Kiliseden Kültür Merkezine: Surp Yerrortutyun Kilisesi’nin Eskişehir Kent Belleğindeki Yeri

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 2, 138 - 157, 31.12.2021

Elif Atıcı Ayşe Duygu Kaçar

Öz

Özet
Kentler her zaman toplumla ve toplumu oluşturan değerlerle temas halinde olmuştur. Dolayısıyla toplum değiştiği sürece kent de değişecektir. Çünkü toplumun merkezinde bulunan insan, kenti kendi eliyle oluşturmaktadır ve insan tarihi süreç içerisinde zamanın koşullarına göre değişim göstermektedir. Bu değişim ise kentin kolektif bir varlık olmasına neden olmaktadır. İnsanın çevresini kuşatan çevre; sahip olduğu malzemesi, rengi, dokusu ve diğer fiziksel özellikleriyle çevresine mesajlar göndermektedir. Bu mesajlar, mesajların içeriğini oluşturan kodları çözenler sayesinde anlaşılmaktadır. Anlaşılması da bilinmesini gerektirir. Bilinmiş olması ise kolektif olma durumunu pekiştirir. Bu sebeple, her kentin bir hafızası ve hafızası sayesinde kimliği vardır. Toplumu bir arada tutan ve ona kimlik kazandıran değer kültürdür. Çünkü kültür insanlar tarafından oluşturulan ve insan yaşamına yön veren bir olgudur. Kolektif hafıza ve kimlik de insan eliyle oluşturulan kültür sayesinde şekillenmektedir. Ancak kent de insan gibi yaşayan bir varlık olduğu için sürekli bir değişim içerisindedir. Bu sebeple, kentlinin hafızasına kazınan kente ait yapılar, zaman içerisinde birtakım değişiklikler geçirerek yaşamını sürdürmektedir. Bu örneklerden birisi de Eskişehir’de 19. yüzyılda Surp Yerrortutyun Kilisesi olarak inşa edilen; ancak günümüzde Zübeyde Hanım Kültür Merkezi olarak işlevini sürdüren yapıdır. Surp Yerrortutyun Kilisesi’nin kentin kolektif hafızasındaki yerinin sorgulanması çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Eskişehir kentlisinin katılımıyla oluşturulan anket çalışmasıyla sorgulanma gerçekleştirilmiştir. Anket soruları Mettan’ın insan ve çevre ilişkileri yaklaşımına göre hazırlanmıştır. Anket verilerinin analizleri tablolar ve grafiklerle somut hale getirilmiştir. Çalışma sonucunda kilisenin kentli tarafından ne oranda bilindiği ifade edilerek yapı hakkında farkındalık kazandırılacaktır. Edinilen bilgiler doğrultusunda kentin kolektif belleğinde yer edinen yapıların kolektifliğini sürdürebilmesi için öneriler de bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kent Kimliği, Kolektif Hafıza, Surp Yerrortutyun Kilisesi, Asri Sinema, Zübeyde Hanım Kültür Merkezi

