OSMANLI KUMAŞ MOTİFLERİNİN MİNİMALİST BAKIŞLA AFİŞ TASARIMLARINA YANSITILMASI

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 7, 256 - 280, 30.06.2021

Fadime Canbaz Şerife Yıldız

Öz

Osmanlı İmparatorluğu kuruluşundan itibaren, dokuma sanatına büyük önem vermiştir. Dokumacılık sanatı Selçuklular dönemine kadar giden köklü bir geleneğe sahiptir. Anadolu’nun hemen hemen her bölgesinde insanlar önce kendi ihtiyaçlarını karşılamak için dokumalar yapmıştır. Dokumalar günlük ihtiyaç için yapıldığından, zaman içinde kullanıldıkları ve eskidikleri için çok az örnek günümüze kadar kalabilmiştir. Saray mensuplarına ait dokumalar, sultanlara ait olduğundan saklanmış ve günümüze kadar bir koleksiyon halinde kalabilmiştir. Dolayısıyla Osmanlı İmparatorluğu’nun kültürel izlerini taşıyan kumaş motifleri günümüze kadar gelmiştir. Her birinin farklı bir anlam ifade ettiği motifler bir kültür kaynağıdır. Bu araştırmanın konusu; Osmanlı İmparatorluğu'nun kumaşlarında kullanılan bitkisel kaynaklı motiflerin, çağdaş sanat akımlarından minimalizm ile yorumlamak ve yorumlanan motiflerle afiş tasarımları yapmaktır. Osmanlı İmparatorluğu'nun motiflerinin binlerce yıllık tarihi yansıtması ve ait olduğu topluluğun zevk, düşünce, inanç ve kültürünü ortaya koyması açısından bu araştırma önemli bulunmuştur.

Araştırma nitel olup etnografik (kültür) araştırma yöntemi kullanılmıştır. Araştırmanın örnekleminde ise bitkisel kaynaklı motiflerden; lale, gül, karanfil, sümbül, yaprak, ağaç olmak üzere 6 adet motif örneği seçilmiştir. Örneklem seçiminde yargısal örneklem yöntemi kullanılmıştır. Osmanlı kumaş motifleri çağdaş sanat akımı olan minimalizm ile yorumlanmış ve afiş tasarımları yapılarak motifleri yeniden gündeme getirmek, yorumlamak ve güncel olarak kullanımlarının sağlanması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Kumaşları, Motif, Minimalizm, Tasarım

THE TRANSFER OF OTTOMAN FABRIC MOTIFS TO POSTER DESIGNS WITH A MINIMALIST PERSPECTIVE

Öz

The Ottoman Empire has attached substantial importance to the art of weaving since its foundation. The art of weaving is an ancient tradition that is rooted in the Seljuk period. The people first crafted textiles for self-reliance in almost every part of Anatolia. Since the weavings' function was towards daily needs, very few examples have survived to the present due to deterioration from usage and time. Since the textiles belonged to courtiers were the sultan's property, only these have been kept hidden and remained a collection until today. Therefore, fabric motifs preserving the cultural traces of the Ottoman Empire have survived until today and reveal the traditional culture from the past. Motifs, each with a different meaning, are cultural resources. This research analyzes floral-based motifs used in Ottoman fabrics with a contemporary art movement, minimalism and presents poster designs with interpreted motifs. This study is deemed important since it propounds Ottoman motifs reflecting a long span of history and revealing the taste, thought, belief and culture of that community.
The research utilizes a qualitative ethnographic research method. The research sample comprises 6 motif samples as tulip, rose, carnation, hyacinth, leaf and tree. The judgement sampling method was used for sampling. Ottoman fabric motifs were interpreted with minimalism, and poster designs were prepared to bring the motifs back to the current debate, interpret them and ensure their survival.

