LAFIZLARI BENZER İKİ AYETTEKİ TERKİBİN GENEL KABULE MUHALİF YORUMLAMANIN DEĞERLENDİRMESİ

Yıl 2018, Sayı: 39, 211 - 239, 15.06.2018

Bayram Ayhan

https://doi.org/10.30623/harranilahiyatdergisi.399105

Öz

Kur’ân-ı Kerim’in Medenî olan Bakara
Sûresi’nin 146. ayeti ve Mekkî olan En‘âm Sûresi’nin 20. ayeti lafzı itibariyle
müsavi olup nüzul zamanı ve bağlamları farklıdır. Bakara Sûresi’ndeki ayetin sibak ve
siyakı kıblenin Kâbe’ye tahvilini, En‘âm Sûresi’ndeki ayetin bağlamı ise şirki konu edinmiştir. Her iki ayet; “Kendilerine
kitap verilenler onu evlatlarını bildikleri gibi bilmektedirler.” meâlindedir.
Bilinen şeyin
mahiyeti konusunda ihtilaf olmakla birlikte; “kendilerine kitap verilenler”in Yahudi
ve Hristiyanlar olduğu
konusunda müfessirlerin kahir ekseriyeti hemfikirdir. Bazı müfessirler,
“kendilerine kitap verilenler”in Kur’ân-ı Kerîm’de Yahudi ve Hıristiyanlar’a
mahsus kullanılan kurumsal/ıstılâhi bir terkip olduğu kanaatini beyan etmiştir.
Hûd b. Muhakkem el-Huvvârî, Ebu Mansur Muhammed el Mâturîdî (ö. 333/946) Muhammed
b. Habîb el-Mâverdî (ö. 450/1058) ve Muhammed Abdulhak İbn Atiyye (ö. 546/1152) gibi isimler
Mekkî olan En’âm Sûresi’ndeki ayette yer alan “kendilerine kitap verilenler”in
Mekkeli müşrikler,
“kitab”ın da “Kur’ân” olduğu kanaatini izhar etmek suretiyle kurumsal/ıstılâhî
anlama ve cumhurun kabulüne muhalif bir yorumda bulunmuştur. Mezkûr isimler ayetteki zamiri
bağlam
içerisinde şirk
olarak anlamlandırmıştır.
Makalemizin esas amacı kurumsal anlama ve cumhurun kanaatine muhalif yorumunun
isabetli olup olmadığını
tetkik etmek; bağlamı
ve nüzul zemini farklı olan iki ayetin aynı rivayet ekseninde bağlamından koparılarak anlaşılmaya çalışılmasını tahlil etmektir. 

