Muhtelifu’l-Hadis İlmi Bağlamında Nezir (Adak) ile İlgili Rivayetler

Yıl 2020, Sayı: 44, 42 - 65, 15.12.2020

Serkan Çelikan

https://doi.org/10.30623/harranilahiyatdergisi.696422

Öz

Nezir (adak) toplumda yaygın bir uygulama olmakla beraber hakkında Hz. Peygamber’in (s.a.v.) hadislerinde müspet ve menfi yönde farklı ifadeler bulunmaktadır. Buna göre bazı rivayetler adak yapmayı mübah kabul etmekte ve adağın yerine getirilmesi gerektiğini ortaya koymaktayken bazıları da adağı yasaklamakta ve herhangi bir fayda sağlamayacağını bildirmektedir. Farklı içeriklere sahip bu rivayetler, sıhhat şartlarını taşımaları bakımından, hadis usulü ilimlerinden muhtelifu’l-hadisin konusudur. Bu ilmin rivayetler arasındaki ihtilafı gidermeye matuf yöntemlerinden ilkine göre hadislerin gerçekte birbiriyle çelişip çelişmediği ortaya konulur. Rivayetler arasında herhangi bir çelişki yoksa iki tür rivayetin de uygulama konusu olduğuna karar verilir. Şayet giderilemeyecek türden bir çelişki varsa hadislerden geç döneme ait olanlarının öncekilerin hükmünü kaldırdığı sonucuna varılır. Kronoloji hakkında bilgi bulunamadığındaysa, bazı yöntemler kullanılarak daha güvenilir olduğu belirlenen hadisler tercih edilir. Burada da bir eşitlik görülürse o zaman hüküm askıya alınır. Bu çalışmada hedeflenen de adak konusuyla ilgili birbirine muhalif görünen bazı rivayetleri ele almak ve nasıl anlaşılması gerektiğini ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

Muhtelifu’l-hadis İlmi, Hadis ilimleri, Nezir/Adak, Rivayet, İhtilaf

Teşekkür

Makalemi göndermiş bulunmaktayım. Çalışmalarınızda başarılar diler, teşekkürlerimi sunarım.

The Narrations About the Nazr (Vow) in The Context of Contrasting Hadith Discipline

Öz

Although nazr (vow) is a common practice in the society, there are positive and negative statements in the hadiths of the Prophet (p.b.u.h.). While some narrations regard nazr as a fair practice and reveal that the nazr must be fulfilled, others prohibit the nazr and report that it will not avail those who vow. Since they have different contents, these narrations become the subject of contrasting hadith discipline although they meet the requirements of reliability. In order to eliminate controversy among narrations, in this discipline, it is first aimed to reveal whether there is any conflict between narrations. If there is no contradiction between narrations, it is determined that both narrations should be examined with regards to its area of practice. If there is a kind of contradiction that cannot be eliminated, it is concluded that the hadiths of late period annul the previous ones. When there is no information about chronology, more reliable hadiths are determined by using some methods. If the more reliable hadith still cannot be found, then the provision is suspended. The aim of this study is to examine some of the narrations on nazr that seem to be contradicting each other and to reveal how they should be understood.

