Yapay Zekalı Hizmet Robotlarına Yönelik Etik Hususlar

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 162 - 176, 27.03.2022

Seden Doğan Celil Çakıcı

https://doi.org/10.32572/guntad.1009648

Öz

Güçlü bir yapay zekaya, çözüm üretme yetisine, seçim yapma bilincine ve muhakeme yapma becerisine sahip bir robotun insandan bir farkı olmayacağı varsayıldığında, insanla aynı etik kurallara uyması ve aynı haklara sahip olması gerektiği düşünülebilir. Sensörleri ve yazılımı aracılığıyla fiziksel bir acıyı hissedebiliyorsa ve bu acıyla ağlama reaksiyonu gösteriyorsa veya bir espriyi anlayıp gülebiliyorsa söz konusu robotun duyguları olduğu sonucuna da varılabilir. Söz konusu yapay zekalı robot, erişkin bir insanın zekasına sahipse hukuken bir kişiliğe sahip olması gerekebilir. Bu durum beraberinde etik hususları ve kişilik haklarını getirecektir. Son yıllarda seyahat ve turizm endüstrisinde yapay zekalı robotların insan çalışanlarla birlikte farklı görevlerde çalıştığı bilinmektedir. Ancak gerek teoride gerekse pratikte bu robotların hangi etik kurallar çerçevesinde ve hangi haklara sahip olarak çalıştıkları ve hangi iş kanunlarına tabi oldukları belirsizdir. Bu çalışmada yapay zekalı hizmet robotlarına yönelik etik hususların neler olabileceği ve bu hususların seyahat ve turizm endüstrisi içerisinde işveren, çalışan veya misafir konumundaki paydaşlar açısından önemi tartışılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yapay Zeka, Hizmet Robotları, Robot Etiği, Robot Hakları

Ethical Issues Towards Artificially Intelligent Robots

Öz

Assuming that a robot with a strong artificial intelligence, the ability to produce solutions, the awareness of choice, and reasoning skills will not be any different from a human, it can be thought that it should have the same ethical rules and the same rights as a human. It can also be concluded that the robot in question has emotions if it can sense physical pain through its sensors and software and show a crying reaction with that pain, or if it can understand a joke and laugh. If the artificial intelligence robot in question has the intelligence of an adult human, it may be legally required to have a personality. This will bring along ethical issues and personal rights. In recent years, it is known that artificial intelligence robots work in different tasks together with human workers in the travel and tourism industry. However, both in theory and in practice, it is unclear under which ethical rules the robots work, what rights they have and which labor laws they are subject to. In this study, it has been tried to discuss what the ethical issues can be towards artificial intelligence service robots and the importance of these issues in terms of stakeholders in the travel and tourism industry as employers, employees or guests.