Anahtar Kelimeler

Kendilerine kitap verilenler, Ehli Kitap, Müşrik, Bağlam, Zamir, Yorum

Kaynakça

• Abdurrezzak, İbn Hemmâm. Tefsîru’l-kur’ân. thk. Müslim Muhammed. 3 cilt. Riyad: Mektebetu’r-Rüşd, 1989.
• Âlûsi, Şihâbuddîn. Rûhu’l-me’ani fî tefsîri’l-kur’âni’l-azîm ve’s-seb’i’l-mesânî. 30 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turasi’l-Arabî, ty.
• Arslan, Gıyasettin. “Türkçe Kur’ân-ı Kerim Meallerinde Hedef Dilin Önemi”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10, sy. 8 (Haziran 2003): 27-44.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur’an’ın Çağdaş Tefsiri. 11 cilt. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1988.
• Aydınlı, Abdullah. “Kur’ân-ı Kerîm’de Gâib Zamîrinin Bir Kullanılışı Bağlamında Hz. Peygamber’e İtaatın Mahiyeti”. Usûl İslam Araştırmaları 7, sy. 13 (Haziran 2010): 7-20.
• Beğavî, İbn Mes’ûd. Meâlimu’t-tenzîl. thk. Muhammed Abdullah en-Nemr. 8 cilt. Riyad: Dâru Tayyibe, 1989.
• Beydâvî, Nâsıruddîn. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. 5 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
• Bikâî, Ömer. Nazmu’d-dürer fi tenâsubi’l-âyâti ve’s-suver. 22 cilt. Kahire: Dâru’l-Kutubi’l-İslami, ty.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâil. Sahîhu’l-buhâri. Riyad: Mektebetu’r-Rüşd, 2006.
• Davud, Abdulehad. Tevrat ve İncil’e Göre Hz. Muhammed. trc. Nusret Çam. İzmir: Nil Yayınları, 1992.
• Derveze, İzzet. et-Tefsîru’l-hadîs: tertibu’s-süver hasebe’n-nüzûl. 7 cilt. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-Arabiyye, 1383/1964.
• Dervîş, Muhyiddin. ‘İrâbu’l-kur’âni’l-kerîm ve beyânuhu. 10 cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1992.
• Duman, Zeki. Beyânu’l-Hak: Kur’ân’ı-Kerîm’in Nüzul Sırasına Göre Tefsiri. 3 cilt. Ankara: Fecr Yayınları, 2008.
• Ebu Hayyân, Muhammed b. Yusuf. Tefsîru’l-bahri’l-muhît. thk. Ahmed Abdulmevcûd. 8 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1993.
• Ertaş, Hikmetullah. Din Dersi Kitaplarındaki Hadislerin Tespit ve Tahlili (1920-2012). Erzurum: Ertual Akademi, 2015.
• Esed, Muhammed. Kur’an Mesajı: Meal-Tefsir. çev. Cahit Koytak, Ahmet Ertürk. İstanbul: İşaret Yayınları, 2002.
• Fayda, Mustafa. “Abdullah b. Selâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1: 134-135. İstanbul: TDV Yayınları, 1988,
• Ferrâ, Ebu Zekeriyya. Maâni’l-kur’an li’l-ferrâ. thk. Ahmed Yusuf Necâtî. 3 cilt. Mısır: Dâru’l-Mısriyye, ty.
• Halebî, Yûsuf. ed-Dürrü’l-masûn fî ulûmi’l-kitâbi’l-meknûn. thk. Muhammed el-Harrâd. Dımaşk:Dâru’l-İlkâm, ty.
• Huvvârî, Hûd b. Muhakkem. Tefsîru kitâbillâhi’l-azîz, thk. Saîd Şerîfî. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1990.
• İbn Arafe, Ebu Abdullah. Tefsîru ibn arafe, thk. Celâl Usyûtî. 4 cilt. Lübnan: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2008.
• İbn Âşûr, Muhammed Tahir. Tefsîru’t-tahrîr ve’t-tenvîr. 30 cilt. Tunus: Dâru’t-Tûnusiyye, 1984.
• İbn Atiyye, Muhammed Abdulhak. el-Muharreru’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-azîz. thk. Abdusselam Abduşşâfî. 6 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2001.
• İbn Cüzeyy, Muhammed b. Ahmed. et-teshîl li ‘ulûmi’t-tenzîl. thk. Muhammed Sâlim Hâşim. 2 cilt. Lübnan: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1995.
• İbn Dureys, Ebu Abdullah Muhammed. Fedâilu’l-kur’ân ve mâ unzile bi-mekke ve mâ unzile bi’l-medîne, thk. Urve Bedîr. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1987.
• İbn Kesir, Ebu’l-Fidâ. Tefsîru’l-kur’âni’l-azîm. thk. Muhammed Sellâme. 8 cilt. Riyad: Dâru Tayyibe, 1997.
• Kâsımî, Cemâluddîn. Mehâsinu’t-te’vîl. thk. Muhammed es-Sûd. 17 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1998.
• Kaya, Remzi. “Ehl-i Kitap”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10: 516-519. İstanbul: TDV Yayınları 1994.
• Kazvînî, Hatîb. Telhîs ve Tercümesi. haz. Nevzat Yanık, Sâdi Çögenli, İstanbul: Huzur Yayınları, ty.
• Mâturîdî, Ebu Mansur Muhammed. Tevilâtu ehli’s-sünne. thk. Mecdî Basillûm. 10 cilt. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-‘İlmiyye, 2005.