Kaynakça

• Kaynaklar Akyüz, Ayfer, Salnamelerde Eskişehir, Dumlıpınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Kütahya 2009.
• Alkaya, Ahmet Suat, Ermeni Tehciri ve Eskişehir Ermenileri, Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Eskişehir 2006.
• Arıkan, Zeki, “Anadolu'da Tanin'e Göre Eskişehir”, Tarihte Eskişehir Sempozyumu (2-4 Kasım), Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir 1998, s. 21-44.
• Arslan, Rana, 1915'ten 100 Yıl Sonra Kişisel Bir Yolculuk: Eskişehir’in Ermenileri 2015, BBC News 2020, Erişim: https://www.bbc.com/turkce/haberler/2015/04/150423_eskisehir_ermeniler
• Atuk, Ahmet, 101 Eskişehir, Eskişehir Odunpazarı Belediyesi, Eskişehir 2002.
• Banger, Gürcan, “Eskişehir”, dü. Rıfat N. Bali, & C. M. Kössemen, Hatıratlarda Türkiye Yahudileri, Libra Kitapçılık ve Yayıncılık, İstanbul 2010, s. 125-129.
• Baraz, Turhan, Başlangıçtan Günümüze Eskişehir Basını (1908-1986) (bir derleme çalışması), Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir 1988.
• Bodur, Feyyaz, “Eskişehir Sinemalarının Dünü ve Bugünü”, Kurgu Dergisi (8), Anadolu Üniversitesi Eskişehir 1990, s. 203-221.
• Bodur, Feyyaz, Eskişehir Sinemalarının Dünü ve Bugünü, b.y.y. 1990 Erişim: http://feyyazbodur.com/makale/ESK%C4%B0%20ESK%C4%B0%C5%9EEH%C4%B0R%20S%C4%B0NEMALARI.pdf,
• Connerton, Paul, Toplumsal Nasıl Anımsar (1. b.), çev. Alaeddin Şenel, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 1999.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri. Hüdavendigar Vilayeti Eskişehir Kasabasının Hoşnudiye Nam Ermeni Mahallesi’nde Ermeni Kilisesi’nin Harab Olmasından Dolayı Tecdiden İnşasına Ruhsat İtası. (1316Ş-01), b.y.y. 2020, Erişim: https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
• Dedeoğlu, Esin Fakıbaba, Tarihi Değer Taşıyan Kiliselerde Yeniden İşlevlendirme Sürecinin ve İç Mekân Çözümlerinin İrdelenmesi: Sivrihisar Ermeni Kilisesi Örneği, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara 2012.
• Dedeoğlu, Esin Fakıbaba, “Yeniden İşlevlendirilen Kilise Yapılarında İç Mekân Müdahalelerine Yönelik Analizler: Sivrihisar Ermeni Kilisesi Örneği”, Sanat ve Tasarım Dergisi(23), Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Ankara 2019, s. 77-103. Erişim:https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/737465
• Efe, Ayla, Eskişehir Demiryolu, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Eskişehir 1998.
• Erkartal, Pınar Öktem, “Kentel Koruma ve Rekonstrüksiyon: Münster Prinzipalmarkt Örneği”, İdealkent Kent Araştırmaları Dergisi (Bellek ve Kentsel Koruma), 19(7), 2016, s. 498-521.
• Erşan, Mesut & Yetim, Fahri, “Eskişehir Ermenilerinin Tehciri”, İstanbul Bilgi Üniversiresi Türk Devrim Tarihi Çalışmaları Dergisi(9), 2011, s. 81-97. Erişim: https://www.academia.edu/12109681/Eski%C5%9Fehir_Ermenilerinin_Tehciri
• Ertin, Gaye, Eskişehir Kentinde Yerleşmenin Evrimi, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir 1994.
• Eskişehir Kültür Envanteri, Kilise Asri Sineması, b.y.y. 2014, Erişim:http://eskisehirkulturenvanteri.gov.tr/anitdetay.aspx?ID=165
• Gazi, Aylin & Boduroğlu, Elvin, “İşlev Değişikliğinin Tarihi Yapılar Üzerine Etkileri Alsancak Levanten Evleri Örneği”, Megaron, 10(1), Yıldız Teknik Üniversitesi İstanbul 2015, s. 57-69. doi:10.5505/MEGARON.2015.86570
• Güney, Yasemin İnce, “Appropriation and Authenticity: The Case of Transforming Churches into Mosques in Ayvalık”, ICONARP, International Journal of Architecture & Planning, 4(2), b.y.y. 2016, s. 35-57. doi:10.15320/ICONARP.2016.8
• Halbwachs, Maurice, Kolektif Hafıza (2. b.), çev.Banu Barış, Heretik Yayınları, Ankara 2017.
• Karakul, Özlem, “1. An Integrated Approach To Conservatıon Based On The Interrelatıons Of Tangıble And Intangıble Cultural Propertıes”, METU Journal of the Faculty of Architecture, 28(2), Ankara 2011, s. 105-125. Erişim: http://jfa.arch.metu.edu.tr/archive/0258-5316/2011/cilt28/sayi_2/105-125.pdf