Anahtar Kelimeler

Contrasting Hadith Discipline, Hadith Studies, Nazr/Vow, Narration, Controversy

Kaynakça

• Abdulbâkî, Muhammed Fuâd. el-Muʿcemü’l-Müfehres li-Elfāẓi’l-Ḳurʾāni’l-Kerīm. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1412/1992.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah eş-Şeybânî. el-Müsned. 50 Cilt. Thk. Şuayb el-Arnaût vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1416/1995.
• Âmidî, Ali b. Muhammed. el-İḥkām fī uṣūli’l-aḥkām. 4. Cilt. Thk. Abdurrezzak Afîfî. Riyâd: Dâru’s-Samiî, 1424/2003.
• Ateş, Ali Osman. İslâm’a Göre Cahiliye ve Ehl-i Kitab Örf ve Âdetleri. İstanbul: Beyan Yayınları, 1996.
• Aynî, Bedruddîn Mahmûd b. Ahmed. ʿUmdetü’l-ḳārī şerḥu Ṣaḥīḥi’l-Buḫārī. 25 Cilt. Tsh. Abdullah Mahmûd Muhammed Ömer. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1421/2001.
• Begavî, Hüseyin b. Mesûd. Şerḥu’s-sünne. 15 Cilt. Thk. Şuayb el-Arnaût, Muhammed Züheyr eş-Şâvîş. Dımaşk/Beyrut: Mektebu’l-İslâmî, 1403/1983.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Cāmiʿu’ṣ-ṣaḥīḥ. Riyad: Dâru’s-Selâm, 1999.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. Kitābu’t-tārīḫi’l-kebīr. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, ts.
• Cessâs, Ahmed b. Ali er-Râzî. Aḥkāmu’l-Ḳurʾān. 5 Cilt. Thk. Muhammed es-Sâdık Kamhâvî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1405.
• Çakan, İsmail Lütfi, Hadislerde Görülen İhtilaflar ve Çözüm Yolları (Muhtelifü’l-Hadis İlmi), İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yay., 2000.
• Dârekutnî, Ali b. Ömer. el-ʿİlelü’l-vāride fi’l-eḥādīs̱i’n-nebeviyye. thk. Mahfûzurrahmân Zeynullah es-Selefî. Riyad: Dâru Tîbe, 1405/1985.
• Dârimî, Abdullah Abdurrahman ed-Dârimî. es-Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları/Dâru Sehnûn, 1413/1992.
• Ebû Avâne, Ya’kûb b. İshâk el-İsferâinî. Müsnedü Ebī ʿAvāne. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, ts.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî. es-Sünen. Kahire: Dâru İbni’l-Cevzî, 1432/2011.
• Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdillah el-Esbahânî. Müsnedü’l-İmāmi Ebī Ḥanīfe. Thk. Nazar Muhammed el-Fâriyâbî. Riyad: Mektebetü’l-Kevser, 1. Baskı, 1415/1994.
• Ebû Ya’lâ, Ahmed b. Ali b. el-Mûsulî. Müsnedü Ebī Yaʿlā. 13 Cilt. Thk. Hüseyin Selîm Esed. Dımeşk: Dâru’l-Meʾmûn li’t-Turâs, 1404/1984.
• Elbânî, Muhammed Nâsıruddîn. İrvāu’l- ġalīl fī taḫrīci eḥādīs̱i Menāri’s-sebīl. 8 Cilt. Beyrut: Mektebu’l-İslâmî, 1405/1985.
• Hattâbî, Ebû Süleyman Hamd b. Muhammed. Meʿālimu’s-sünen. 4 Cilt. Tsh. Muhammed Râğıb Tabbâh. Haleb: Matbaʿatu’l-İlmiyye, 1352/1933.
• İbn Abdilber, Yûsuf b. Abdillah. el-İstiẕkār. 8 Cilt. Thk. Sâlim Muhammed Atâ, Muhammed Ali Muavvad, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1421/2000.
• İbn Abdilber, Yûsuf b. Abdillah. et-Temhīd limā fi’l-Muvaṭṭaiʾ mine’l-meʿānī ve’l-esānīd. 24 Cilt. Thk. Mustafa b. Ahmed el-Alevî, Muhammed Abdulkebîr el-Bekrî. Magrib: Müessesetü’l-Kurtuba, 1387.
• İbn Ebî Şeybe, Abdullah b. Muhammed. el-Muṣannef. 21. Cilt. Thk. Muhammed Avvâme. b.y.: Dâru’l-Kıble, ts.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî. Fetḥu’l-bārī şerḥu Ṣaḥīḥi’l-Buḫārī. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 2005.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî. Nüzhetü'n-naẓar fī tavżīḥi Nuḫbeti'l-fiker fī muṣṭalaḥi ehli’l-es̱er. Thk. Nûruddîn Itr. Dımaşk: Matbaʿatu's-Sabâh, 3. Baskı, 1421/2000.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî. Tehẕību’t-Tehẕīb. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1995.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî. Taḳrību’t-Tehẕīb. 2. Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1415/1995.
• İbn Hibbân, Muhammed el-Büstî. Kitābu’s̱-s̱iḳāt. 10 Cilt. Haydarâbâd: Dâiratü’l-Maʿârifi’l-Osmaniyye, 1398/1978.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İmâdüddîn İsmail. Tefsīru’l-Ḳurʾāni’l-ʿAẓīm. 4 Cilt. Dımaşk/Beyrut: Dâru İbni Kesîr, 1994.
• İbn Manzûr, Cemalüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisānu’l-ʿArab. 6 Cilt. Thk. Abdullah Ali el-Kebîr, Muhammed Ahmed Hasebullah, Hâşim Muhammed eş-Şâzelî, Seyyid Ramazan Ahmed. Kahire: Dâru’l-Maʿârif, ts.
• İbnü’l-Ca’d, Ali Ebu’l-Hasen. Müsnedü İbni’l-Caʿd. Thk. Âmir Ahmed Haydar. Beyrut: Müessesetü Nâdir, 1410/1990.
• İbnü’l-Cevzî, Abdurrahmân b. Ali. Zādü’l-mesīr fī ʿilmi’t-tefsīr. 8 Cilt. Thrc. Ahmed Şemsüddîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2009.
