Şeriyye Sicillerine Göre Urfa'da Kadın ve Aile (XVII-XVIII. Yüzyıllar)

Yıl 2015, Cilt: 34 Sayı: 34, 22 - 48, 01.12.2015

Mehmet Emin Üner

Öz

Aile, insanların hayatları boyunca en uzun süre ilişki kurdukları ve içinde sosyalleştikleri; ekonomik ve psikolojik destek aldıkları; gelenek, dil ve sosyal değerlerin öğrenildiği en önemli sosyal birimdir. Aile insanı ve toplumu ayakta tutan temel dinamiklerden biridir. İnsanlık tarihinin uzun seyri içinde, zaman zaman aile yapılarında bazı sapmalar görülmüşse de, aile, toplumların vazgeçilmez sosyal ünitesi olma görevini daima korumuştur. Kadın ise toplumun temel öğesi ve aile içinde birleştirici konumdadır. Osmanlı toplumunda kadın hakkında bilgi edinilebilecek kaynakların başında şer‟iye sicilleri gelir. Bunun dışında ahkâm defterlerinde az da olsa bazı bilgiler edinmek mümkün olmaktadır. Ayrıca vakfiyeler de bu konuda bilgi verirler. Bizim de temel kaynaklarımızı Urfa şer‟iye sicilleri, Urfa‟da kadınlar tarafından kurulmuş olan vakıfların vakfiyeleri ve 24 Numaralı Rakka Ahkâm Defteri oluşturmaktadır. Urfa‟da o dönemin şartlarında kadın zamanının büyük bölümünü evde ve çocuklarla geçirmekteydi. Hemen hemen bütün bölge için söylenen çok evlilik konusunun zannedildiği gibi, pek yaygın olmadığı Urfa‟da da görülmektedir. Mihr‟in toplumda yaygın bir şekilde devam ettiği, ancak bunun yanı sıra eskiden beri var olan bazı geleneklerin İslami dönemde de varlıklarını sürdürdükleri görülmektedir. Bunlardan başlık (kalan) meselesi mihr ile birlikte devam ettiği ve resmi makamlarca da benimsenmiştir. Mal mülk sahibi olan kadınlar vakıf kurmuşlar ve bunları yönetmişlerdir. Ticaret konusunda çok aktif olmamışlardır

