SAHA (YAKUT) BÜYÜ MASALLARINDAN “ÇAAÇAHAAN” IN ÖZ-BİÇİM VE SÖYLEM AÇISINDAN TAHLİLİ

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 5, 150 - 180, 30.06.2020

Tuğba Akkoyun Koç

Öz

Bu çalışmanın amacı; genelde “uydurma” metinler olarak nitelendirilen masalların, estetik biliminin öz-biçim kavramları yönüyle ve söylem çözümlemesinin de olanaklarından yararlanılarak incelenmesidir. Metinden elde edilen veriler yoluyla masalların yüzlerce yılın bilinciyle yoğrulmuş “kurmaca” metinler olduğunu ortaya koyabilmektir. Bu amaçla, Saha (Yakut) Türklerine ait büyü masallarından “Çaaçahaan” metni örnek seçilmiş ve tahlil edilmiştir. Masal; özünü oluşturan millet, o milletin yaşayışı, tarihi, sosyolojik durumu, diğer milletlerle veya kültürlerle iletişimi bağlamında ele alınmıştır. Masalda kullanılan dil ögelerinin her birinin özenle seçilip masala yerleştirildiği, masalın kurgusunun N. Hartmann’ın değerler ontolojisinde söz ettiği tabakaların tamamını barındırdığı görülmüştür. İlk bakışta bir dev masalı gibi görülen yapının, şamanın metafizik yolculuğuna uzanan katmanları irdelenmiştir. İncelemenin sonucunda, Türk şaman kültürünün pek çok ögesinin masal içindeki kodlarına ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Biçim-öz, söylem analizi, , mogus, Saka masalları

