KAYNAK BAĞIMLILIĞI DÜZEYİNİN REKABET STRATEJİLERİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ: ALGILANAN ÇEVRESEL BELİRSİZLİĞİN DÜZENLEYİCİ ROLÜ

Yıl 2021, Cilt: 24 Sayı: 1, 151 - 182, 24.03.2021

Hatice Uçak Metin Kaplan

Öz

Bu çalışmanın amacı, kaynak bağımlılığı düzeyinin, rekabet stratejileri üzerindeki etkisini ortaya koymak ve bu değişkenler arasındaki ilişkide algılanan çevresel belirsizliğin düzenleyici rolü oynayıp oynamadığını tespit etmektir. Araştırmanın örneklemini Türkiye’deki özel hastanelerde görev yapan yöneticiler oluşturmaktadır (n=203). Model ve hipotezleri test etmek için basit doğrusal regresyon analizi, çoklu regresyon analizi ve üç aşamalı moderatör değişkenli hiyerarşik regresyon analizinden yararlanılmıştır. Araştırma bulgularına göre, kaynak bağımlılığının boyutlarından varlık özgüllüğü, kaynak bulunurluğu belirsizliği ve kaynağın birbirine karşılıklı bağımlılığı maliyet liderliği stratejisini pozitif ve anlamlı şekilde etkilerken, bu boyutlardan sadece varlık özgüllüğünün farklılaştırma stratejisini pozitif ve anlamlı şekilde etkilediği saptanmıştır. Buna karşın kaynak bağımlılığının boyutlarının hiçbirinin odaklanma stratejisi üzerinde anlamlı etkiye sahip olmadığı gözlenmiştir. Ayrıca algılanan çevresel belirsizliğin maliyet liderliği, farklılaştırma ve odaklanma stratejileri üzerinde pozitif etkiye sahip olduğu ortaya konmuştur. Öte yandan kaynak bağımlılığına dair algılanan çevresel belirsizliğin yüksek olduğu durumlarda kaynak bağımlılığının boyutlarından esneklik ile farklılaştırma stratejisi arasındaki ilişkide algılanan çevresel belirsizliğin düzenleyici etkiye sahip olduğu ortaya konmuştur. Benzer şekilde kaynak bağımlılığına dair algılanan çevresel belirsizliğin yüksek olduğu durumlarda kaynak bağımlılığının boyutlarından teknolojik belirsizlik ile maliyet liderliği, farklılaştırma ve odaklanma stratejileri arasındaki ilişkide algılanan çevresel belirsizliğin düzenleyici etkiye sahip olduğu saptanmıştır. Bununla birlikte kaynak bağımlılığına dair algılanan çevresel belirsizliğin hem düşük hem de yüksek olduğu durumlarda kaynak bağımlılığının boyutlarından teknolojik belirsizlik ile odaklanma stratejisi ilişkisinde algılanan çevresel belirsizliğin düzenleyici etkiye sahip olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca Türkiye’de özel sağlık işletmelerinin kaynak bağımlılığı nedeniyle dışa bağımlı oldukları, kaynak temini açısından tedarikçi ilişkisinin önemli olduğu ve özel hastanelerin neredeyse yarısının sahip oldukları kaynakları etkili kullanmadıkları tespit edilmiştir. Kaynak bağımlılığı ile ilgili belirsizlikleri azaltmak özel hastanelerin en yaygın yararlandıkları yöntemlerinin “Reklam ve Halkla İlişkiler”, “İşbirliği Yapma” ve “Sözleşmeli Üretim veya Hizmet” olduğu ortaya konmuştur. Sonuçta araştırmanın bazı kısıtlarının bulunduğu vurgulandıktan sonra, özel hastane yöneticilerine konu ile ilişkili araştırma bulgularına dayalı olarak bazı önerilerde bulunulmuştur. Ayrıca gelecekte benzer konularda yapılacak araştırmalara ilişkin de öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kaynak Bağımlılığı, Rekabet Stratejileri, Algılanan Çevresel Belirsizlik, Özel Hastaneler

