Yusuf Hakîkî'ye (ö.1487) Göre Seyr-ü Sülûk

Yıl 2016, Cilt: 35 Sayı: 35, 126 - 145, 01.06.2016

Taha Ağca

Öz

Bu araştırma ile Türk-İslam Tarihinde tasavvufi rolü olan Yusuf b. Hâmid (Yusuf Hakîkî, Yusuf Baba)'in Tasavvuf Risalesi esas alınarak, onun seyr u sülûk düşüncesine bakışını ortaya koymak amaçlanmıştır. Eserlerinde kendisinden Yusuf b. Hamid adıyla da söz eder. Anadolu'da IV. yy.da yaşayan Yusuf Hakîkî, Somuncu Baba'nın oğlu, Hacı Bayram Velî'nin öğrencisidir. Anadolu‟da yetişen mutasavvıflardan hakkında Tasavvufî bakımdan teferruatlı araştırma yapılmamış bir şahsiyettir. Türklerin Anadolu‟ya çok kalabalık ve dağınık kitleler halinde gelip yerleştikleri düşünüldüğünde, bunlar arasında birliği sağlamakta en önemli unsurun din olduğu, bu din birliğinin Anadolu'da dallanan “Alperenler” sayesinde oluştuğu şüphesizdir. En az bunlar kadar önemli bir başka husus, Türkleri yeni vatanlarında düşman çevrelere karşı topyekûn birlikte ve canlı tutan kuvvetin tasavvufî din anlayışı olduğudur. Bu makalede tasavvufta önemli bir yeri olan seyr ve süluk konularına Yusuf Hakîkî'nin gözüyle bakacağız

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Alperen, Somuncu Baba, Hacı Bayram Velî