Kaynakça

• Akman, E. (2012). Türk Mitolojisi ve Halk Şiirinde "Sarı/Kızıl Öküz" İnancı. Türkiyat Mecmuası, 22, 6. http://www.journals.istanbul.edu.tr/iuturkiyat/article/view/1023014342/pdf adresinden alındı And, M. (2016). Oyun ve Bügü. İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık. Baldick, J. (2010). Hayvan ve Şaman: Orta Asya'nın Antik Dinleri. (N. Şahin, Çev.) İstanbul: Hil Yayın. Balzer, M. M. (2007). Shamanism and the Politics of Culture: An Anthropological View of the 1992 International Conference on Shamanism, Yakutsk, the Sakha Republic. Shaman, 121-147. Temmuz 16, 2016 tarihinde http://www.isars.org/wp-content/uploads/2013/11/ShamanRetroVol01_1993.pdf adresinden alındı Bayat, F. (2006). Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı. İstanbul: Ötüken Neşriyat . Beydili, C. (2004). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. (E. Ercan, Çev.) Ankara: Yurt Kitap-Yayın. Boratav, P. N. (1999). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı (9 b.). İstanbul: Gerçek Yayınevi. Campbell, J. (1995). Tanrının Maskeleri I (İlkel Mitoloji) (2. b.). Ankara: İmge Kitabevi Yayınları. Campbell, J. (2010). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu (2. b.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi. Candan, E. (2011). Türklerin Kültür Kökenleri (8. b.). İstanbul: Sınır Ötesi Yayınları. Çelebi, V. (2014). Nicolai Hartmann’ın Yeni Ontolojisinde Varlık ve Değer İlişkisi. ETHOS: Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar, 74-97. Çetin, İ. (2002). Türk Mitinde Kut İyesi Kıdır Ve Medeniyet Değişikliğinde Kıdır’dan Hızır ‘a Geçiş. Millî Folklor, VII(54), 30-34. Çoruhlu, Y. (2002). Türk Mitolojisinin Anahatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi. Dilek, İ. (2007). Sibirya Türklerinde Ateşle İlgili İnançlar, Törenler ve Bazı Efsaneler. Bilig, 33-53. https://www.academia.edu/3087841/Sibirya_T%C3%BCrklerinde_Ate%C5%9Fle_%C4%B0lgili_%C4%B0nan%C3%A7lar_T%C3%B6renler_ve_Baz%C4%B1_Efsaneler adresinden alındı Dilek, İ. (2008). Altaylardan Anadolu'ya Bir Yemek, Bir Oyun ve Bir Ölüm Geleneği Üzerine. Kollektif, & E. Arıkoğlu (Dü.) içinde, Prof. Dr. Ahmet Bican Ercilasun Armağanı (s. 628-629). Ankara: Akçağ Basım Yayım Pazarlama. Drury, N. (1996). Şamanizm- Şamanlığın Ögeleri. (E. Şimşek, Çev.) İstanbul: Okyanus Yayıncılık. Duranlı, D. M. (2010). Saha (Yakut) Büyü Masalları. Konya: Kömen Yayınları. Eliade, M. (2003). Demirciler ve Simyacılar. İstanbul: Kabalcı Yayınevi. Giray, N. (2009). 12 Hayvanlı Türk Takvimi - Zamana ve İnsana Hükmetmek-. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 671-683. Gömeç, S. (1997). Tarihte ve Günümüzde Saha Türkleri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 19(30), 175-203. doi:10.1501/Tarar_0000000123 Günötesi (Праздник летнего солнцестояния). (2015, Haziran 13). Ağustos 25, 2016 tarihinde personal income nethouse: http://personalincome.nethouse.ru/posts/1534752 adresinden alındı Güzel, H. C., Çiçek, K., & Koca, S. (Dü). (2002). Türkler (Ansiklopedi) (Cilt I). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. İnan, A. (1976). Eski Türk Dini Tarihi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi . İnan, A. (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm (3 b.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. Kagan, S. (1993). Estetik ve Sanat Dersleri (2. b.). (A. Çalışlar, Çev.) Ankara: İmge Kitabevi Yayınları. Kalafat, Y. (2006, Temmuz 27). Kızıltepe Yöresinin “Sofrada Kelle” Geleneği. 06 05, 2016 tarihinde turkoloji.cu.edu.tr: http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/kalafat_kiziltepe.pdf adresinden alındı Karakurt, D. (2011). Türk Söylence Sözlüğü. e-kitap. https://ia801404.us.archive.org/16/items/Turkish-Turkic-Mythology-Glossary-Dictionary/Turkish%20Turkic%20Mythology%20Glossary%20Dictionary.pdf adresinden alındı Karaol, E. (2013). Toprak Darbuka: Tarihçesi, Yapım Aşamaları ve Boyutları. Akademik Bakış Dergisi(34), 6. Kaya, K. (1990). Kathâsaritsâgara'dan Üç Masal. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 273-279. doi:10.1501/Dtcfder_0000000824 Kirişçioğlu, F. (2010). Saha (Yakut) Türklerinin Kut-Sür İnancı. Mayıs 30, 2016 tarihinde turkoloji.cu.edu.tr: http://turkoloji.cu.edu.tr/CAGDAS%20TURK%20LEHCELERI/fatih_kiriscioglu_saha_turkleri_kut_sur_inanci.pdf adresinden alındı Küçük, S. (2010). Tarihi Türk Lehçelerinde Renk Adlandırmaları. Turkish Studies, 556-577. http://turkoloji.cu.edu.tr/ESKI%20TURK%20DILI/salim_kucuk_tarihi_turk_lehceleri_renk_adlandrimalari.pdf adresinden alındı Mitolojisi, Y. (2013, Mart 19). Yakut Mitolojisi. Sputnik News: http://tr.sputniknews.com/turkish.ruvr.ru/2013_03_19/Yakut-mitolojisi/ adresinden alındı Ögel, B. (2010). Türk Mitolojisi (5 b., Cilt 1). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları. Ölmez, Z. K. (1995). Yakutlar ve Yakutça. Çağdaş Türk Dili(86), 29-40. Özkartal, M. (2012). Türk Destanlarında Hayvan Sembolizmine Genel Bir Bakış. Milli Folklor(94), 94. 2016 tarihinde http://www.millifolklor.com/tr/sayfalar/94/06.pdf adresinden alındı Roux, J. P. (1994). Türklerin ve Moğolların Eski Dini. (A. Kazancıgil, Çev.) Ankara: İşaret Yayınları. Roux, J. P. (2011). Eski Türk Mitolojisi. (M. Y. Sağlam, Çev.) Ankara: BilgeSu Yayıncılık. S.Boyakova, v. (2014, Mart 6). Hunters and Herders of Eastern Siberia. Temmuz 25, 2016 tarihinde http://iite.unesco.org/: http://iite.unesco.org/courses/climate_change/en/pdf/HuntersHerdersEasternSiberia_en.pdf adresinden alındı Straughn, C. A. (2006). Sakha-English Dictionary. Tunalı, İ. (2003). Estetik (7. b.). İstanbul: Remzi Kitabevi. Unat, Y. (2004). İslâm’da ve Türklerde Zaman ve Takvim. Türk Dünyası, Nevruz Ansiklopedisi (s. 15-24). içinde Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Baskanlığı Yayınları. Yetim, A. (2007). Türk ve Kızılderili Mitolojilerinde İnsan-Doğa İlişkisi. Eskişehir: (Yüksek Lisans Tezi). Yoloğlu, G. (1999). Türklerin Aile Merasimleri. Ankara: AKM Yayınları. Zamorshchikova, L. (2013). Yakut Dili Malzemelerine Göre Psikolinguistik Araştırmalar. Karadeniz(19), 273-280.