Kaynakça

• Ağraş, S., Atbaş, F., & Şeyba, E. (2017). Mavi okyanus stratejisi: Dünyadan ve Türkiye’den örnekler, Yönetim, Ekonomi, Edebiyat, İslami ve Politik Bilimler Dergisi, 2(2), 126-144.
• Akbolat, M., & Işık, O. (2012). Hastanelerde rekabet stratejileri ve performans. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(1), 401-442.
• Akgemici, T. (2008). Stratejik Yönetim (2.bs.). Ankara: Gazi Kitabevi.
• Bakoğlu, R. (2010). Çağdaş stratejik yönetim (1.bs.). İstanbul: Beta Yayınları.
• Barca, M., & Esen, S. (2012). Rekabet avantajı sağlama ve sürdürmede stratejik yaklaşımlar. e-Journal of New World Sciences Academy, 7(2), 89-107.
• Baron, R. M., & Kenny, D. A. (1986). The moderator-mediator variable distinction in social psychological research: Conceptual, strategic, and statistical considerations. Journal of Personality and Social Psychology, 51(6), 1173-1182.
• Dal, V., & Akçagün, E. (2013) Türk hazır giyim sanayinin uluslararası pazarlarda üstünlük sağlaması için rekabet stratejisi önerileri. İstanbul Sanayi Odası – Marmara Üniversitesi Doktora / Yüksek Lisans Tezlerine Sanayi Desteği Projesi, İstanbul.
• Davis, G. F., & Cobb, J. A. (2010). Resource dependence theory: Past and future, In Stanford's organization theory renaissance, 1970–2000. Emerald Group Publishing Limited, 21-42.
• Fidanboy, Ö. C., & Alan, H. (2013). Kaynak bağımlılığı ve stratejik işbirliği ilişkisi: Kaynak özelliklerinin iş birliği oluşumuna etkileri. Savunma Bilimleri Dergisi, 12(1), 123-145
• Fink, R. C., Edelman, L. F., Hatten, K. J., & James, W. L. (2006). Transaction cost economics, resource dependence theory, and customer–supplier relationships. Industrial and Corporate Change, 15(3), 497–529.
• İzdaş, H. (2018). Kaynak bağımlılığını azaltma stratejilerinin sürdürülebilir rekabet üstünlüğüne etkisi üzerine bir araştırma. İşletme Araştırmaları Dergisi, 10(2), 312-334.
• Kalemci, A. R. (2015). Örgüt kuramları: İşlem maliyet kuramı (3.bs.). İstanbul: Beta Yayınları. Karacaoğlu, K. (2011). İşletmelerin rekabet üstünlüğü anlayışlarını etkileyen ögelerin endüstri temelli ve kaynak temelli bakış açısına göre belirlenmesi: Kayseri ilinde bir araştırma. Çukurova
• Koç, O., & Sayılar, Y. (2016). Örgüt araştırmalarında kaynak bağımlılığı perspektifi: Kuramsal bir değerlendirme. İ.Ü. İşletme Fakültesi İşletme İktisadı Enstitüsü Yönetim Dergisi, 27(80), 143- 146.
• Koçel, T. (2015). İşletme Yöneticiliği: Modern Sonrası Güncel Kavramlar, Yaklaşımlar ve Uygulamalar. İstanbul: Beta Yayınları.
• Matanda, M. J., & Freeman, S. (2009). Effect of perceived environmental uncertainty on exporter–importer inter-organisational relationships and export performance improvement. International Business Review, 18(1),89-107.
• Miliken, J. F. (1987). Three types of perceived uncertainty about the enviroment: State, effect and response uncertainty. Academy of Management, Newyork University, 12(1), 133-143.
• OHSAD, Özel Hastaneler ve Sağlık Kuruluşları Derneği . (2020). Afiliasyon Yönetmeliği, https://ohsad.org/wp-content/uploads/2017/05/10914usul-ve-esaslar-isbirligipdf.pdf, (20.05.2020). OHSAD, Özel Hastaneler ve Sağlık Kuruluşları Derneği . (2020).
• Vakıf Üniversiteleri İle Özel Hastanelerin İşbirliği Usul ve Esasları (2017) https://ohsad.org/wp-content/uploads/2017/05/10914usul-ve-esaslar-isbirligipdf.pdf (20.05.2020).
• Ondersteijn, C. J. M., Giesen, G. W. J., & Huirne, R. B. M. (2006). Perceived environmental uncertainty in Dutch dairy farming: The effect of external farm context on strategic choice. Agricultural Systems, 88(2-3), 205-226.
• Özgener, Ş. (2003). Quality function deployment: A teamwork approach. Total Quality Management&Business Excellence, 14(9), 969-979.
• Parnell, A. J. (2011). Strategic capabilities, competitive strategy, and performance among retailers in Argentina, Peru and the United States. Management Decision, 49(1), 139-155.
• Pfeffer, J., & Salancik, G. (1978). The external control of organizations: A resource dependence perspective. New York: Harper and Row.
• Porter, M. E. (2015). Rekabet stratejisi; sektör içinde yapısal analiz. Gülen Ulubilgen (çev.). İstanbul, Agora Kitaplığı.
• SGK, Sosyal Güvenlik Kurumu (2020, 5 Mayıs). Özel sağlık hizmeti sunucularından sağlık hizmeti satın alım sözleşmesi 2018,
• Ural, A., & Kılıç, İ. (2013). Bilimsel araştırma süreci ve SPSS ile veri analizi (4.bs). Ankara: Detay Yayıncılık.
• Uysal, G., & İpçioğlu, İ. (2008). Kaynak bağımlılığı kuramının kritik bir unsuru olarak kaynak belirsizliği ve müşteri –tedarikçi arasındaki ilişkisel değişime etkisi. Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15(2), 49-59.
• Ülgen, H., & Mirze, S. K. (2016). İşletmelerde stratejik yönetim (8.bs.). İstanbul: Beta Yayınları. Zahra, S. A., & Covin, J. G. (1993). Business strategy, technology policy and firm performance. Strategic Management Journal, 14(6), 451-478.