DAVRANIŞSAL İKTİSATTA SAĞLIK KARARLARI: PSİKOLOJİK VE SOSYAL ÇERÇEVELEME ETKİSİ

Yıl 2024, Cilt: 27 Sayı: 4, 727 - 747, 23.12.2024

Şerife Zobu , Nadide Sevil Tülüce

https://doi.org/10.61859/hacettepesid.1505056

Öz

Davranışsal iktisat, ekonomik kararlar üzerinde psikolojik ve sosyal etkilerin incelendiği bir disiplindir. Bu yaklaşım, insanların ekonomik kararlar alırken duygusal, bilişsel ve sosyal faktörlerden etkilendiğini savunur ve geleneksel iktisadi teorilerin öngördüğü rasyonel birey varsayımını aşmayı amaçlamaktadır. İnsanların tercihlerini etkileyen unsurları inceleyen davranışsal iktisat teorileri, bireylerin sağlık davranışları konusunda da tercihlerinin davranışsal temellerinin incelenmesinin önemine vurgu yapar. Davranışsal ekonomi duayeni Kahneman’ın çerçeveleme etkisi, karar alma süreçlerinde bilginin sunum şeklinin önemini vurgular. Bireylerin kararları, bilginin içeriğinden ziyade nasıl sunulduğuyla ilişkilidir. Bu durum, sağlık alanında yapılan kararlar üzerinde de belirleyici olabilmektedir. Bu çalışma, davranışsal iktisadın sağlık davranışları üzerindeki etkilerini ve bu etkilerin sağlık politikalarına olan önemini vurgulamayı amaçlamaktadır. Çalışmanın odak noktası, sağlık hizmetlerinin tasarımında ve uygulanmasında davranışsal iktisadın nasıl kullanılabileceğinin değerlendirilmesidir. Çalışmada, davranışsal iktisat ve sağlık ekonomisinin ortak alanlarını belirlemek amacıyla literatür taraması yapılmıştır. Ayrıca, çerçeveleme etkisinin sağlık alanında nasıl kullanıldığı örneklerle gösterilmiştir. Literatür taraması sonuçları, davranışsal iktisadın sağlık alanında önemli bir rol oynadığını göstermektedir. Bu yaklaşımların sağlık politikalarında ve programlarında etkinlik ve maliyet açısından iyileşme sağladığı belirlenmiştir. Sonuç olarak çalışmada, davranışsal iktisat araçlarının sağlık alanındaki etkinliğinin ve bu araçların sağlık davranışları üzerindeki etkisinin önemi vurgulanmaktadır. Bu çerçevede, sağlık politikalarının geliştirilmesi ve sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesi için davranışsal iktisat politikalarının tasarımının önemi üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Davranışsal iktisat, Rasyonalite, Sağlık davranışları, Çerçeveleme etkisi

HEALTH DECISIONS IN BEHAVIORAL ECONOMICS: THE IMPACT OF PSYCHOLOGICAL AND SOCIAL FRAMING

Öz

Behavioural economics is a discipline that examines the psychological and social influences on economic decisions. This approach argues that individuals are influenced by emotional, cognitive, and social factors when making economic decisions, aiming to go beyond the rational individual assumption prescribed by traditional economic theories. Behavioural economics theories that explore the factors influencing individuals' preferences also emphasize the importance of examining the behavioral foundations of health behaviours. The framing effect, highlighted by behavioral economics pioneer Kahneman, emphasizes the importance of how information is presented in decision-making processes. Individuals' decisions are related more to how information is presented rather than its content, which can also be crucial in decisions made in the healthcare field. This study emphasises the impact of behavioral economics on health behaviors and its significance for health policies. The focus of the study is to evaluate how behavioral economics can be utilized in the design and implementation of healthcare services. A literature review was conducted to identify the common areas between behavioral economics and health economics. Additionally, examples were provided to illustrate the use of framing effects in the healthcare domain. The results of the literature review indicate that behavioral economics plays a significant role in the healthcare sector, contributing to improvements in efficiency and cost-effectiveness in health policies and programs. In conclusion, the importance of the effectiveness of behavioral economics tools in the healthcare domain and their impact on health behaviours is emphasized in this study. Therefore, the significance of designing behavioral economics policies for the development of health policies and the enhancement of healthcare services is highlighted.

