumları üzerinden toplumsal yapı analizleri gerçekleştirmiştir. Bu çalışmanın temel amacı, Türk sosyoloji geleneği içinde önemli bir yere sahip olan Âmiran Kurtkan’ın sosyolojik düşüncesini incelemek ve alana yaptığı katkıları ortaya koymaktır. Kurtkan, sosyolojinin birçok alanında özgün fikirler ileri sürerek disiplinin gelişimine anlamlı katkılarda bulunmuştur. Türk toplumunun yapısını tarihsel ve kültürel bağlamı içerisinde ele alma gerekliliğini vurgulayan Kurtkan, bu yönüyle Türk sosyolojisine özgün bir perspektif kazandırmıştır.

Anahtar Kelimeler

Amiran Kurtkan Bilgiseven , Sosyoloji , Türk Sosyolojisi , Yerli Sosyoloji

Contributions of Amiran Kurtkan Bilgiseven to Turkish Sociology

Öz

The discipline of sociology in Turkey has a history of nearly a century. The institutionalization process of this discipline began under the leadership of Ziya Gökalp, especially in the early Republican period. Gökalp is considered the founding figure of sociology in Turkey and is among the first-generation sociologists. In the second generation that followed him, names such as Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu and Hilmi Ziya Ülken came to the fore. In the third generation, many thinkers who made original contributions to Turkish sociology emerged; one of them is Amiran Kurtkan Bilgiseven. Amiran Kurtkan’s intellectual orientation was shaped by the influence of his teacher Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu and developed accordingly. Kurtkan, who continues Fındıkoğlu’s intellectual legacy, is considered one of the leading representatives of Turkish sociology. Kurtkan, who has worked productively in various subfields of sociology, has written, in his own words, 26 books, 113 articles and 15 children’s books. In his works, he generally focused on themes such as philosophy of science, sociological method and methodology, Turkish social structure, social change and development, economic development and social disintegration. One of the areas to which Kurtkan attaches special importance is the sociology of religion. Adopting the Turkish-Islamic cultural synthesis as an intellectual reference point, Kurtkan took into account the provisions of Islam and the Quran in his sociological analyses; in this respect, he developed an original sociological perspective that included religious references. Adopting a sociological approach compatible with national identity and cultural heritage, Kurtkan has conducted social structure analyses, particularly on religion, economy and educational institutions. The main purpose of this study is to examine the sociological thought of Amiran Kurtkan, who has an important place in the Turkish sociological tradition, and to reveal his contributions to the field. Kurtkan has made significant contributions to the development of the discipline by putting forward original ideas in many areas of sociology. Emphasizing the need to consider the structure of Turkish society within its historical and cultural context, Kurtkan has brought an original perspective to Turkish sociology in this respect.

