Örfün Tanımı, Delil Oluşu Ve İmam Ebû Hanife’nin Bazı Konuları Örfle Çözümlemesi

Yıl 2014, Cilt: 32 Sayı: 32, 26 - 49, 01.12.2014

Musa Günay

Öz

Bu çalışmada, İmam Ebû Hanife‘nin hukuk metodolojisinde örfün yeri ele alınmıştır. İlk olarak örf teriminin tanımına yer verilmiş; İslam hukukçularının sıkça kullandığı bu terimin ilk olarak ne zaman tanımlandığı tespit edilmeye çalışılmıştır. Daha sonra örfün sosyal hayattaki işlevine yer verilmiştir. Kur‘an ve sünnette örfün etkinliğini gösteren örneklere yer verildikten sonra, Ebû Hanife‘nin örf deliline dayalı olarak ulaştığı fıkhî hükümlerden örnekler verilmiştir. Son olarak da, başta öğrencileri olmak üzere İslam hukuk tarihinde Hanefî mezhebi usulünü benimseyen hukukçuların örf delilini nasıl kullandıklarına dair örnekler verilmiştir

Anahtar Kelimeler

İmam Ebû Hanife, örf, âdet, sosyal hayat, şer‘î deliller

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Müsned, thk. Ahmed Muhammed Şakir, Kahire, Dâru‘l- Hadis, 1995.
• Aynî, Ebu Muhammed Bedreddin Mahmud b. Ahmed b. Musa, Umdetü‟l- Kârî, Beyrut, Dâru İhyai‘t-Türasi‘l-Arabî, Tarihsiz. Bakkal, Ali, ―İstihsanın Mahiyeti ve Çağdaş Problemlere Çözüm Getirmedeki Önemi‖, İslamî İlimlerde Metodoloji/Usul Problemi-II, İstanbul, 2009. ------------, İslam Fıkıh Mezhepleri, 2. Basım, İstanbul, Rağbet Yayınları,
• Bardakoğlu, Ali, ―Hanefi Mezhebi‖, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 16. -------------, İlmihal II, Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
• Bilge, Necip, Hukuk Başlangıcı, 13. Baskı, Ankara, Turhan Kitabevi, Buhârî, Abdülaziz, Keşfü‟l-Esrâr, Yayın Yeri Yok, Tarihsiz. Cessâs, Ahkâmü‟l-Kur‟an, thk. Abdüsselam Muhammed Ali Şahin, 1. Baskı, Beyrut, Dâru‘l-Kütübi‘l-İlmiyye, 1994.
• Cesur, Kerime, “Modernleşme Sürecinde „Fıkhın ve Fıkıh Usulünün İhyası‟ Söylemine Karşı Bir Duruş”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sayı: 6, 2005.
• Cüveynî, Nihayetü‟l-Matlab fî Dirayeti‟l-Mezheb, thk. Abdülazim Mahmud, Dâru‘l-Minhac, 2007.
• Döndüren, Hamdi, Aile İlmihali, İstanbul, Altınoluk Yayınları, 1995.
• Dönmez, İbrahim Kafi, “İslam Hukukunda Müctehidin Nasslar Karşısındaki Durumu ile Modern Hukuklarda Hakimin Kanun Karşısındaki Durumu Arasında Bir Mukayese”, Makâsıd ve İctihad, İstanbul, Rağbet Yayınları, 2010. ----------------, ―Örf‖, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 34. ----------------, el-Urf fi‟l-Fıkhi‟l-İslamî, Mecelletü Mecmai‘l-Fıkhi‘l- İslamî, 1988. -----------------, İslam Hukukunda Kaynak Kavramı ve 8. Asır İslam
• Hukukçularının Kaynak Kavramı Üzerindeki Metodolojik Ayrılıkları, basılmamış doktora tezi, İstanbul, 1981.
• Ebû Dâvud et-Tayâlisî, Müsned, thk. Muhammed b. Abdülmuhsin et- Türkî, Mısır, Dâru Hicr, 1999.
• Ebu Yusuf, er-Red alâ Siyeri‟l-Evzaî, thk. Ebu‘l-Vefa Efganî, Mısır, ty. Ebu‘l-Meâlî Burhanuddin el-Buharî, el-Muhitu‟l-Burhanî fi‟l-Fıkhi‟n- Numanî, thk. Abdülkerim Sami, Beyrut, 2004. el-Kardâvî, Yusuf, Sünneti Anlamada Yöntem, 3. Baskı, Rey Yayıncılık, çev. Bünyamin Erul, Kayseri, 1998. el-Müncid fi‘l-Luğa ve‘l-A‘lâm, Beyrut, Dâru‘l-Maşrık, 1986.
• Gökalp, Ziya, İslam Mecmuası, ―Örf Nedir‖, Cilt 1, sayı 10. Hâkim en-Nîsabûrî, el-Müstedrek ale‟s-Sahîhayn, thk. Mustafa Abdülkadir Atâ, Beyrut, Dâru‘l-Kütübi‘l-İlmiyye, 1990.