Kaynakça

• Abdukerim Kuşeyri, Risale-i Kuşeyriye, Terc.:Ali Arslan, Aslan Yay, İstanbul 1978.
• Abdulkerim Kuşeyri, Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyri Risalesi, Haz: Süleyman Uludağ, I. Baskı, Dergâh Yay., İstanbul 1978.
• Ahmet Cevdet Paşa, Kısas-ı Enbiya ve Tevârih-i Hulefâ, Bedir Yay, İstanbul 1969.
• Ahmet Cevdet Paşa, Târih-i Cevdet, Osmanlı Tarihi, Neşr: Mü'min Çevik, İstanbul 1993.
• Akgündüz, Ahmed, Arşiv Belgeleri Işığında Somuncu Baba ve Neseb-i Âlîsi, SOHEV Yay, İstanbul 1995.
• Alparslan, Ali, Abdulbaki Gölpınarlı, Kültür Bakanlığı Yay, Ankara 1996.
• Altıntaş, Hayrani, Tasavvuf Tarihi, 2. Baskı, AÜİF Yay, Ankara 1991.
• Aşkar, Mustafa, Niyazi-i Mısrî ve Tasavvuf Anlayışı, I. Baskı, Kültür Bakanlığı Yay, Ankara 1988.
• Ateş, Süleyman, İslam Tasavvufu, Pars Matbaası, Ankara, ts.
• Aykut, Şaban, Somuncu Baba, Bursa 1987.
• Aynî, Mehmed Ali, Tasavvuf Tarihi, Vatan Matbaası, İstanbul 1341.
• Beşer, Şahin, Şeyh Hâmid-i Veli Somuncu Baba, Prestij Matbaacılık, İstanbul 1995.
• Bilgiç, Ziya, 114 Sûre ve İsimleri ve Anlamları, Gonca Yay, İstanbul, ts.
• Boz, Erdoğan, Hakîkî Divanı, Dil İncelemesi, İÜSBE, Basılmamış Doktora Tezi, I-II, Malatya 1996.
• Bursevi, İsmail Hakkı, Rûhu‟l-Beyan Tefsiri, Terc: Ömer Faruk Hilmi, Fatih Yayınevi, ts.
• Cengiz, M. Ali, Somuncu Baba, Ajans Türk Matbaası, 1965.
• Çavuşoğlu, Ali, Yusuf Hakîkî‟nin Muhabbet-nâme‟sinin Tenkitli Metni ve İncelemesi, EÜSBE, Basılmamış Doktora Tezi, Kayseri 2001.
• Çelebioğlu, Âmil, Muhammediye, I-II, İstanbul 1996.
• Develioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, 2. Baskı, Doğuş Matbaası, Ankara 1970.
• Dilçin, Cem, Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara, TDK, Ankara 1983.
• Düzen, İbrahim, Aziz Nesefî'ye Göre Allah, Kâinat ve İnsan, ŞİFGV Yay, Ankara 1991.
• Ebû Nasr Serrâc Tûsî, el-Lüma' (İslam Tasavvufu), Haz: H. Kamil Yılmaz, Semih Ofset Matbaacılık, İstanbul 1996.
• En-Nedevî, Abdu‟l-Bâri, Tasavvuf ve Hayat, Terc: Mustafa Ateş, İrfan Matbaası, İstanbul 1994.
• Es-Sülemi, Ebu Abdurrahman, Tasavvufta Fütüvvet Terc: Süleyman Ateş, AÜİF Yay, Ankara 1977.
• Evliya Çelebi, Seyahatname, Haz: Mustafa Nihat Özön, I-III, Yanan Matbaası, ts.
• Feridü‟d-dîn-i Attar, Tezkiretü‟l-Evliya, Terc: M.Z.K., Bahar Yay, İstanbul 1975.
• Feridüddin-i Attar, Mantık Al-Tayr, Terc: Abdulbaki Gölpınarlı, I-II, MEB Yay, İstanbul 2001.
• Gazzâlî, İhyau'l Ulumiddin, Tercüme: Ahmet Serdaroğlu, İstanbul 1977.
• Gazzâlî, Bidayetü‟l-Hidaye, fi‟l-âdâb, ve‟l-ahlâk, ve‟t-tasavvuf, Mustafa Muhammed Matbaası, Mısır, ts.
• Gazzâli, Dinde Kırk Esas, Terc: Hüseyin S. Erdoğan, Hisar Neşriyat, 2. Baskı, İstanbul 1976.
• Gazzâlî, el-Munkız mine‟d-Dalal, (Dalaletten Hidayete), Terc: Ahmet Subhi Frat, Şamil Yay, İstanbul 1972.
• Gölpınarlı, Abdulbâkî, 100 Soruda Tasavvuf, Gerçek Yay. 2. Baskı, 1985.
• Gölpınarlı, Abdulbâkî, Melâmîlik ve Melâmîler, Gri Yayın, 1992.
• Güner Ahmet, Tarikatlar Ansiklopedisi, Milliyet Yay, 1991.