Anahtar Kelimeler

Urfa, Osmanlı, Kadın, Aile

Kaynakça

• Akalın, Müslüm -Cihat Kürkçüoğlu, Urfa Milli Mücadele Albümü, Şanlıurfa Akgündüz, Ahmet “ Başlık”, DİA, V.İstanbul 1992.
• Aydın, Mehmet Akif, İslâm- Osmanlı Aile Hukuku, İstanbul 1985.
• _____________,“Osmanlı Araştırmaları, İstanbul 1982, Sayı: 3.
• _____________, “Osmanlı Hukukunda Kazaî Boşanma „ Tefrik‟”, Osmanlı Araştırmaları, İstanbul 1986 V.
• _____________, “Aile”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul 1989, II.
• Balkan, K, “Eski Asur ve Anadolu‟da Kızların Çocuk Yaşında Nişanlanması”, Belleten, Sayı. 200, Ankara 1987. Akitleri”, Osmanlı
• Barkan, Ö. L., XV. ve XVI. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Zirai Ekonominin Hukuki ve Mali Esasları (Kanunlar), İstanbul 1943.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BA), Atik Şikayet Defteri,Nr. 114. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BA), Rakka Ahkâm Defteri, Nr. 25. Bayramoğlu Alada, Adalet, Osmanlı Şehrinde Mahalle, İstanbul 2008.
• Beydilli, Kemal,Osmanlı Döneminde İmamlar ve Bir İmamın Günlüğü, İstanbul 2001.
• Bilmen,Ö. Nasuhi, Hukuk-u İslâmiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu, İstanbul, 1950.
• Block, Alexander, Mesken İhtiyacının Tahmini, çev. Ruşen Keleş, Ankara Boğazlıyanlıoğlu, D., “Burç köyünün Monografisi”, AÜDTCF, Antropoloji Anabilim Dalı, Bitirme Tezi, Ankara 1988.
• Bottomore, T. B.,Toplumbilim, çev. Ünsal Oskay, Ankara 1977.
• Camiü‟sSağir,(haz. Şaban Döğen vd.), İstanbul 2002.
• Doğan, D. Mehmet,Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul 1996
• Dumont, Paul -François Georgeon, Modernleşme Sürecinde Osmanlı Kentleri, çev. Ali Berktay, İstanbul 1996.
• Düzdağ, Ertuğrul,Şeyhülislâm Ebusuud Efendi Fetvalarına Göre Kanuni Devrinde Osmanlı Hayatı, İstanbul 1998.
• ElhacMehmed Zihni, Nimetü‟l-İslâm, İstanbul 1990.
• Evliya Çelebi, Seyahatname, sadeleştiren: Tevfik Temelkıran-Necati Aktaş, İstanbul 1986, III-IV.
• Faroqhi,Suraiya, Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam, çev.: Elif Kılıç, İstanbul 2000.
• Göyünç,Nejat, “ „Hane‟ Deyimi Hakkında”, İÜEF Tarih Dergisi, Sy. 32, Güler, Selahaddin E.,Şanlıurfa Kültürü Sözlüğü, Şanlıurfa 2001.
• Günaltay, Şemseddin, “İslâm‟dan Önce Araplarda Kadının Durumu”, Belleten, XXV. Günay, Mehmet, “XVII. Yüzyılın İkinci Yarısında Manisa‟nın Sosyal ve Ekonomik Durumu (1650-16759, Doktora Tezi, İ. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2000.
• Kafesoğlu, İbrahim, Türk Milli Kültürü, İstanbul 1989.
• Karaman, Hayreddin, Mukayeseli İslâm Hukuku, İstanbul, 1982.
• Kurt, Abdurrahman, Bursa Sicillerine Göre Osmanlı Ailesi(1839-1876), Bursa 1998.
• Kürkçüoğlu,Cihat, “İmar Çalışmalarının Eski Urfa Evleri Üzerindeki Olumsuz Etkileri ve Kentin Tarihi- Mimari ve Dokusunun Korunması Yönünde Alınması Gerekli Tedbirler”, Tarihi ve Kültürel Boyutları İçersinde Şanlıurfa ve Güneydoğu Anadolu Projesi Sempozyumu, (haz. Abdülkadir Karahan), İstanbul 1988.
• Maydaer, Saadet, “Osmanlı Klasik Döneminde Kadınların Servet Edinme Yolları (Bursa Örneği)”, Uludağ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15, 2, 2006.
• Meriç Yazgan,Ümid, “ Türkiye‟de Kadın ve Sosyo-Ekonomik Analizi”, İÜEF, Sosyoloji Dergisi, 1997.
• Muhammed Hamidullah, İslâm Peygamberi, çev.: Salih Tuğ, İstanbul 1990.
• Oraltay, N., Kazak Türkleri, İstanbul 1976.
• Ortaylı, İlber, “Anadolu‟da XVI. Yüzyılda Evlilik İlişkileri Üzerine Bazı Gözlemler”, Osmanlı Araştırmaları, 1, 1980.
• Ögel, Bahaddin,Türk Kültürünün Gelişme Çağları, Ankara 1979.
• Öğüt, Salim- Kevser Kâmil Ali, “Çok Evlilik”, DİA, İstanbul 1993, VIII.
• Öztürk, Said, Askeri Kassama Ait 17. Asır İstanbul Tereke Defterleri (Sosyo-Ekonomik Tahlil), İstanbul 1995.
• Urfa Şer‟iye Sicili, Nr. 207. Ünal,Mehmet,Türk Medenî Hukukunda Aile Başkanının Sorumluluğu, Ankara 1979.
• Üner, Mehmet Emin,Osmanlı‟dan Cumhuriyet‟e Urfa Tarihi, Ankara 2009.
• ________________, “Osmanlı Döneminde Urfa‟da Hanımlar Tarafından Kurulmuş Vakıflar”, Şanlıurfa Kültür Sanat Tarih ve Turizm Dergisi, 18, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, Nr. 588.