Ebû İshâk eş-Şîrâzî’nin Usûl Anlayışında Âhâd Haberin Epistemolojik Değeri

Yıl 2019, Sayı: 42, 227 - 255, 15.12.2019

Hamit Sevgili

https://doi.org/10.30623/harranilahiyatdergisi.634729

Cited By: 2

Öz

Âhâd haberin bilgi ve amelî değeri, fıkıh usulünün temel tartışma
konularından birini oluşturmaktadır. Mahiyeti itibariyle zan ifade ettiğinden
âhâd haberin bilgi kaynağı olmadığı, fakat amelî açıdan bağlayıcı olduğu
hususunda hâkim bir kanaat bulunmaktadır. Âhâd haberi amelî açıdan bağlayıcı
bulan usûlcüler de bunun meşruiyet dayanağı ve kabul kriterleri konusunda faklı
kanaatler ortaya koymuştur. Kimi usûlcüler, meşruiyeti akla dayandırırken;
kimisi nakle dayandırmıştır. Yine bazısı sıhhat kriteri olarak isnâdı merkeze
alırken; bazısı âhâd haberin umûmu’l-belvâ bir konuda olmamasını, kıyasa uygunluğunu,
Kur’ân’a arz edilmesini ve râvînin kendi rivâyetine bağlılığını esas
almaktadır.

Ebû İshâk eş-Şîrâzî, Şâfi‘î geleneğinde İmâm Şâfi‘îden sonra âhâd haber
teorisini cedel/münazara yöntemi ile geniş bir perspektifte ele alan ve
başarılı bir biçimde işleyen ilk usûlcülerdendir. Şîrâzî’nin temel kriterler
bağlamında âhâd habere yaklaşımı, İmâm Şâfi‘î’nin yaklaşımı ile örtüşmektedir.
Ancak o, konuyu daha sistematik bir biçimde ele almış ve diğer teorisyenlerin
konuyla ilgili görüşlerini de kritize ederek Şâfi‘î geleneğine önemli katkı
sağlamıştır. Bu çalışmada, Şîrâzî’nin usûl anlayışında âhâd haberin bilgi ve
amelî değeri üzerinde durulacak, ayrıca haberin kabul edildiği ve reddedildiği
durumlar incelenmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ebû İshâk eş-Şîrâzî, Usûl-i fıkıh, Âhâd Haber, Bilgi Değeri, Umûmu’l-belvâ

EPISTEMOLOGICAL VALUE OF AHBĀR AL-ĀHĀD IN METHODOLOGICAL UNDERSTANDING OF ABU ISHAQ AL SHIRAZI

Öz

Knowledge and practice value of ahbār al-āhād (solitary reports) remains a matter of discussion as far as
methods of fiqh (Islamic jurisprudence) are concerned. The common belief is
that ahbār al-āhād are not regarded as source of
information due to their vulnerability to doubts but they may be binding in
practice. However, even methodists who find ahbār al-āhād as binding in practice have voiced controversial opinions as regards
their legitimacy and acceptability. While some methodists tend to base
legitimacy upon reason, others base it upon narration. Also, some other
methodists take isnad, which literally means “support”, as the base of
reliability criterion. Still others are of the opinion that ahbār al-āhād should not be considered in the case of umum al-balwa (generality of
the hardship), they should conform to qiyas (analogical deduction), they
should be evaluated according to the Holy Quran, and that the narrator should
act consistently with his own narration.

Abu Ishaq al Shirazi is one of the first
methodists to have handled and successfully discussed the issue of ahbār al-āhād with a comprehensive dialectic/disputation method after Imam
Al-Shafi`i in the Shāfiʿī tradition. The approach taken by Al-Shirazi is
consistent with that of Imam Al-Shafi`i
in terms of its basic criteria. However, he handles the issue more
systematically, thus contributing a great deal to the Shāfiʿī tradition by also criticizing the relevant viewpoints of
other theorists. The present study aims to focus on knowledge and
practice value of ahbār al-āhād in view of the approach of Al-Shirazi regarding Islamic methodology and also to
investigate the cases where ahbār al-āhād are accepted and
rejected.          

Anahtar Kelimeler

Abu Ishaq al Shirazi, the Fiqh Method, Ahbār al-āhād, Informative Value, Umum al-balwa