• Mâverdî, Muhammed b. Habîb. en-Nüket ve’l-‘uyûn, thk. Abdulmaksûd b. Abdurrahîm. 6 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, ty.
• Mevdûdî, Ebu’l-‘Alâ. Tefhimu’l-Kur’an. 7 cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 2000.
• Hamidullah, Muhammed. Aziz Kur’ân. trc. Abdulaziz Hatip. İstanbul: Beyan Yayınları, 2008.
• Mukâtil b. Süleymân. Tefsîru mukâtil b. süleymân. thk. Ahmed Ferîd. 5 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2003.
• Müslim b. Haccâc. Sahîhu müslim. thk. Fuad Abdulbaki. Beyrut: Daru’l-Hadis, 1991.
• Nesefî, Ebu’l-Berekât. Medâriku’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. thk. Yusuf Bedîvî. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kelâm, 1997.
• Okumuş, Mesut. “Taberî Tefsirinde Bağlamın Yeri ve Önemi”. EKEV Akademi Dergisi -Sosyal Bilimler- 6, sy. 13 (Haziran 2002): 125-152.
• Özdemir, Abdurrahman. “Kadim Bir Söz Sanatı: İltifat ve Kur’ân’da İltifat Örnekleri”. İslâmi İlimler Dergisi 1, sy. 2 (Haziran 2006): 151-180.
• Öztürk, Mustafa. Kur’an-ı Kerim Meali: Anlam ve Yorum Merkezli Çeviri. İstanbul: Düşün Yayınları, 2012,
• Ramyar, Mahmud. Târîh-i kur’an. Tahran: Müessesei İntişârât-ı Emir Kebir, 1990.
• Râzî, Fahreddin. Mefâtîhu’l-ğayb. 32 cilt. Lübnan: Dâru’l-Fikr li’t-Tabâa ve’n-Neşr, 1981.
• Rızâ, Muhammed Reşid. Tefsîru’l-menâr. 2. bs. 12 cilt. Kâhire: Dâru’l-Menâr, 1947.
• Saîdî, Abdulmuteal. en-Nazmu’l-fennî fi’l-kur’ân. Kahire: Mektebetu’l-Âdâb, 1992.
• Salebî, Ebu İshak. el-keşf ve’l-beyân. thk. Muhammed İbn Âşûr. 10 cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turâsi’l-Arabî, 2002.
• Seâlîbî, Muhammed b. Mahlûf. Cevâhiru’l-hisân fî tefsîri’l-kur’ân. 5 cilt. thk. Abdulfettah Ebu Sünne. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut, 1997.
• Semerkandî, Ebu’l-Leys. Bahru’l-ulûm. thk. Muhammed Muavvız. 3 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1993.
• Serinsu, Ahmet Nedim. Kur’ân ve Bağlam. 2. bs. İstanbul: Şule Yayınları, 2012.
• Suyûtî, Celâleddîn. ed-Dürrü’l-mensûr. thk. Abdulmuhsin et-Türkî. 17 cilt. Beyrut: Merkezu Hicr li’l-Buhûs, 2004
• Suyûtî, Celâleddîn. el-İtkân fi ulûmi’l-kur’an. thk. Mustafa Dîb el-Buğâ. Beyrut: Dâru İbn Kesir, 2002.
• Şehristânî, Abdulkerîm. Mefâtîhu’l-esrâr ve mesâbîhu’l-ebrâr. nşr. Muhammed Âzerşeb, 2 cilt. Tahran: yy., 2008.
• Tabatabâî, Hüseyin. el-Mîzân fî tefsîri’l-kur’ân. 22 cilt. Beyrut: Müessesetu’l-‘Alamî, 1997.
• Taberî, İbn Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-kur’ân. thk. Abdulmuhsin et-Türkî. 26 cilt. Kâhire: Merkezu’l-Buhûs, 2001.
• Tabersî, Fadl b. Hasan. Mecmeu’l-beyân fî tefsîri’l-kur’ân. 10 cilt. Beyrut: Müessesetu’l-A’lamî, 1995.
• Tiyek, Fatih. Kur’ân’ı Anlamada Bağlamın Rolü ve Meallerdeki Bağlamsal Sorunlar. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
• Tûsî, Muhammed b. Hasan. et-tibyân fî tefsîri’l-kur’ân. thk. Ahmed Habib el-Âmilî. 10 cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turâsi’l-‘Arabî, ty.
• Uzun, Nihat. Bağlam ve Kur’ân’ın Anlaşılması Üzerine. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• Ünver, Mustafa. Kur’ân’ı Anlamada Siyakın Rolü. Ankara: Sidre Yayınları, 1996.
• Vâhidî, Ebu’l-Hasan. el-Vasît fî tefsiri’l-kur’ani’l-mecîd. thk. Ahmed Abdulmarsûd. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1994.
• Vâhidî, Ebu’l-Hasan. Esbâbu nüzûli’l-kur’ân. thk. Seyyid Ahmed Sakr. yy: Dâru’l-Kutubi’l-Cedîde, 1969.
• Yakûbî, Cafer. Târîhu’l-yakûbî, Leiden: Matbaatu Brill, 1883.
• Yazır, Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. 10 cilt. İstanbul: Hikmet Neşriyat, 2006.
• Yılmaz, Selahattin, “Kur’an’ı Kerim’deki Bazı Zamirlerin Mercileriyle İlgili Önemli Kurallar”, CÜİFD, Sivas, 5/1 (2001): 111-123.
• Zeccâc, İshak b. İbrahim. Maâni’l-kur’ân ve i’râbuhû. thk. Abdulcelil Şulbî. 5 cilt. Beyrut: Âlemu’l-Kutub, 1988.
• Zemahşerî, Mahmud b. Ömer. el-keşşâf an hakâiki ğavâmidi’t-tenzîl. thk. Adil Abdulmevcud. 6 cilt. Riyad: Mektebetu’l Abikan, 1998.
• Zerkeşî, Bedruddîn. el-Burhân fî ulûmi’l-kur’ân. thk. Ebu’l Fadl ed-Dimyatî. 4 cilt. Dâru’l-Hadîs, 2006.