Anahtar Kelimeler

Behavioral economics, Rationality, Health behaviors, Framing effect

Kaynakça

• Agarwal, A. K., Waddell, K. J., Small, D. S., Evans, C., Harrington, T. O., Djaraher, R., & Patel, M. S. (2021). Effect of gamification with or without financial incentives to increase physical activity among veterans classified as obese or overweight: A randomized clinical trial. JAMA Network Open, 4 (7),1-12. e2116256-e2116256.
• Ağan, B. (2020). Davranışsal iktisatta Covid-19 pandemi süreci: kaygı uygulandığında sosyo-ekonomik karar alma davranışları üzerine etkisi. Elektronik Türk Çalışmaları, 15 (6).
• Akdere, Ç. & Büyükboyacı, M. (2015). İktisatta davranışsal yaklaşımlar. Devrim Dumludağ, Özge Gökdemir, Levent Neyse, Ester Ruben (Ed.). Davranışsal iktisat ve sınırlı rasyonellik varsayımı (ss.105-137). Ankara: İmge Kitabevi
• Akl, E. A., Oxman, A. D., Herrin, J., Vist, G. E., Terrenato, I., Sperati, F., & Schünemann, H. (2011). Framing of health information messages. Cochrane Database of Systematic Reviews, (12).
• Aktan, C. C., & Yavuzaslan, K. (2020). Davranışsal iktisat: bireylerin iktisadi karar ve tercihlerinde zihinsel, duygusal ve psikolojik faktörlerin analizi. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 12(2), 100-120.
• Almashat, S., Ayotte, B., Edelstein, B., & Margrett, J. (2008). Framing effect debiasing in medical decision making. Patient Education and Counseling, 71(1), 102-107.
• Angner, E., & Loewenstein, G. (2007). Behavioral economics. Handbook of the philosophy of science: Philosophy of economic, 641-690.
• Aras, İ. A. (2023). Sağlık hizmetinde davranışsal iktisat: Karar verme ve hasta sonuçlarını geliştirme. Disiplinler Arası, 53.
• Aras, İ. A. (2024). Covid-19 ve davranışsal iktisat: Küresel bir pandemi sırasında insan davranışını anlamak. Sağlık ve Sosyal Refah Araştırmaları Dergisi, 6(1).
• Aytaç, U. E., & Aslan, Ö. Ü. H. (2023). Sağlık hizmetleri ve hastaneler. Hastane ve sağlık yönetimi: Güncel Konular-1, 4.
• Bakırcı, F., Sarıkaya, M., & Bayraktar, A. (2021). Bireysel kararların davranışsal iktisat açısından değerlendirilmesi. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 35(4), 1223-1244.
• Baykal, B., & Gündogdu, T. (2022). Covid 19 pandemisi ve sağlık çalışanlarının motivasyonu. Sosyal Bilimlerinde Güncel Tartışmalar, 10, 186.
• Burke, L. E., Styn, M. A., Sereika, S. M., Conroy, M. B., Ye, L., Glanz, K., ... & Ewing, L. J. (2012). Using mhealth technology to enhance self-monitoring for weight loss: a randomized trial. American Journal Of Preventive Medicine, 43(1), 20-26.
• Busby, E., Flynn, D. J., & Druckman, J. N. (2018). Studying framing effects on political preferences: Existing research and lingering questions. In Doing News Framing Analysis II, 27-50. Routledge.
• Can, Y. (2012). İktisatta psikolojik insan faktörü: Davranışsal iktisat. Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi, 4(2), 91-98.
• Christensen, C., Heckerung, P., Mackesy‐Amiti, M. E., Bernstein, L. M., & Elstein, A. S. (1995). Pervasiveness of framing effects among physicians and medical students. Journal of Behavioral Decision Making, 8(3), 169-180.
• Çetinkaya, Ö., Özer, Y., & Altunel, G. K. (2020). Covid-19 sürecinde turistik seyahat risk algısı ve hijyen-güvenlik algısının değerlendirilmesi. Tourism and Recreation, 2(2), 78-83.
• Detweiler, J. B., Bedell, B. T., Salovey, P., Pronin, E., & Rothman, A. J. (1999). Message framing and sunscreen use: Gain-framed messages motivate beach-goers. Health psychology, 18(2), 189-196.
• Esin, M. N., & Aktaş, E. (2012). Çalışanların sağlık davranışları ve etkileyen faktörler: Sistematik inceleme. Florence Nightingale Journal of Nursing, 20(2), 166-176.
• Ferrer, R. A., & Klein, W. M. (2015). Risk perceptions and health behavior. Current Opinion In Psychology, 5, 85-89.
• Finkelstein, E. A., Haaland, B. A., Bilger, M., Sahasranaman, A., Sloan, R. A., Nang, E. E. K., & Evenson, K. R. (2016). Effectiveness of activity trackers with and without incentives to increase physical activity (TRIPPA): A randomised controlled trial. The Lancet Diabetes & Endocrinology, 4(12), 983-995.