• İbnü’l-Cevzî, Abdurrahmân b. Ali. Keşfu’l-müşkil min ḥadīs̱i’ṣ-Ṣaḥīḥayn. 4 Cilt. Thk. Ali Hüseyin el-Bevvâb. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1418/1997.
• İbnü’s-Salâh, Osman b. Abdirrahman eş-Şehrezûrî. ʿUlūmu’l-ḥadīs̱. Thk. Nûruddîn Itır. Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Muʿâsır/Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1406/1986.
• İclî, Ahmed b. Abdillah. Maʿrifetü’s̱-s̱iḳāt. 2. Cilt. Thk. Abdülalîm Abdülazîm el-Bestevî. Medine: Mektebetü’d-Dâr, 1405/1985.
• Kādî İyâz. İkmālü’l-Muʿlim bi-fevāʾidi Müslim. 9 Cilt. Thk. Yahyâ İsmail. Mansûra: Dâru’l-Vefâ, 1. Baskı, 1419/1998.
• Kanarya, Bayram. İhtilaflı Hadisler, İmam Şâfiî’nin Yaklaşımı. İstanbul: İz Yayıncılık, 2017.
• Kanarya, Bayram. “İmâm Şafiî’nin “İhtilâfu’l-Hadîs” İsimli Eserinde Muteârız Hadisleri Çözme Metodolojisi”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 4/8 (Kasım 2012), 101-128.
• Koçyiğit, Talat. Hadîs Usûlü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
• Kudât, Şeref. “Muhtelifu’l-Hadîs İlmi, Usûlü ve Kuralları”. Çev. Halil İbrahim Doğan. Journal of Analytic Divinity 2/2 (2018), 116-148.
• Lecomte, Gerard. “Şâfiî'nin İhtilâfu'l-hadîs’inden İbn Kuteybe’nin Muhtelifu’l-hadîs’ine”. Çev. İbrahim Kâfi Dönmez. İslâm Medeniyeti Mecmuası 5/1 (Ocak 1981), 3-37.
• Mâlik b. Enes. el-Muvaṭṭaʾ. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları ve Dâru Sehnûn, 1413/1992.
• Mizzî, Yûsuf b. Abdirrahman. Tehẕību’l-Kemāl fī esmāi’r-ricāl. 35 Cilt. Thk. Beşşâr Avvâd Maruf. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1403/1983.
• Müslim b. el-Haccâc. el-Cāmiʿu’ṣ-ṣaḥīḥ. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yay. ve Dâru Sehnûn, 1413/1992.
• Nesâî, Ahmed b. Şuayb. es-Sünen. Tsh. Ahmed Şemsüddin, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2009.
• Nevevî, Yahyâ b. Şeref. el-Minhāc şerḥu Ṣaḥīḥi Müslim b. el-Ḥaccāc. 18 Cilt. Thk. Muhammed Beyyûmî. Kâhire: Dâru’l-Gaddi’l-Cedîd, 1429/2008.
• Özel, Ahmet. “Adak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1/337-340. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Râgıb el-İsfahânî. el-Müfredāt fī ġarībi’l-Ḳurʾān. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1431/2010.
• Süyûtî, Celalüddîn Abdurrahman. Tedrībü’r-rāvī fī şerḥi Taḳrībi’n-Nevevī. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1430/2009.
• Şafiî, Muhammed b. İdrîs. İḫtilāfu’l-ḥadīs̱ (el-Ümm ile birlikte). 1 Cilt. Thk. Âmir Ahmed Haydar. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1410/1990.
• Şafiî, Ebû Abdillah Muhammed b. İdrîs. er-Risāle. Thk. Abdüllatif el-Hümeym, Mâhir Yâsîn el-Fahl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2009.
• Şâkir, Ahmed Muhammed. el-Bāʿis̱ü’l-ḥas̱īs̱ şerḥu ʾİḫtiṣāri ʿulūmi’l-ḥadīs̱. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1416/1996.
• Şeybânî, Muhammed b. el-Hasen. Kitābu’l-ās̱ār. 2 Cilt. Thk. Hâlid el-Avvâd. Dımaşk-Beyrut: Dâru’n-Nevâdir, 1. Baskı, 1429/2008.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Cāmiʿu’l-beyān fī teʾvīli’l-Ḳurʾān. 24 Cilt. Thk. Ahmed Muhammed Şâkir. B.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1420/2000.
• Tayâlisî, Süleyman b. Dâvûd. el-Müsned. 4 Cilt. Thk. Muhammed b. Abdilmuhsin et-Türkî. Mısır: Dâru Hicr, 1419/1999.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsâ. Cāmiʿu’t-Tirmiẕī. Riyâd: Dâru’s-Selâm, 1999.
• Pedersen, Johns. “Nezir”. İslâm Ansiklopedisi. 9/239-241. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi, 1964.
• Uğur, Mücteba. Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed. Siyeru aʿlāmi’n-nübelā. 29 Cilt. Thk. Şuayb el-Arnaût, Huseyn el-Esed. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1402/1982.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed. Mīzānü’l-iʿtidāl fī naḳdi'r-ricāl. 8 Cilt. Thk. Ali Muhammed Muavvad, Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Abdülfettâh Ebû Sinne. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1416/1995.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer. el-Keşşāf ʿan ḥaḳāʾiḳi ġavāmiżi’t-tenzīl ve ʿuyūni’l-eḳāvīl fī vucūhi’t-teʾvīl. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 1427/2006.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Fıḳhu’l-İslāmī ve edilletuhū. 8 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1405/1985.