Türkiye’de İslami Romanlarda Toplumsal Cinsiyet ve İktidar İlişkileri: Hidayet ve Özeleştirel Romanların Analizi

Yıl 2025, Sayı: 6, 223 - 250, 21.03.2025

Abdullah Muhsin Yıldız

https://doi.org/10.62156/habitus.1608544

Öz

Bu çalışmada, romanların kültürel üretimler olarak metin analizi yoluyla incelendiğinde, iktidar ilişkilerinin ortaya çıkarılabileceği savunulmaktadır. Bu çerçevede Türkiye’de İslami çevrelerde üretilen veya yaygın şekilde okunan romanlar incelenmektedir. Dönemin özgün koşullarını gösteren Şule Yüksel Şenler, Ahmet Günbay Yıldız, Mehmet Efe ve Halime Toros’un birer romanı, toplumsal cinsiyet perspektifiyle ele alınarak, bu çerçevede kadınlık, erkeklik ve kadın-erkek ilişkilerinin kültürel olarak nasıl kurgulandığı analiz edilmektedir. Özellikle 1970’lerde köyden kente göç sürecinde hızla değişen toplumsal yapının içinde, İslamcı hareketin kadın bedeni üzerindeki kontrolünü sürdürme çabasında hidayet romanlarının rolü incelenmektedir. Bu bağlamda seçilen iki hidayet romanı, Huzur Sokağı (1970) ve Boşluk (1975) medeniyet söylemi çerçevesinde Batılı/İslami ve yozlaşmış/ahlaki karşıtlıkları kullanarak kadın bedeni üzerindeki tarihsel tahakkümün nasıl sürdürüldüğünü ortaya koymaktadır. Jacques Derrida’nın yapısöküm yöntemiyle, bu çalışma metinlere gömülü toplumsal ilişkileri, tahakküm biçimlerini ve itaat mekanizmalarını çözümlemeyi amaçlamaktadır. Ayrıca, seçilen iki hidayet romanı, 1990’lı yıllarda yazılmaya başlanan özeleştirel romanlardan Mızraksız İlmihal (1993) ve Halkaların Ezgisi (1997) ile karşılaştırılmaktadır. Böylece, feminizmin dindar kadın hareketi üzerindeki etkisi ve bu hareketin erkek egemen siyasi İslamcı yapıdan ve patriyarkadan uzaklaşma siyaseti içerik analizi yöntemiyle incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Patriyarka, toplumsal cinsiyet, Hidayet romanları, İslamcı hareket, Özeleştirel roman

Etik Beyan

Yok

Destekleyen Kurum

Yok

Teşekkür

Bu çalışmanın geliştirilmesine katkıda bulunan değerli hakemlere içten teşekkürlerimi sunarım. Makalemi titizlikle inceleyerek sundukları yapıcı eleştiriler ve değerli öneriler, çalışmanın daha güçlü ve kapsamlı bir hale gelmesini sağlamıştır. Akademik süreçte gösterdikleri emek ve katkıları için kendilerine minnettarım.

Gender and Power Relations in Islamic Novels in Türkiye: An Analysis of Guidance and Self-Critical Novels

Öz

This study examines how power relations can be uncovered through the textual analysis of novels as cultural productions. The focus is on novels either produced within Islamic circles and widely read in Turkey. These works, one novel each Şule Yüksel Şenler, Ahmet Günbay Yıldız, Mehmet and Halime Toros, reflecting the unique conditions of their time, are analyzed from a gender perspective to explore how femininity, masculinity, and men-women relations have been historically constructed within the relevant social segment. The study specifically investigates the role of “guidance” (hidayet) novels in the Islamist movement’s efforts to maintain control over women’s bodies during the rapid social transformation of the 1970s, marked by migration from villages to cities. This policy of sustaining historical dominance over the female body is analyzed through the Western/Islamic and corrupt/moral dichotomies presented in two selected novels, Huzur Sokağı (1970) and Boşluk (1975), particularly within the discourse of civilization. Using Jacques Derrida’s method of deconstruction, this study aims to uncover the social relations, forms of domination, and obedience embedded within these texts. A content analysis is conducted to compare the selected “guidance” novels with two “self-critical” (özeleştirel) novels, Mızraksız İlmihal (1993) and Halkaların Ezgisi (1997) written in the 1990s. This comparison sheds light on the influence of feminism among religious women’s movement and demonstrates strategies to distance itself from the patriarchal political Islamist movement and, consequently, from patriarchy.