• Frey, B. S., & Stutzer, A. (2001), ‘Economics and psychology: from imperialistic to inspired economics. Philosophie Economique, 2, 5-22.
• Gallagher, K. M., & Updegraff, J. A. (2012). Health message framing effects on attitudes, intentions, and behavior: A meta-analytic review. Annals of Behavioral Medicine, 43(1), 101-116.
• Gigerenzer, G., & Gaissmaier, W. (2011). Heuristic decision making. Annual Review of Psychology, 62, 451-482.
• Gine, X., Karlan, D. & Zinman, J. (2010). Put your money where your butt is: a commitment contract for smoking cessation. American Economic Journal: Applied Economics, 2(4), 213-35.
• Güran, M., & Özarslan, H. (2015). Çerçeveleme teorisi ve toplumsal hareketler. Erciyes İletişim Dergisi, 4(1).
• Hatipoğlu, Y. Z. (2012). Davranışsal iktisat: Bilişsel psikoloji ile krizi anlamak. İstanbul Üniversitesi.
• Kahneman, D., & Egan, P. (2011). Thinking, fast and slow (farrar, straus and giroux, New York).
• Kahneman, D., Sibony, O., & Sunstein, C. R. (2021). Noise: A flaw in human judgment. Hachette UK.
• Kahneman, D., & Tversky, A. (1981). The framing of decisions and the psychology of choice. Science, 211(4481), 453-458.
• Kahneman, D., & Tversky, A. (2011). Availability: A heuristic for judging frequency and probability. In judgment under uncertainty: Heuristics and biases. Cambridge University Press.
• Kamber, S. C. (2018). Davranışsal iktisat ve rasyonellik varsayımı: Literatür incelemesi. Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 7(1), 168-199.
• Karagöl, V. (2020). Covid-19 salgını ile mücadelede davranışsal iktisadın rolü. Düzce İktisat Dergisi, 1(1), 1-10.
• Kitapçı, İ. (2017). Rasyonaliteden irrasyonaliteye: Davranışsal iktisat yaklaşımı ve bilişsel önyargılar. Maliye Araştırmaları Dergisi, 3(1), 85-102.
• Küçüksucu, M., Konya, S., & Karaçor, Z. (2017). Davranışsal iktisat ekseninde iktisatta psikolojik arka plan. In 2nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), 19-22.
• Levin, I. P., Gaeth, G. J., Schreiber, J., & Lauriola, M. (2002). A new look at framing effects: Distribution of effect sizes, individual differences, and independence of types of effects. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 88(1), 411-429.
• Linca, F. I. (2016). The relationship between the risk decision making and framing effect. Romanian Journal of Cognitive-Behavioral Therapy & Hypnosis, 3(2).
• Marmot, M. (2020). Health equity in England: The Marmot review 10 years on. BMJ, 368.
• McNeil, B. J., Pauker, S. G., Sox Jr, H. C., & Tversky, A. (1982). On the elicitation of preferences for alternative therapies. New England Journal Of Medicine, 306(21), 1259-1262.
• Milkman, K. L., Beshears, J., Choi, J. J., Laibson, D., & Madrian, B. C. (2011). Using implementation intentions prompts to enhance influenza vaccination rates. Proceedings of the National Academy of Sciences, 108(26), 10415-10420.
• Milkman, K. L., Gandhi, L., Patel, M. S., Graci, H. N., Gromet, D. M., Ho, H., ... & Duckworth, A. L. (2021). A megastudy of text-based nudges encouraging patients to get vaccinated at an upcoming doctor's appointment. Proceedings of the National Academy of Sciences, 118(20), e2101165118.
• Öner, C. (2014). Sağlığın sosyal belirleyicileri ve yaşam kalitesi ilişkisi. Türkiye Klinikleri Aile Hekimliği Özel Konular Dergisi. 5(3), 15-18.
• Özarslan, H. (2007). Çerçeveleme yaklaşımı açısından haber çerçevelerinin izler kitle düşünceleri üzerindeki etkisi. Erişim: https://acikerisim.selcuk.edu.tr/ Erişim Tarihi: 07.04.2024.
• Peng, J., Jiang, Y., Miao, D., Li, R., & Xiao, W. (2013). Framing effects in medical situations: Distinctions of attribute, goal and risky choice frames. Journal of International Medical Research, 41(3), 771-776.
• Peng, J., Li, H., Miao, D., Feng, X., & Xiao, W. (2013). Five different types of framing effects in medical situation: A preliminary exploration. Iranian Red Crescent Medical Journal, 15(2), 161.
• Peng, L., Guo, Y., & Hu, D. (2021). Information framing effect on public’s intention to receive the covid-19 vaccination in China. Vaccines, 9(9), 995.