• Kaşlı, Bilge, İstanbul’da Yeniden İşlevlendirilen Korumaya Değer Endüstri Yapıları ve İç Mekan Müdahaleleri: Santralistanbul Örneği, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul 2008. Erişim:https://polen.itu.edu.tr/handle/11527/12186 Kırlı, Engin, 19. ve 20. Yüzyılda Eskişehir'de Yapılan Göçler, , Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Eskişehir 2001.
• Korucu, Serdar, ‘Şımarık’ Rum ve Ermenileri!, Agos Yayıncılık Basın Hiz. San. ve Tic. Ltd. Şti, İstanbul 2013, Erişim: http://www.agos.com.tr/tr/yazi/5788/eskisehirin-simarik-rum-ve-ermenileri
• Korucu, Serdar, Murat Bardakçı’nın Unuttuğu Ermeni Kilisesi, Agos Yayıncılık Basın Hiz. San. ve Tic. Ltd. Şti, İstanbul 2015, Erişim: http://web.archive.org/web/20160224133939/http://www.agos.com.tr/tr/yazi/10602/murat-bardakcinin-unuttugu-ermeni-kilisesi
• Lefebvre, Henri, Şehir Hakkı (3. b.), çev. Işık Ergüden, Sel Yayınları, İstanbul 2018.
• Milliyet Gazetesi, Zübeyde Hanım Kültür Merkezi, 2017 Yılında 75 Bin Vatandaşı Ağırladı/Haber, Milliyet Gazetecilik ve Yayıncılık A.Ş., İstanbul 2018, Erişim:https://www.milliyet.com.tr/yerel-haberler/eskisehir/zubeyde-hanim-kultur-merkezi-2017-yilinda-75-bin-vatandasi-agirladi-12550255
• Morval, Jean, Çevre Psikolojisine Giriş, çev. Nuri Bilgin, Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir 1985.
• Önder, Selahattin, “1889-1891 Yıllarının Eskişehir'i (2 Nolu Şer'iye Sicili Işığında)”, Tarihte Eskişehir Sempozyumu (2-4 Kasım), s. 233-260. Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir 1998.
• Önder, Selahattin & Kırlı, Engin, “Osmanlı Döneminde Ekişehir'e Göçler”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(1), Eskişehir 2005, s. 130-143.
• Özkut, Deniz, “Eskişehir'de Modern Hafızanın Yerel İzleri”, TÜBA-KED(16), 2017, s. 35-66. Erişim: http://tubaked.tuba.gov.tr/index.php/tubaked/article/view/241/248
• Radikal Gazetesi, 100. Yılında Sürgün Yolunda: Eskişehir'in Soykırımla İmtihanı, 2018, Erişim: http://www.radikal.com.tr/turkiye/100-yilinda-surgun-yolunda-eskisehirin-soykirimla-imtihani-1338021/
• Saifi, Yara & Yüceer, Hülya, “Maintaining the Absent other: the Re-Use of Religious Heritage Sites in Conflicts”, International Journal of Heritage Studies, 19(7), 2013, s. 749-763. doi: 10.1080/13527258.2012.709192
• Sam, Neslihan, Kent, Toplum, Kültür (2. b.), Ezgi Kitabevi, Bursa 2018.
• Sarıöz, Perihan, Bir Zamanlar Eskişehir, Esbank A.Ş., İstanbul 1997.
• Szuta, Agnieszka Faustyna & Szczepański, Jakub, “Striking Elements A Lifebelt or A Fad? Searching For An Effective Way Of Adaptingabandoned Churches”, Frontiers of Architectural Research, 9(2), 2020, s. 277-286. doi:https://doi.org/10.1016/j.foar.2019.12.007
• Üstün, Berna, “An Anatolian City: A Research on Cinema Culture and Movie Theaters in Eskişehir”, International Journal of Architecture & Planning, 2018, s. 433-460.
• Üstün, Berna & Özkan, Cemile, “Eskişehir Hamamyolu Caddesi’nin Cumhuriyet Döneminden Günümüze Mekansal Değişimine Yönelik Bir Araştırma”, Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 18(2), Balıkesir 2016, s. 54-77. Erişim: http://static.dergipark.org.tr:8080/article-download/3ff2/470d/904b/585cfacee9134.pdf?
• Velthuis , Kirsten, & Spennemann, Dirk H, “The Future of Defunct Religious Buildings: Dutch Approaches to Their Adaptive Re-use”, Cultural Trends, 16(1), 2007, s. 43-66. doi.org/10.1080/09548960601106979 Yatağan, Nazlı, Cumhuriyet Dönemi Endüstri Yapıları ve Modernleşme İlişkileri Üzerine Bir İnceleme: Eskişehir TÜLOMSAŞ Yerleşkesi, Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İzmir 2013.
• Yazgan, Esra Özkan & Akbulut, Fatma Sinem, “Kolektif Belleğin Sürekliliği Bağlamında "Korunan" Tarihî Yapıların "Değişen" Adları”, Geçmiş Bugün Arasındaki Diyalog Konferansı, TED Üniversitesi Yayınları, s. 11-12. Ankara 2017. Erişim: https://www.researchgate.net/publication/334151620_Kolektif_bellegin_surekliligi_baglaminda_korunan_tarihi_yapilarin_degisen_adlari
• Yurt, Niyazi Alper, Eskişehir-1910-Eski Kilise,Sonradan Asri Sinema, b.y.y. 2020. Erişim:https://tr.pinterest.com/pin/495536765242357892/?lp=true