Anahtar Kelimeler

Ottoman fabrics, Motif, Minimalism, Design

Kaynakça

• Açıl, B. (2015). Klasik Türk Şiirinde Estetik Bir Unsur Olarak Çiçekler. FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, S. 5, s. 1-28. (http://dergipark.gov.tr/download/article-file/73095).
• Adanır, T. (2019). Türk Süsleme Sanatlarında “Sümbül” ve Uygulamalar. 4. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Kongresi (14 – 17 Şubat 2019 / Yalova) (UBAK). Bildiri Metin Kitabı. (http://ubaksymposium.org/Upload/editor/files/kitap(14).pdf#page=181).
• Akar, A.; Keskiner, C. (1978). Türk Süsleme Sanatlarında Desen ve Motif, İstanbul: Tercüman Sanat ve Kültür Yayınları-2.
• Akpınarlı, H. Feriha (2008). “Osmanlı Dokumalarındaki Kuş Motifinin İncelenmesi”, Ciepo-18 Erken-Osmanlı ve Osmanlı Araştırmaları, Uluslararası Komitesi-15. Sempozyumu, 25-30 Ağustos, Zagrep-Hırvatistan.
• Akpınarlı, H. Feriha (2009). “Çankırı Geleneksel Kadın Giysilerinde Kullanılan Kumaş Özelliklerinin İncelenmesi”, Resimden Tezhibe, Ağaç Baskıdan Çiniye, Kilimden Giysiye Geleneksel Türk Sanatları Sempozyumu, 4-6 Haziran, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi, Erzurum.
• Akpınarlı, H. F.; Balkanal, Z. (2012). 16-18. Yüzyıllarda İstanbul’da Üretilen Kumaşlarda Bitkisel Bezemelerin İncelenmesi, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, (Ocak-Haziran) (Balkan Özel Sayısı-I), s. 179-209.
• Aktepe, Şöhret (2009). Kilim ve Eski Kumaş Desenleri Programı Günümüz Tekstil Desenlerinde Klasik Osmanlı Saray Kumaşlarının Etkisi (16. yy).Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Geleneksel Türk Sanatları Ana Sanat Dalı.
• Alantar, Hüseyin (2007). Motiflerin Dili. İstanbul: İstanbul Halı İhracatçıları Birliği Yayınları.
• Alp, Ö. (2009). Orta Asya’dan Anadolu’ya Kültürel Sembollere Giriş. Ankara: Eflatun Yayınevi.
• Anonim, (1998). Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi. 2. Cilt. İstanbul: Yem Yayın.
• Aral, S. (2019). Malatya Geleneksel Dokumalarında Görülen Hayvan Betimlemeli Motif Örnekleri, 1. Uluslararası Beydağı Sosyal ve Beşeri Bilimler Kongresi Kitabı, s. 20-22, Aralık. Malatya.
• Atasoy, N.; Denny. W. B.; Mackie, L.W.; Tezcan, H. (2001). İpek Osmanlı Dokuma Sanatı. İngiltere: TEB İletişim ve Yayıncılık A.Ş. adına Azimuth Editions Limited.
• Atıl, Esin (1998). Osmanlı Sanatı ve Mimarisi, E. İhsanoğlu, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi 2. Cilt, İstanbul.
• Baş, Nezihe. U. (1997). Klasik Osmanlı Dönemi Geleneksel Türk Motiflerinin Dokuma ve Çini Tekniklerinde Etkilenme ve Gelişme Süreci. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Birol İnci A.; Derman Çiçek (2001). Türk Tezyini Sanatlarında Motifler. İstanbul.
• Can, M. (2019). Türk İşleme Sanatında Gül Motifi, International Journal of Eurasian Education and Culture, Vol: 4, Issue: 6, pp. (51-61).
• Çağman, Filiz (1983). Osmanlı Sanatında Başlıca Üslup ve Bezeme Motifleri. Anadolu Medeniyetleri, Cilt: 3. İstanbul.
• Çağman, Filiz (1983). Osmanlı Sanatı, Anadolu Medeniyetleri III Selçuklu / Osmanlı, Topkapı Sarayı Müzesi. İstanbul.
• Çekinmez, S. (2010). Türk Çini ve Seramik Sanatında Lale. Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
• Deniz, B. (2019). Anadolu - Türk Halı ve Düz Dokumalarında Lâle Motifi. Belgü (2019), s. 17-45 (https://dergipark.org.tr/en/pub/belgu/issue/43272/432755).
• Dizel, T.; Özkaya, K., (2019). "Geleneksel Türk Motiflerinin Bazı Örneklerinin Marketri (Kakmacılık) Tekniğiyle Mobilya ve Ahşap Yüzeylerde Uygulanması", Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 37, Denizli, s. 261-279.
• Doğanay, A. (1999). Osmanlı 10 Kültür ve Sanat, Osmanlı Mimarisinde Tezyinat, (Ed. Güler Eren), Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Döl, Atilla; Avşar, Pelin (2013).Minimalizm Akımı Kapsamında Nesne Anlayışının Yeniden Değerlendirilmesi. İdil Dergisi, C. 2, S. 10 - Volume 2, Number 10, DOI: 10.7816/idil-02-10-01.
• Eladwı, Maha M.T.; Rehab M. Kotb (2015). Minimalism As A Concept For Textile Finishing and Fashion Design. International Journal of Textileb and Fashion Technology (Ijtft) Issn(p):2250-2378; Issn(e):2319-4510 vol. 5, Issue 4, Aug 2015, 1-14.
• García Chaves; María Valentina. (2016). Osmanlı Kumaşlarında Desen Tasarımları ve Çözümlemeleri (15-19. Yüzyıl). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Türk İslam Sanatları Programı.