Anahtar Kelimeler

Artificial Intelligence, Service Robots, Robot Ethics, Robot Rights

Kaynakça

• Akınsoft. (2019). İnsansı robot Mini Ada İstanbul havalimanında göreve başlıyor. https://www.akinsoft.com.tr/medya-merkezi/request.php?q=akinsoft-Miniada-istanbul-havalimani-6940 Erişim Tarihi: 29 Ağustos 2021.
• Asaro, P. M. (2006). What should we want from a robot ethic?. International Review of Information Ethics, 6, 9-16.
• Aslantürk, E. ve Erdem, A. (2021). Teknoloji kullanımına yönelik tutumun otellerde robot kabul edilebilirliği üzerine etkisi. Journal of Global Tourism and Technology Research, 2(2), 102-115.
• BBC. (2017). Dünyanın ilk robot vatandaşı Suudi Arabistanlı. https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-41780346 Erişim Tarihi: 18. Eylül 2021.
• Belk, R. (2020). Ethical issues in service robotics and artificial intelligence. The Service Industries Journal, Ahead-of-Print, 1-17. doi:10.1080/02642069.2020.1727892
• Birhan, A. ve van Dijk, J. (2020). Robot rights? Let’s talk about human welfare instead. https://dl.acm.org/doi/pdf/10.1145/3375627.3375855 Erişim Tarihi: 13 Eylül 2021.
• Bozkurt Yüksel, A. E. (2017). Robot hukuku. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, 7(29), 85-112.
• Canbay, P. ve Demircioğlu, Z. (2021). Endüstri 5.0’a doğru: Zeki otonom sistemlerde etik ve ahlaki sorumluluklar. Bilişm Teknolojileri Online Dergisi, 12(45), 106-123.
• Capek, K. (1921). Rossum’s universal robots. Wildside Press: Rockville, MD.
• Caşın, M. H., Al, D. ve Başkır, N. D. (2021). Yapay zeka ve robotların eylemlerinden kaynaklanan cezai sorumluluk sorunu. Ankara Barosu Dergisi, 79(1), 1-73.
• Chan, A. P. H. ve Sun Tung, V. W. (2019). Examining the effects of robotic service on brand experience: The moderating role of hotel segment. Journal of Travel & Tourism Marketing, 36(4), 458-468. doi:10.1080/10548408.2019.1568953
• Choi, Y., Choi, M., Oh., M. ve Kim, S. (2020). Service robots in hotels: Understanding the service quality perceptions of human-robot interaction. Journal of Hospitality Marketing & Management, 29(6), 613-635. doi:10.1080/19368623.2020.1703871
• CNN Türk. (2017). Yapay zeka kendi dilini icat etti. https://www.cnnturk.com/video/teknoloji/yapay-zeka-kendi-dilini-icat-etti Erişim Tarihi: 8 Ekim 2021.
• Coeckelberg, M. (2010). Robot rights? Towards a social-relational justification of moral consideration. Ethics and Information Technology, 12, 209-221. doi:10.1007/s10676-010-9235-5
• Çelebi, V. ve İnal, A. (2019). Yapay zeka bağlamında etik problemi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(66), 651-661.
• de Graaf, M. M. A. (2016). An ethical evaluation of human-robot relationships. International Journal of Social Robotics, 8, 589-598. doi:10.1007/s12369-016-0368-5
• Doğan, S. ve Vatan, A. (2019). Hotel managers’ thoughts towards new technologies and service robots at hotels: A qualitative study in Turkey. In: C. Cobanoglu, A. Corbaci & M. Cavusoglu (Eds), Advances in global business and economics (vol. 2), pp. 404-422, University of South Florida M3 Center Publishing: Tampa, FL.
• Durna, E. C. ve Taşçıoğlu Baysal, H. (2021). Ziyaretçilerin otel işletmelerine yönelik yorum ve şikayetlerinin incelenmesi: Dünyanın ilk robotik oteli olan “Henn na Otel” örneği. Turizm ve İşletme Bilimleri Dergisi, 1(2), 85-102.
• Efe, A. (2021). Yapay zeka risklerinin etik yönünden değerlendirilmesi. Bilgi ve İletişim Teknolojileri Dergisi 3(1), 1-24.
• European Parliament. (2020). Framework of ethical aspects of artificial intelligence, robotics, and related technologies. https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-9-2020-0275_EN.htmlErişim Tarihi: 11 Eylül 2021.