Anahtar Kelimeler

Amiran Kurtkan Bilgiseven , Sociology , Turkish Sociology. , Native Sociology

Kaynakça

• Aktay, Y. (2013). Türk sosyoloji tarihine eleştirel bir katkı. Küre Yayınları.
• Eğribel, E. (2009). Sosyolojide yöntem tartışmaları ve aktarmacılık üzerine: Antropolojinin ve kültürel çalışmaların öne çıkması veya toplum bilimlerinin oryantalistleşmesi. İçinde E. Eğribel & U. Özcan (Eds.), Türkiye’de toplum bilimlerinin gelişimi II (ss. 183-200). Kitabevi Yayınları.
• Eğribel, E. (2010a). Toplumsal ilerlemenin ve tarihin sonu: Kutsala dönüş. İçinde E. Eğribel & U.
• Özcan (Eds.), Türk sosyologları ve eserleri I (ss. 125-135). Kitabevi Yayınları.
• Eğribel, E. (2010b). Türk sosyolojisinin olanakları üzerine yeniden düşünmek: Türk sosyoloji geleneği ve mirasımız üzerine. İçinde E. Eğribel & U. Özcan (Eds.), Türk sosyologları ve eserleri II (ss. 3-15). Kitabevi Yayınları.
• Eğribel, E. (2016a). Türkiye’de sosyolojinin İstanbul sosyolojinin kurumsal kimliği ve tarihiyle özdeşleştirilmesinin getirdiği sorunlar. İçinde E. Eğribel, U. Özcan, H. B. Kaçmazoğlu & S. Kızılçelik (Eds.), Türkiye’de sosyoloji üniversitede 101. yıl (ss. 87-106). Doğu Kitabevi.
• Eğribel, E. (2016b). Tarih ve sosyoloji: Türk sosyolojisinin ana eğilimlerinin belirlenmesi açısından Prens Sabahattin-Ziya Gökalp ilişkisi üzerine. İçinde E. Eğribel & U. Özcan (Eds.), Sosyologca (ss. 131-142). Doğu Kitabevi.
• Eğribel, E. (2016c). Türk ve dünya sosyoloji tarihini birlikte yazmanın gereği üzerine: Türk sosyolojisinin kimliği.
• İçinde E. Eğribel, U. Özcan, H. B. Kaçmazoğlu & S. Kızılçelik (Eds.), Türkiye’de sosyoloji üniversitede 101. yıl (ss. 201- 216). Doğu Kitabevi.
• Fındıkoğlu, F. Z. (1943). Hukuk sosyolojisi, mevzuu ve gayesi. Sosyoloji Dergisi, (2), 3-21.
• Kaçmazoğlu, H. B. (1999). Türk sosyoloji tarihi üzerine araştırmalar: Öncüleri ve temelleri çerçevesinde yaklaşımlar. Birey Yayıcılık.
• Kaçmazoğlu, H. B. (2001). Türk sosyoloji tarihine giriş I: Ön koşullar. Birey Yayıncılık.
• Kaçmazoğlu, H. B. (2003). Türk sosyoloji tarihine giriş II: II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e. Anı Yayıncılık.
• Kaçmazoğlu, H. B. (2010). Türkiye’de sosyoloji eğitim ve öğretiminin genişlemesi üzerine. İçinde E. Eğribel & U. Özcan (Eds.), Sosyoloji yıllığı-kitap 20: Türk sosyologları ve eserleri I (ss. 204-214). Kitabevi Yayınları.
• Kaçmazoğlu, H. B. (2012). Türk sosyolojisinde temalar 1: Türkçülük, İslâmcılık, muhafazakârlık. Doğu Kitabevi.
• Kayadibi, F. (2009). Prof. Dr. Âmiran Kurtkan Bilgiseven’in ardından. Sosyoloji Konferansları Dergisi, (40), 25-31.
• Kızılçelik, S. (2004a). Sefaletin sosyolojisi. Anı Yayıncılık.
• Kızılçelik, S. (2004b). Özgünlüğün sosyolojisi, Anı Yayıncılık.
• Kızılçelik, S. (2005). Batı bataklığı. Anı Yayıncılık.
• Kızılçelik, S. (2008). Baykan Sezer’in sosyoloji anlayışı. Anı Yayıncılık.
• Kızılçelik, S. (2012). Özgün ve yetkin bir sosyal teorisyen olarak Kemal Tahir. Anı Yayıncılık.
• Kızılçelik, S. (2015a). Yerli sosyoloji. Anı Yayıncılık.
• Kızılçelik, S. (2015b). Uygarlık, ahlâk ve eğitim. Anı Yayıncılık.
• Kızılçelik, S. (2016). Sosyolojide yerlilik, millilik, özgünlük ve evrensellik. İçinde E. Eğribel, U. Özcan, H. B. Kaçmazoğlu & S. Kızılçelik (Eds.), Türkiye’de sosyoloji üniversitede 101. yıl (ss. 259-284). Doğu Kitabevi.