Kaynakça

• Agitoğlu, Nurullah. Şâfiî Usûlcülerin Muhtelefun Fîh Olan Rivayetleri Tercih ve Yorumlama Gerekçeleri: Ebû İshâk eş-Şîrâzî Örneği. International Social Sciences Studies Journal, 2019.
• Âmidî, Alî b. Muhammed. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. Riyad: Dâru’s-Sumay‘î, 1424/2003.
• Apaydın, H. Yunus. “Haber-i vâhid”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14: 355-363. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
• Apaydın, H. Yunus. “Kur‘a”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26: 282-283. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Atar, Fahrettin. “İflâs”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21: 509-512. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
• Basrî, Ebu’l-Hüseyn Muhammed b. Alî. Mu‘temed fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Dârul’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1426/2005.
• Buhârî, Abdulazîz b. Ahmed. Keşfu’l-esrâr an Usûli’l-fahri’l-İslâm el-Bezdevî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• Cebûrî, Hüseyn Halef. el-Akvâlu’l-usûliyye li’l-imâm Ebi’l-Hasan el-Kerhî. Riyad: Câmi‘atü Ümmi’l-Kura, 1409/1989.
• Cezerî, Muhammed b. el-Esîr. Câmi‘u’l-usûl fî ehâdisi’r-Rasûl. Beyrut: Mektebetü Dâri’l-Beyân, 1389/1969.
• Cessâs, Ahmed b. Alî. el-Fusûl fi’l-usûl. Kuveyt: Vizâretu’l-Evkâf ve’ş-Şu`ûni’l-İslâmiyye, 1414/1994.
• Cevziyye, Muhammed b. Ebû Bekr b. Kayyim. İ‘lamu’l-muvakkı‘în an Rabbi’l-âlemîn. Riyad: Dâr İbni’l-Cevzî, 1423.
• Cüveynî, Ebu’l-Me‘âlî Abdülmelik b. Yûsuf. el-Burhân fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• Debûsî, Ebû Zeyd Umer b. Îsâ. Takvîmu’l-edille fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1421/2001.
• Debûsî, Ebû Zeyd Umer b. Îsâ. Te`sîsu’n-nazar. Beyrut: Dâr İbn Zeydûn, ty..
• Ebû Zehra, Muhammed. Ebû Hanîfe hayâtuhû ve asruhû-ârâuhû ve fıkhuhû. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1366/1947.
• Ertürk, Mustafa. “Haber-i Vâhid”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14: 349-352. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
• Gazzâlî, Muhammed b. Muhammed. el-Menhûl min ta‘lîkâ’l-usûl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1419/1998.
• Gazzâlî, Muhammed b. Muhammed. el-Mustasfâ min ilmi’l-usûl. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1433/2012.
• Heyto, Muhammed Hasan. el-İmâmu’ş-Şîrâzî hayâtuhû ve ârâuhu’l-usûliyye. Dâru’l-Fikr, Beyrut 1400/1980.
• İbn Hacer, Ahmed b. Alî el-Askalânî, Tebsîru’l-müntebih bi tehrîri’l-müştebih, Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye 1383/1964.
• İbn Hazm, Alî b. Muhammed. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, 1403/1983.
• Kahraman, Abdullah. “Ebu’l-Hüseyn el-Basrî’ye göre Âhâd Haber”. Marife, 2003.
• Karâfî, Ahmed b. İdrîs. Şerhu tenkîhi’l-fusûl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1424/2004.
• Kâsânî, Ebû Bekr b. Mes‘ûd. Bedâi‘u’s-sanâi‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• Kayapınar, Hüseyin. “Müzâraa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32: 234. Ankara: TDV Yayınları Yayınları, 2006.
• Öğüt, Salim. Haber-i Vâhid’in Kaynak Değeri. İstanbul: Ocak Yayınları, 2003.
• Özen, Şükrü. “Musarrât”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31: 240. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Özdemir, Ahmet. “Âhâd Haberin Reddedildiği Durumlar -Şafii Âlimlerinden Ebû İshâk eş-Şîrâzî (Ö. 476/1084) Örneği-”, IV. Uluslararası Kültür ve Medeniyet Kongresi, Mardin: 21-23 Aralık 2018.
• Polat, Salahattin. “Mürsel”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32: 52-54. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Râzî, Fahruddîn Muhammed b. Umer. el-Mahsûl fî ilmi usûli’l-fıkh. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1418/1997.
• Saltekin, Abdulbasıt. Fıkıh Usuûlünün Tedrici Gelişimi ve Usûli Görüşler. Ankara: Araştırma yay., 2018.
• Saltekin, Abdulbasıt. İslam Hukukunda Tahsîs –Bâkillânî Örneği-, Bursa: Emin Yay., 2017Sem‘ânî, Mansûr b. Muhammed el-Mervezî. Kavâti‘u’l-edille fi’l-usûl. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1418/1999.
• Serahsî, Ebû Bekr Ahmed b. Sehl. Usûl. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1414/1993.
• Şâfi‘î, Muhammed İdrîs. el-Ümm. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1403/1983.
• Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhîm. et-Tebsira fî usûli’l-fıkh. Dimeşk: Dâru’l-Fikr, 1403/983.
• Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhîm. Şerhü’l-lüma’. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1408/1988.
• Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhîm. el-Lüma‘ fî usûli’l-fıkh. (Dimeşk: Dâr İbn Kesîr, 1416/1995.
• Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhîm. el-Me‘ûne fi’l-cedel, (Kuveyt: Cem‘iyyetü İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, 1407/1987.
• Şeybânî, Muhammed b. el-Hasan. el-Hucce alâ ehli’l-Medîne. Beyrut: Âlemu’l-Kutub, 1390.
• Şeybânî, Muhammed b. el-Hasan. el-Asl. Katar: Dâr İbn Hazm, 1433/2012.
• Şeybânî, Muhammed b. el-Hasan. el-Câmi‘u’s-sağîr. Karaçi: İdâretu’l-Kur`ân ve’l-Ulûmi’l-İslâmiyye, 1304.
• Taberî, Ebû Bekr Muhammed b. et-Tayyib. Temhîdu’l-evâil ve telhîsu’d-delâil. Beyrut: Müessesetü’l-Kutubi’s-Sekâfiyye, 1407/1987.
• Tahavî, Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Ezdî. Şerhu me‘âni’l-âsâr. Beyrut: Âlemu’l-Kutub, 1414/1994.
• Ünal, İsmail Hakkı. Ebû Hanife’nin Hadis Anlayışı ve Hanefi Mezhebinin Hadis Metodu. Ankara: DİB Yayınları, 2012.
• Yiğit, Metin. İlk Dönem Hanefi Kaynaklarına Göre Ebû Hanîfe’nin Usûl Anlayışında Sünnet. İstanbul: İz Yayıncılık, 2013.
• Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Bahâdır. el-Bahru’l-muhît fî usûli’l-fıkh. Kahire: Dâru’s-Safve, 1413/1992.
• Zuhaylî, Vehbe. Usûlü’l-fıkhi’l-İslâmî. Dimeşk: Dâru’l-Fikr, 1406/1986.