• Fridin, M. (2014). Kindergarten social assistive robot: First meeting and ethical issues. Computers in Human Behavior, 30, 262-272.
• Gunkel, D. J. (2018). The other question: Can and should robots have rights?. Ethics of Information Technology, 20, 87-99.
• Gürova, E. (2021). Robotların yükselişi: Ian McEwan’ın “benim gibi makineler” romanında etik sorunların incelenmesi. DTCF Dergisi, 61(1), 265-284.
• Güven, E. Ö. ve Çay, A. (2020). Turizm işletmelerinde etik dışı – gayri ahlaki tüketici davranışları. Sosyal Çalışmalar Üzerine Akademik Perspektif Dergisi, 1, 46-66.
• Ivanov, S., Seyitoğlu, F. ve Markova, M. (2020). Hotel managers’ perceptions towards the use of robots: A mixed-methods approach. Information Technology & Tourism, 22, 505-535. doi:10.1007/s40558-020-00187-x
• Ivanov, S. ve Webster, C. (2018). Adoption of robots, artificial intelligence and service automation by travel, tourism and hospitality companies – A cost-benefit analysis. In: V. Marinov, M. Vodenska, M. Assenova, and E. Dogramadjieva (Eds), Traditions and innovations in contemporary tourism, pp. 190-203, Cambridge Scholars Publishing: Cambridge.
• İbiş, S. (2019). Turizm endüstrisinde robotlaşma. Türk Turizm Araştırmaları Dergisi, 3(3), 403-420. doi: 10.26677/TR1010.2019.169
• İnce, Ş., Şimşek, M. Z. Ve Kaynarca, F. (2019). Yapay zeka ve robotların hukuki sorumluluğunun Türk yasal mevzuatı çerçevesinde incelenmesi. GSI Articletter, 21, 28-45.
• Koçoğlu, C. M. ve Avcı, M. (2018). Turizmde küresel etik kodların uygulanma düzeyleri: Turizm eğitimi alan öğrenciler üzerinde bir araştırma. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(1), 539-553.
• Lee, W. J., Kwag, S. I. ve Ko, Y. D. (2020). Optimal capacity and operation design of a robot logistic system for the hospitality industry. Tourism Management, 76, 103971. doi:10.1016/j.tourman.2019.103971
• Leenes, R., Palmerini, E., Koops, B.-J., Bertolini, A., Salvini, P. ve Lucivero, F. (2017). Regulatory challenges of robotics: Some guidelines for addressing legal and ethical issues. Law, Innovation and Technology, 9(1), 1-44.
• Lima, G., Kim, C., Ryu, S., Jeon, C. ve Cha, M. (2020). Collecting the public perception of AI and robot rights. Proc. ACM on Human-Computer Interaction, 4(135), 1-24. doi:10.1145/3415206
• Lin, P., Abney, K. ve Bekey, G. (2011). Robot ethics: Mapping the issues for a mechanized world. Artificial Intelligence, 175, 942-949. doi:10.1016/j.artint.2010.11.026
• Mavroforou, A., Michalodimitrakis, E., Hatzitheofilou, C. ve Giannoukas, A. (2010). Legal and ethical issues in robotic surgery. International Angiology, 29(1), 75-79.
• Milliyet. (2018). Malta robotlara vatandaşlık vermeyi planlıyor. https://www.milliyet.com.tr/teknoloji/malta-robotlara-vatandaslik-vermeyi-planliyor-2771506 Erişim Tarihi: 17 Eylül 2021.
• Müller, V. C. (2020). Ethics of artificial intelligence and robotics. Stanford Encyclopedia of Philosophy, https://plato.stanford.edu/entries/ethics-ai/ Erişim Tarihi: 7 Ekim 2021.
• Osawa, H., Akiya, N., Koyama, T., Ema, A., Kanzaki, N., Ichise, R., Hattori, H. ve Kubo, A. (2017). What is real risk and benefit on work with robots? From the analysis of a robot hotel, Proceedings of HRI2017 Companion of the 2017 ACM/IEEE International Conference on Human-Robot Interaction, pp.241-242, March 6th-9th, Vienna, Austria.
• Özgüneş, R. E., Bozok, D. ve Küçükaltan, D. (2020). Yiyecek ve içecek sektöründe ileti teknoloji ve pandemik düzene doğru: Yakın gelecekte bir robota “eline sağlık” diyebilir miyiz?. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(4), 1124-1139. doi:10.32709/akusosbil.797343