• Purut, H. P., Köse, B. G., Akbal, Y., Özdemir, V. A., & Çol, B. K. (2022). Kemoterapi alan kanser hastalarında görülen semptomlar ve tamamlayıcı terapi uygulamaları kullanımları. Sağlık Akademisyenleri Dergisi, 9(3), 211-219.
• Roberts, N. J., Kerr, S. M., & Smith, S. M. (2013). Behavioral interventions associated with smoking cessation in the treatment of tobacco use. Health Services Insights, 6, 79-85
• Rothman, A. J., & Salovey, P. (1997). Shaping perceptions to motivate healthy behavior: The role of message framing. Psychological Bulletin, 121(1), 3-19.
• Salali, G. D., & Uysal, M. S. (2022). Covid-19 vaccine hesitancy is associated with beliefs on the origin of the novel coronavirüs in the UK and Turkey. Psychological Medicine, 52(15), 3750-3752.
• Scheufele, D. A., & Tewksbury, D. (2007). Framing, agenda setting, and priming: The evolution of three media effects models. Journal Of Communication, 57(1), 9-20.
• Serim, H., & Arıkan, G. (2021). Sağlık hizmetlerinde davranışsal iktisat yaklaşımı: Türkiye’deki sağlık sistemi için öneriler. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 12(32), 1352-1375.
• Serim, H., & Küçükşenel, S. (2020). Davranışsal iktisat ve dürtme: Sağlık politikaları özelinde bir inceleme. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 38(3), 531-559.
• Sharot, T. (2011). The optimism bias. Current Biology, 21(23), R941-R945.
• Shen, L., & Dillard, J. P. (2007). The influence of behavioral inhibition/approach systems and message framing on the processing of persuasive health messages. Communication Research, 34(4), 433-467.
• Shi, L., Cai, Y., & Huang, H. (2019). Health education for reducing tobacco consumption in Shanghai based on the health versus financial framing effect: A randomized field study. Tobacco Induced Diseases, 17.
• Shiller, R. J. (2015). Irrational exuberance: Revised and expanded third edition. Princeton University Press.
• Simon, H. A. (1955). Abehavioural model of rationale choice. The Quarterly Journal of Economics, 69(1), 99-118.
• Şahin, M., & Tülüce, N. S. (2023). Sağlık hizmetlerini iyileştirmede alternatif bir yaklaşım: Dürtme. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 26(1), 255-278.
• Tabesh, P., Tabesh, P., & Moghaddam, K. (2019). Individual and contextual ınfluences on framing effect: evidence from the middle east. Journal Of General Management, 45(1), 30-39.
• Tekizoğlu, F. Y. (2018). Organ bağışı: Bireylerin kararlarını etkileyen psikolojik faktörler. Muhakeme Dergisi, 1(1), 21-35.
• Thaler, R., & Sunstein, C. (2008). Nudge: Improving decisions about health, wealth and happiness. In Amsterdam Law Forum; HeinOnline: Online (p. 89).
• Thoits, P. A. (2011). Mechanisms linking social ties and support to physical and mental health. Journal of Health and Social Behavior, 52(2), 145-161.
• Thomas, A. K., & Millar, P. R. (2012). Reducing the framing effect in older and younger adults by encouraging analytic processing. Journals of gerontology series b. Psychological Sciences And Social Sciences, 67(2), 139-149.
• Toll, B. A., Salovey, P., O'Malley, S. S., Mazure, C. M., Latimer, A., & Mckee, S. A. (2008). Message framing for smoking cessation: the interaction of risk perceptions and gender. Nicotine & Tobacco Research, 10(1), 195-200.
• Umberson, D., & Montez, J. K. (2010). Social relationships and health: A flashpoint for health policy. Journal of Health and Social Behavior, 51(1_suppl), 54-66.
• Uysal, A. (2003). The framing of political inclusion and exclusion: Media, state, and Islamic party interactions in Turkey, 1995 to 1998. Southern Illinois University at Carbondale.
• Volpp, K. G., Troxel, A. B., Pauly, M. V., Glick, H. A., Puig, A., Asch, D. A., & Audrain-Mcgovern, J. (2009). A randomized, controlled trial of financial incentives for smoking cessation. New England Journal Of Medicine, 360(7), 699-709.
• Weber, E. U., & Johnson, E. J. (2009). Mindful judgment and decision making. Annual Review of Psychology, 60, 53-85.
• World Health Organisation (WHO) (1946). Sağlık. Erişim: https://www.who.int/about/accountability/ Erişim Tarihi: 23.05.2024.
• World Health Organisation (WHO) (1998). Health Promotion Glossary. Erşim: https://www.who.int/publications/i/item/WHO-HPR-HEP-98. Erişim Tarihi: 22.05.2024.