Anahtar Kelimeler

Patriarchy, gender, guidance novels, Islamist movement, self-critical novels

Kaynakça

• Akçay, A. S. (2012). Bellekteki Huriler: İslamcı Popülist Kültüre Eleştirel Bakış, İstanbul: Okur Kitaplığı.
• Berktay, F. (1999). Köktendinci Yükseliş Anlamak Açısından Bir Karşılaştırma: Amerika’da Köktendincilik, İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, (20), 14-21.
• Berktay, F. (2016). Tek Tanrılı Dinler Karşısında Kadın, İstanbul: Metis Yayınları.
• Bora, T. (2012). Türk Sağının Üç Hali: Milliyetçilik, Muhafazakarlık ve İslamcılık, İstanbul: Birikim Yayınları.
• Bourdieu, P. (1993). The Field of Cultural Production: Essays on Art and Literature, R. Johnson (Ed.), Columbia University Press.
• Connell, R. W. (2002). Gender, Cambridge: Polity Press.
• Çaha, Ö. (2005). Ana Temalarıyla 1980 Sonrası İslami Uyanış, Y. Aktay, M. Gültekingil ve T. Bora (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: İslamcılık içinde (476-502), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çal, H. (2017). Bedeni Kurgulamak: İslami Romanlarda Beden ve Kimlik, Yayımlanmış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi- Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çalışkan, A. (2002) Cumhuriyet Devri İslami Türk Edebiyatı (1960-2000), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi- Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çalışkan, K. (1996). Özenilesi Yaşamlar: İslami Romanlar üzerine bir İnceleme, Birikim, (91), 89-95.
• Çayır, K. (2015). Türkiye’de İslamcılık ve İslami Edebiyat: Toplu Hidayet Söyleminden Bireysel Müslümanlıklara, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Çil, H. (2018). Türkiye’de İslami Bedensel Kimliğin Dönüşümü, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, (39), 327-354. Doi: https://doi.org/10.21497/sefad.443524.
• de Beauvoir, S. (1956). The Second Sex, H. M. Parshley (Çev.), Londra: Jonathan Cape.
• Derrida, J. (1982). Margins of Philosophy, A. Bass (Çev.), Brighton: Harvester University Press.
• Efe, M. (1999). Mızraksız İlmihal, İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Erkol, Ç. G., Çalışkan, U. (2016). 1960’lardan 28 Şubat’a Cemaati Romanlarla İcat Etmek: Siyasal İslamın Popüler Tezahürleri, Hacettepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Kültürel Çalışmalar Dergisi, 3(1), 21-47. Doi: https://doi.org/10.17572/mj2016.1.2147
• Foucault, M. (2002). The Order of Things: An Archeology of the Human Sciences, Londra ve New York: Routledge. Göle, N. (2009). Modernist Kamusal Alan ve İslamı Ahlak, N. Göle (Ed.), İslamın Yeni Kamusal Yüzleri içinde (19-40), İstanbul: Metis Yayınları.
• Göle, N. (2019). Modern Mahrem: Medeniyet ve Örtünme, İstanbul: Metis Yayınları.
• Gürbüz, A. (2019). Türk Edebiyatın İslami Romanlar, Ankara: Sonçağ Akademi Yayınları.
• Kandiyoti, D. (2013). Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar: Kimlikler ve Toplumsal Dönüşümler, İstanbul: Metis Yayınları.
• Keddie, N. (2007). Women in the Middle East Past and Present, Princeton and Oxford: Princeton University Press.
• Köse, E. (2014). Sessizliği Söylemek: Dindar Kadın Edebiyatı, Cinsiyet ve Beden, İstanbul: İletişim Yayınları.