• Özgürel, G. ve Kılınç Şahin, S. (2021). Turizmde robotlaşma: Yiyecek-içecek sektöründe robot şefler ve robot garsonlar. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 18, 1849-1882. doi: 10.26466/opus.899296
• Papathanassis, A. (2017). R-Tourism: Introducing the potential impact of robotics and service automation in tourism. Ovidius University Annals, Economic Sciences Series, XVII(1), 211-216.
• Qiu, H., Li, M., Shu, B. ve Bai, B. (2020). Enhancing hospitality experience with service robots: The mediating role of rapport building. Journal of Hospitality Marketing & Management, 29(3), 247-268.doi:10.1080/19368623.2019.1645073
• Robertson, J. (2014). Human rights vs. Robot rights: Forecast from Japan. Critical Asian Studies, 46(4), 571-598. doi:10.1080/14672715.2014.960707
• Ryu, H., Kwak, S. S. ve Kim, M. S. (2007). A study on external form design factors for robots as elementary school teaching assisstants. https://ieeexplore.ieee.org/stamp/stamp.jsp?arnumber=4415236&casa_token=63x1njGCMl0AAAAA:xareSqoEFTWzjS2ldgjyyAjAj6E8tTk47SHfT_4eqMqjz2-UJB5zzSDr_8JvWH5ZsNFCoerd&tag=1 Erişim Tarihi: 7 Ekim 2021.
• Seyitoğlu, F. ve Ivanov, S. (2021). Service robots as a tool for physical distancing in tourism. Current Issues in Tourism, 24(12), 1631-1634.doi:10.1080/13683500.2020.1774518
• Seyitoğlu, F. ve Ivanov, S. (2020). A conceptual framework of the service delivery system design for hospitality firms in the (post-)viral world: The role of service robots. International Journal of Hospitality Management, 91, 102661. doi:10.1016/j.ijhm.2020.102661
• Sharkey, A. ve Sharkey, N. (2010a). Granny and the robots: Ethical issues in robot care for the elderly. Ethics and Information Technology, 14, 27-40.
• Sharkey, N. ve Sharkey, A. (2010b). The crying shame of robot nannies: An ethical appraisal. Interaction Studies, 11(2), 161-190. doi:10.1075/is.11.2.01sha
• Tamburrini, G. (2009). Robot ethics: A view from the philosophy of science. https://www.researchgate.net/profile/Guglielmo-Tamburrini/publication/228959347_Robot_ethics_a_view_from_the_philosophy_of_science/links/554bdf680cf21ed2135b7b01/Robot-ethics-a-view-from-the-philosophy-of-science.pdf Erişim Tarihi: 14 Ekim 2021.
• Tolksdorf, N. F., Siebert, S., Zorn, I., Horwath, I. Ve Rohlfing, K. J. (2021). Ethical considerations of applying robots in kindergarten settings: Towards an approach from a macroperspective. International Journal of Social Robotics, 13, 129-140.
• Topakkaya, A. ve Eyibaş, Y. (2019). Yapay zeka ve etik ilişkisi. Felsefe Dünyası Dergisi, 70, 81-99. Usta, K. Y. ve Akın, H. L. (2018). Servis robotları için etik birimi tasarımı. https://www.cmpe.boun.edu.tr/~akin/papers/ServisRobotlariIcinEtikBirimiTasarimi.pdf Erişim Tarihi: 7 Ekim 2021.
• Vatan, A. ve Doğan, S. (2021). What do hotel employees think about service robots? A qualitative study in Turkey. Tourism Management Perspectives, 37, 100775. doi:10.1016/j.tmp.2020.100775
• Wang, W. ve Siau, K. (2018). Ethical and moral issues with AI – A case study on healthcare robots. https://www.researchgate.net/profile/Keng-Siau-2/publication/325934375_Ethical_and_Moral_Issues_with_AI/links/5b97316d92851c78c418f7e4/Ethical-and-Moral-Issues-with-AI.pdf Erişim Tarihi: 7 Ekim 2021.
• Yalçın Kayıkçı, M. ve Kutluk Bozkurt, A. (2018). Dijital çağda Z ve Alpha kuşağı, yapay zeka uygulamaları ve turizme yansımaları. Sosyal Bilimler Metinleri, 1, 54-64.
• Yıldız, S. (2019). Turist rehberliği mesleğinde robot rehberlerin yükselişi. Vizyoner Dergisi, 10(23), 164-177.