• Hayyât, Abdülaziz, Nazariyyetü‟l-Urf, Amman, Mektebetü‘l-Aksa, 1977.
• İbn Âbidîn, Mecmûatü Resâili İbn Âbidîn, Yayın Yeri Yok, Tarihsiz. İbn Kudame el-Makdisî, el-Muğnî, Mektebetü‘l-Kahire, Tarihsiz. İbn Manzûr, Lisanu‟l-Arab, Beyrut, Dâru Sâdır, Tarihsiz. İbn Rüşd, Bidâyetü‟l-Müctehid, Kahire, Dâru‘l-Hadis, 2004.
• İbnü‘l-Arabî, Ebû Bekir, Ahkâmü‟l-Kur‟an, thk. Muhammed Abdülkadir Atâ, 3. Baskı, Beyrut, Dâru‘l-Kütübi‘l-İlmiyye, 2003.
• İsmail Bilgili, İslam Hukukunda Madumun Satımı, Desen Matbaacılık, İzmirli İsmail Hakkı, İlm-i Hilâf, Haz. Sırrı Fuat Ateş, Konya, Hüner Yayınları, 2010.
• Karâfî, Şerhu Tenkihi‟l-Fusûl, thk. Taha Abdurrauf Sa‘d, Şirketü‘t- Tıbaati‘l-Fenniyye, 1973 ve el-İhkâm fî Temyizi‘l-Fetavâ ani‘l-Ahkâm ve Tasarrufati‘l-Kâdî ve‘l-İmam, thk. Abdülfettah Ebu Gudde, Haleb,
• Mektebu‘l-Matbuati‘l-İslamiyye, 1967.
• Karaman, Hayreddin ―Âdet‖, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 1. ----------------, İslam Hukukunda İctihad, 2. Basım, İstanbul, MÜİFV Yayınları, 1996. --------------, Mukayeseli İslam Hukuku, İstanbul, Nesil Yayınları, 1991.
• Kâsânî, Bedâiu‟s-Sanâi, 2. Baskı, Beyrut, Dâru‘l-Kütübi‘l-İlmiyye, 1986.
• Kiyâ el-Herrâsî, Ahkâmü‟l-Kur‟an, thk. Musa Muhammed Ali ve İzzet Abdu Atıyye, 2. Baskı, Beyrut, Dâru‘l-Kütübi‘l-İlmiyye, 1405.
• Koca, Ferhat, İslam Hukuk Metodolojisinde Tahsis, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Kurtubî, el-Câmi‟ li Ahkâmi‟l-Kur‟an, Riyad, Dâru Âlemi‘l-Kütüb, 2003.
• Mâturidî, Te‟vilâtü‟l-Kur‟an, Beyrut, Dâru‘l-Kütübi‘l-İlmiyye, 2005.
• Merginânî, el-Hidâye, thk. Tallal Yusuf, Beyrut, Dâru İhyai‘t-Türasi‘l- Arabî,Tarihsiz. Mevsılî, el-İhtiyâr, Kahire, Matbaatü‘l-Halebî, 1937.
• Muhammad Hashim Kamali, Principles of Islamic Jurisprudence, Cambridge, 1991.
• Muhammed b. Ebu Bekir er-Razî, Muhtâru‟s-Sıhâh, thk. Yusuf Şeyh Muhammed, Beyrut, el-Mektebetü‘l-Asriyye, 1999.
• Muhammed b. İbrahim, el-İctihad ve Kadâya‟l-Asr, Tunus, Dâru‘t-Türkî, Muhammed Ebû Zehra, Ebû Hanîfe, çev. Osman Keskioğlu, 2. Baskı, Ankara, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Tarihsiz. Nevevî, el-Mecmû‟ Şerhu‟l-Mühezzeb, Dâru‘l-Fikr, Tarihsiz. Râğıb el-İsfehanî, Müfredâtü Elfâzi‟l-Kur‟an, thk. İbrahim Şemsuddin, 1. Baskı, Beyrut, Dâru‘l-Kütübi‘l-İlmiyye, 1997.
• Sem‘ânî, Kavâtıu‟l-Edille, thk. Muhammed Hasan İsmail, Beyrut, Dâru‘l- Kütübi‘l-İlmiyye, 1999.
• Semerkandî, Tuhfetü‟l-Fukahâ, 2. Baskı, Beyrut, Dâru‘l-Kütübi‘l-İlmiyye, Serahsî, el-Mebsût, Beyrut, Dâru‘l-Marife, 1993.
• Seyyid Bey, Medhal, İstanbul, Matbaa-i Amire, 1333.
• Subhi Mahmesani, Felsefetü‟t-Teşrî fi‟l-İslam, 2. Baskı, Beyrut, Dâru‘l- Keşşaf, 1952.
• Tahâvî, Muhtasaru İhtilâfi‟l-Ulema, Yayın Yeri Yok, Tarihsiz. Takıyyüddin es-Sübkî, Tekmiletü‟l-Mecmû Şerhu‟l-Mühezzeb, Dâru‘l-Fikr. Yahya b. Hübeyre eş-Şeybanî, İhtilâfü‟l-Eimmeti‟l-Ulema, Beyrut, Dâru‘l- Kütübi‘l-İlmiyye, 2002.
• Zebidî, Tâcu‟l-Arûs, Dâru‘l-Hidaye, y-m-n maddesi. Zerka, Mustafa Ahmed, İslam Hukuk Ekolleri ve Maslahat Prensibi, Haz. Ali Pekcan, İstanbul, Rağbet Yayınları, 2007.
• Zuhaylî, Vehbe, İslam Fıkhı Ansiklopedisi, Feza Yayıncılık, İstanbul,