• Germaner, S. (1997). 1960 Sonrası Sanat Akımlar, Eğilimler, Gruplar, Sanatçılar. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Gezer, Ü. (2012). 16. yy. Osmanlı Kumaşlarındaki Motiflerin Sembolik Yönden İncelenmesi ve Günümüze Yansımaları. Sanatta Yeterlilik Tezi. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Geleneksel Türk Sanatları Anasanat Dalı, Halı, Kilim ve Kumaş Desenleri Programı.
• Görünür, Lale; Ögel, Semra (2006). “Osmanlı Kaftanları ile Entarilerinin Farkları ve Kullanılışları”, İTÜ Dergisi, C. 3, S. 1, İstanbul.
• Güney, Zeynep (2000). Osmanlı Süsleme Sanatı. Ankara.
• Güney. A. N.; Güney Z. K. (2000). Osmanlı Süsleme Sanatı. Ankara.
• Gürsu, N. (1988). Türk Dokumacılık Sanatı Çağlar Boyu Desenler. İstanbul: Redhouse Yayınevi.
• Islakoğlu, M. (2006). Minimalizm Kavramı ve Mimarlıkta Minimalist Yaklaşımlar. Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Bölümü, Bina Bilgisi Anabilim Dalı.
• Little, Stephen (2010). ...İzmler, Sanatı Anlamak, (3. Baskı), (Çev. Derya Nüket Özer), İstanbul: Yem Yayın
• Kartal, S.; Gürcüm, H. B. (2018). Seraser Dokumalardan Esinlenen Bir Tekstil Koleksiyonu. Akademik Sanat; Sanat, Tasarım ve Bilim Dergisi. Kış. S. 64-85. (https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/622494).
• Kayabaşı, Nuran; Bozkurt, Hilal; Özkoca, Begül (2016). Çorum El Sanatlarında Kullanılan Motifler ve Anlamları, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Y. 9, S. 1 Haziran 2016, s. 39-62.
• Keskiner, Cahide (2001). Turkish Motifs. İstanbul.
• Merryman, J. H. (1989). The Public Interest in Culturel Property. California Law Review, Vol. 77, No. 2.
• Nizipli, Esra (2011). Eski Türk Kumaş Desenleri ve Son Elli Yılın Uygulamaları. Yüksek Lisans Tezi. Beykent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tekstil ve Moda Tasarımı Ana Sanat Dalı, Tekstil ve Moda Tasarımı Sanat Dalı, İstanbul.
• Olguner, P. (2011). 18. yy ve 19. yy Türk İşleme Motiflerinde Sembol Dili ve Sembolizm İçerikli Yorumlar. Yüksek Lisans Tezi. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Geleneksel Türk Sanatları Anasanat Dalı, Halı- Kilim ve Eski Kumaş Desenleri Programı, İstanbul.
• Öğsüz, N. (2013). 16. ve 17. Yüzyıl Osmanlı Saray Sanatındaki Karanfil Motifleri ile Çatma ve Kemhalardaki Karanfil Motiflerinin Karșılaștırılması, Yayımlanmamıș Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İzmir.
• Özkeçeci İ. (2008). Türk Sanatında Kompozisyon. İstanbul.
• Özkeçeci İlhan; Özkeçeci Şule Bilge (2007). Türk Sanatında Tezhip. İstanbul.
• Özkeçeci, İ. (1992). Türk Tezhib Sanatı ve Tezyini Motifler. Kayseri.
• Schimmel, A. (2004). Tanrının Yeryüzündeki İşaretleri, İslâm’a Görüngü Bilimsel Yaklaşım. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Sünnetçiler, N. (2011). Klasik Dönem Osmanlı Kumaş Sanatında Saz Yolu Üslûbu. Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Geleneksel Türk Sanatları Ana Sanat Dalı, İstanbul.
• Tezcan, H. (1993). Kumaş Sanatı, Geleneksel Türk Sanatları, Mehmet Özel, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Tizgöl, K. (2008). Sanatta Minimalizm ve Günümüz Seramik Sanatına Yansımaları. Sanatta Yeterlilik Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Seramik Anasanat Dalı, İzmir.
• Uğurlu, S. S. (2016). Geometrik Motifli Anadolu Dokumaları. VI. Uluslararası Türk Sanatı, Tarihi ve Folkloru Kongresi/Sanat Etkinlikleri. 12-14 Mayıs 2016. Konya. s. 409-413.
• Üçer, M. (2016). Topkapı Sarayı Harem Bölümü’nde Ahşap Kapı ve Dolap Kapılarında Yer Alan Tezhip Yaklaşımlı Çiçek Buketleri, VI. Uluslararası Türk Sanatı, Tarihi ve Folkloru Kongresi/Sanat Etkinlikleri. 12-14 Mayıs 2016. Konya. s. 287-292.
• Üner, İ.; Başaran, F. N. (2016). Aydın İli Bozdoğan Yöresi Kıl Çadır Dokumaları. VI. Uluslararası Türk Sanatı, Tarihi ve Folkloru Kongresi/Sanat Etkinlikleri. 12-14 Mayıs 2016. Konya. s. 43-52.
• Yavuz, Ş. (2008). Süsleme Sanatlarında Rumi Motifi ve Tarihsel Gelişimi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Geleneksel Türk El Sanatları Eğitimi Bilim Dalı.
• Yerasimos, Stefanos (2000). İstanbul İmparatorluklar Başkenti, (Çev. Ela Güntekin), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.