• Kongar, E. (2012). Giriş: Türkiye’de toplumbilimin gelişmesi ve yöntem sorunu. İçinde E. Kongar (Ed.), Türk toplumbilimciler 1-2 (ss. 13-26). Remzi Kitabevi.
• Kurtkan, Â. (1973). Millî kültür ve eğitim. Kubbealtı Akademi Mecmuası, 2(3), 53-60.
• Kurtkan, Â. (1975). Hocamızın ardından. Sosyoloji Konferansları Dergisi, (13), 28-33.
• Kurtkan Bilgiseven, Â. (1986). Türk-İslâm felsefesi açısından yaratılış meselesi karşısında ilim ve İslâmiyet. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, (42), 115-146.
• Kurtkan Bilgiseven, Â. (1988). Eğitimle ilgili millî hedeflerimiz ve eğitim stratejimiz. Kubbealtı Akademi Mecmuası, 17(3), 38-59.
• Kurtkan Bilgiseven, Â. (1989a). Manevî kültürümüz ve Batı kültürü-I. Türk Edebiyatı Dergisi, (Nisan), 1-33.
• Kurtkan Bilgiseven, Â. (1989b). Aydın kavramı ve kültürün nev’ine göre aydın tipinin şekillenmesi. Kubbealtı Akademi Mecmuası, 18(2), 10-19.
• Kurtkan Bilgiseven, Â. (1991). Sosyoloji okuyarak sosyal yapı tiplerini öğrenen bir fert, uygun rollerle bu yapı tiplerinin nasıl değiştirilebileceği konusunda bilgi sahibi olur. Millî Kültür Dergisi, (83), 4-5.
• Kurtkan Bilgiseven, Â. (1993a). Sağlıklı sanayileşmenin sosyal temelleri. Sosyoloji Konferansları Dergisi, (24), 1-14.
• Kurtkan Bilgiseven, Â. (1993b). Türk kimlik yapısında İslami değerler. Türk Yurdu, (66), 16-24.
• Kurtkan Bilgiseven, Â. (1994a). Milliyetçilik ve İslâmiyet. Aydınlar Ocağı Açık Oturumlar Dizisi, (Mart), 9-19.
• Kurtkan Bilgiseven, Â. (1994b). Batı ve Türk-İslam laiklik anlayışı farkları. Aydınlar Ocağı Açık Oturumlar Dizisi, (Nisan), 85-92.
• Kurtkan Bilgiseven, Â. (1995). Sosyolojinin ve Türk sosyolojisinin problemleri. Türk Sosyoloji Dergisi, 1(1), 7-23.
• Kurtkan Bilgiseven, Â. (1996). Sosyolojik alan araştırmalarında anlamlılık. Türk Sosyoloji Dergisi, 2(2), 1-14.
• Özcan, U. (2010a). Türk sosyolojisinin özgünlüğüne dair düşünceler. İçinde E. Eğribel & U. Özcan (Eds.), Sosyoloji yıllığı-kitap 20: Türk sosyologları ve eserleri I (ss. 154-163). Kitabevi Yayınları.
• Özcan, U. (2010b). Türkiye’de sosyoloji: Başlıca akımlar, dönemler ve figürler. İçinde E. Eğribel & U. Özcam (Eds.), Sosyoloji yıllığı-kitap 20: Türk sosyologları ve eserleri II (ss. 95-216). Kitabevi Yayınları.
• Özkul, M. (2008). Âmiran Kurtkan Bilgiseven (1926-2005). İçinde M. Ç. Özdemir (Haz.), Türkiye’de sosyoloji II: İsimler-eserler (ss. 143-173). Phoenix Yayınları.
• Sezer, B. (1991). 75. yıl açılış konuşması. İçinde İ. Coşkun (Haz.), 75. yılında Türkiye’de sosyoloji (ss. 25-27). Bağlam Yayınları.
• Sezer, B. (1993). Sosyolojide yöntem tartışmaları. Sümer Kitabevi Yayınları.
• Sezer, B. (1998). Türk sosyolojisinin ana sorunları. Sümer Kitabevi Yayınları.
• Sezer, B. vd. (2016). Türk sosyolojisinin dünü, bugünü ve yarını. İçinde E. Eğribel, U. Özcan, H. B. Kaçmazoğlu & S. Kızılçelik (Eds.), Türkiye’de sosyoloji üniversitede 101. yıl (ss. 5-12). Doğu Kitabevi.
• Tüfekçioğlu, H. (1991). Türkiye’de sosyolojinin işlevi. İçinde İ. Coşkun (Haz.), 75. yılında Türkiye’de sosyoloji (ss. 139-144). Bağlam Yayıncılık.
• Türkdoğan, O. (1995). Çağdaş Türk sosyolojisi. Turan Yayıncılık.
• Türkdoğan, O. (2011). Prof. Dr. Mustafa E. Erkal. Sosyoloji Konferansları Dergisi, (43), 1-2.
• Ülken, Z. H. (1945-1946). İktisadi sosyoloji. Sosyoloji Dergisi, (3), 3-102.