• Güngör, Erol, İslam Tasavvufunun Meseleleri, Ötüken Yay, İstanbul 1991.
• Hacı Bektaş Velî, Makâlât, Sadeleştiren: Esat Coşan, Kültür Bakanlığı Yay, Ankara 1996.
• Heyet, Evliyalar Ansiklopedisi, I-XII, İhlas Gazetecilik, İstanbul 1992.
• Heyet, Darende Tarihi, SOHEV Yay, İstanbul 2002.
• Heyet, Somuncu Baba (Şeyh Hâmid-i Veli), Ajans Türk Matbaası, Ankara 1965.
• Heyet, Tarama Sözlüğü, I-VI, 3. Baskı, TDK, Ankara 1995.
• İmam-ı Birgivî, Tarikatı- Muhammediye, Terc: Celal Yıldırım, Demir Kitabevi, İstanbul 1969.
• İslam Ansiklopedisi, II, DİA, İstanbul, 1989.
• İslam Ansiklopedisi, VI, MEB. Yay, İstanbul 1967.
• İslam Ansiklopedisi, III, Şamil Yay, İstanbul 1989.
• İslam Ansiklopedisi, II, TDV Yay, İstanbul 1989.
• Kütüb-i Sitte Muhtasarı Tercüme ve Şerhi, şrh. İbrahim Canan, Akçağ Yay, 1. Baskı, Ankara 1989.
• İz, Mahir, Tasavvuf, Rahle Yay, İstanbul 1969.
• İzmirli, İsmail Hakkı, el-Cevabı‟s-Sedîd Fî Beyân-ı Dîn-i Tevhîd, Ali Şükrü Matbaası, 1341/1339.
• Kara, Mustafa, Bursa'da Tarikatlar ve Tekkeler 2, Uludağ Yay, Bursa, 1993
• Kara, Mustafa, Din, Hayat, Sanat Açısından Tekkeler ve Zaviyeler, III. Baskı, Dergah Yay, İstanbul, 1990.
• Kara, Mustafa, Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, V. Baskı, Dergah Yay, İstanbul,1999.
• Kara, Mustafa, Somuncu Baba‟nın Müridi Hacı Bayram-ı Veli ve Bayramî Meşalesi, Somuncu Baba ve es-Seyyid Osman Hulusi Efendi Sempozyumu Tebliğleri, SOHEV Yay, Ankara, 1997.
• Kara, Mustafa, XIV. ve XV. Yüzyıllarda Osmanlı Toplumunu Besleyen Türkçe Kitaplar, İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 8, VIII, Bursa 1999.
• Karabulut, Ali Rıza, Kayseri İlmiye Tarihinde Meşhur Mutasavvıflar, SBHV Yay, 2. Baskı, Kayseri, 1994.
• Keklik, Nihat, Sadreddin Konevî‟nin Felsefesinde Allah-Kâinat ve İnsan, Çığır Yay, İstanbul, 1967.
• Kelâbâzî, Doğuş Devrinde Tasavvuf, Haz: Süleyman Uludağ, II. Baskı, Dergah Yay, İstanbul, 1992
• Köprülü, Fuad, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, 3. Baskı, DİB Yay, Ankara, 1976.
• Kurtkan, Amiran, Sosyolojik Açıdan Tasavvuf ve Laiklik, Kutsun Yay, İstanbul, 1977.
• Mevlana, Fîhi Mâfih, Çeviren: Meliha Ülker Anbarcıoğlu, MEB Yay, İstabul, 1990.
• Muhammed Bin Hamza, XV. Yüzyıl BaşlarındaYapılmış “Satır Arası” Kur‟an Tercümesi, c.II (sözlük), Haz: Ahmet Topaloğlu, I. Baskı, Kültür Bakanlığı Yay, İstanbul, 1978.
• Mevlâna, Mesnevî, Terc: Veled İzbudak, c.I-V, MEB Yay, İstanbul, 1991.
• Mevlana Şiblî, Asr-ı Saadet, Terc: Ömer Rıza, Âmidî Matbaası, İstanbul, 1921.
• Muhyiddin İbn Arabi, Âdâbu'l-Mürîd,Altın Sahifeler, Terc: Naim Erdoğan, Pamuk Yay, İstanbul, ts.
• Muhyiddin İbn. Arabi, Füsusu‟l-Hikem,Terc: M.Nuri Gencosman, İstanbul Kitabevi Yay, İstanbul, 1971.
• Osmanlı Ansiklopedisi, I-II, İz Yay. İstanbul, 1996.
• Önder, Mehmet, Seyahatnamelerde Konya, Konya, 1948.
• Öngören, Reşat, Osmanlılarda Tasavvuf, İz yay. 3. Baskı, İstanbul, 2012.
• Öngören, Reşat, Osmanlı‟da Sufilerin Farklı Toplum Kesimleriyle İlişki Tarzları, İslam Araştırmaları Dergisi, Sayı 3, İstanbul, 1999.
• Öngören, Reşat, Mevlana‟nın Osmanlı‟ya Etkileri, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 16, İstanbul, 2007.
• Öztuna, Yılmaz, Osmanlı Devleti Tarihi, İstanbul, 1986.
• Öztürk, Ali, Halvetiye Tarikatına Mensup XVI. Yüzyıl Divan Şairleri Üzerine Bir İnceleme, İlmi ve Akademik Araştırm Dergisi, Sayı 15, İstanbul, 2005.
• Öztürk, Yaşar Nuri, Kur'an-ı Kerim ve Sünnete Göre Tasavvuf, 2. Baskı, Ebma Yay, İstanbul, 1985.
• Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, 2. Baskı, MEB Yay, I-III, İstanbul, 1971.
• Rousseau, Herve, Dinler (Tarihi ve Sosyal İncelemeler), Terc. Osman Pazarlı, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1970.
• Schimmel, Annemarie, Tasavvufun Boyutları, Terc. Erol Güngör, Adam Yay, İstanbul, 1982.
• Selim Dîvane, Miftahu Müşkilati‟l-Ârifîn ÂdÂbu Tarîki‟l-Vâsilîn (Tasavvufi Sorulara Cevaplar), Terc: Mustafa Tatçı, MEB Yay, Ankara, 1996
• Sunar, Cavit, Tasavvuf Tarihi, AÜİF Yay, Ankara, 1975
• Şeyh Hâmid-i Veli (Somuncu Baba), Hadis-i Erba‟în Tuhfetü‟l-İhvan, 40 Seçme Hadis-i Şerif Meali- İzahı, Terc: M. Şeyhmus Alkaç, Yaylacık Matbaası, istanbul, 1977 .
• Tasavvuf, İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi (muhtelif sayılar), Ankara
• Tasavvuf, Somuncu Baba Kültür Edebiyat ve Araştırma Dergisi, (muhtelif sayılar), SOHEV Yay, Darende-Malatya
• Tasavvuf, Türk Edebiyatı Aylık Fikir Ve Sanat Dergisi, (muhtelif sayılar), Flaş Matbaacılık, İstanbul.
• Tatcı, Mustafa, Hayretî‟nin Dini-Tasavvufi Dünyası, Kültür Bakanlığı Yay, Ankara,1998.
• Tatçı, Mustafa, Yûnus Emre Dîvanı, inceleme, c.I-II, Kültür Bakanlığı Yay, Ankara, 1990.
• Temren, Belkıs, Tasavvufi Düşüncede Demokrasi, Kültür Bakanığı Yay, Ankara,1995.
• Tıblavi, Mahmud Sa‟d, İbn. Teymiye‟de Tasavvuf Terc: Ali Durdusoy, İnsan Yay, İstanbul,1989.
• Topbaş, Osman Nuri, Abide Şahsiyetleri ve Müesseseleriyle Osmanlı, Erkam Yay, İstanbul 1999.
• Kelâbâzî, et-Taarruf li Mezheb-i Ehli't-Tasavvuf, Terc. Süleyman Uludağ, Dergah Yay, II.Baskı, İstanbul 1992.
• Uludağ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Marifet Yay, İstanbul 1991.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı, Osmanlı Tarihi, c. II, TTK Yay, Ankara 1988.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı, Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, TTK Yay, 3. Baskı, Ankara, 1988.
• Wensinck, A.J., Concordance et Indicas, De La Tradition Musulmane, Çağrı Yay, İstanbul, 1986.
• Yusuf b. Hâmid, Metâli'ul-Îmân, Süleymaniye Ktp, Mahmud Ef, No: 2974, Vrk. 1b-26a.
• Yusuf b. Hâmid, Hakîkî-nâme, c. I-II, Somuncuoğlu Nüshası (Fotokopi)
• Yusuf b. Hâmid, Muhabbet-nâme, Manisa Muradiye Ktp, No:1296.
• Yusuf b. Hâmid, Şerh-i Hadîs-i Erba'în, Süleymaniye Ktp, Es'ad Ef, No:14413, Vrk, 13-36.
• Yusuf b. Hâmid, Tasavvuf Risalesi, Süleymaniye Ktp, Mahmud Ef, No: 2974, Vrk., 26b-57a.
• Yusuf Sinan Paşa, Tazarru'nâme, Nşr. A. Mertol Tulum, MEB Yay, Ankara 2001.