TÜRK EDEBİYATINA MODERN BİR SOLUK: SERBEST MÜSTEZAD

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 1, 96 - 114, 29.06.2023

Ebru Sancar

Öz

Malzemesi insan ve insana dair her şey olan edebiyat, bireyin ve toplumun dönüşümüne bağlı olarak bir devinim içerisinde ilerleyip gelişmektedir. Şiirde ve sanatta meydana gelen her arayış bu devinimin bir sonucudur. Serbest müstezad da bu arayış ile ortaya çıkan edebî etkinliklerden biridir. Fakat serbest müstezadı yalnızca edebî bir etkinlik olarak kabul etmek eksik bir değerlendirmedir. Çünkü serbest müstezad, Türk edebiyatında ilerleme adına önemli bir adımdır. Şiire getirdiği özgürlük, hem Türk şiirinin hem de Türk şairinin sınırlarını aşmasını ve zirve bir noktaya ulaşmasını sağlamıştır. Bu nazım şekliyle yazılan şiirlerde dizelerin kuruluşu, kafiyelerin şematik yapısı, çoğunlukla bentlerle kurulan şiirde bölünmüş mısra yapıları ve bu bölünmenin bir sonucu olarak ortaya çıkan uzun ya da kısa mısralar Türk şiiri için devrim niteliğinde bir yeniliği ihtiva eder. Tevfik Fikret ve Cenap Şahabeddin’in şiirleri üzerinden bir değerlendirmeye tâbi tuttulan bu nazım şeklini serbest şiire geçiş basamağı olarak adlandırmak mümkündür. Özellikle Tevfik Fikret serbest müstezadı şiirlerinde sıkça kullanmış, her kullanımda bu nazım biçimine yeni bir form kazandırmıştır. Fikret’in bu cesur girişimi diğer Servet-i Fünûncuların da önünü açmıştır. Fikret’in 1897-98 yıllarında yazdığı şiirler bu nazım şekline örnek teşkil etmektedir. Bu çalışmada öncelikle şiirin prensipli yapısının kırılarak şiire yeni bir üslup kazandırma yolundaki yenilikler ele alınmış, özellikle Abdülhak Hamid’in bu noktadaki önemi ispat edilmiştir. Devamında ise Tevfik Fikret’in Türk edebiyatındaki yeri, “Ey Kız”, “Bir Levha İçin”, “Ruh-ı Eş’arım” ve “Mâî Deniz” başlıklı şiirleri; Cenap Şahabeddin’in ise şiirindeki belirleyici unsurlar ışığında “Zübde-i Macera”, “Riyah-ı Leyal”, “Tekâzâ-yı Üslûb” ve “Elhân-ı Şitâ” başlıklı şiirleri ele alınarak hem Fikret’in hem de Cenab’ın şiirleri bağlamında serbest müstezadın Türk şiirindeki yeri ve Türk şiirinin modernleşme noktasındaki gelişimi ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Serbest Müstezad, Türk Şiiri, Servet-i Fünûn Şiiri, Tevfik Fikret, Cenab Şahabettin

Kaynakça

• Akay, H. (2007). Yeni Türk Şiirinin Kurucularından Tevfik Fikret. İstanbul; 3F Yayınevi.
• Akay, H. (2020). Servet-i Fünûn Şiir Estetiği . İstanbul; Şule Yayınları.
• Akün, Ö. F. (1972). Nâmık Kemal'in Mektupları. İstanbul; Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Andı, M. F. (1997). Servet-i Fünûn'a Kadar Yeni Türk Şiirinde Şekil Değişmeleri. İstanbul; Kitabevi.
• Çetin, N., Gülendam, R., & Narlı, M. (2015). Tanzimat'tan Bugüne Yeni Türk Edebiyatı Şiir Çözümlemeleri. İstanbul; Kesit.
• Enginün, İ. (1995). Abdülhak Hâmid'in Mektupları. İstanbul; Dergah.
• Enginün, İ. (2020). Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat'tan Cumhuriyet'e. İstanbul; Dergah.
• Erbay, E. (1997). Eskiler ve Yeniler. Erzurum; Akademik Araştırmalar.
• Kaplan , M., Enginün, İ., Emil, B., Birinci, N., & Uçman, A. (2018). Cenab Şahabeddin Bütün Şiirleri. İstanbul; Dergah.
• Kaplan, M. (2020). Şiir Tahlilleri 1 ( Tanzimat'tan Cumhuriyet'e). İstanbul; Dergah.
• Karataş, T. (2019). Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü. İstanbul; İz Yayıncılık.
• Parlatır, İ. (1987). Tevfik Fikret Dil ve Edebiyat Yazıları. Ankara; TDK yay.
• Parlatır, İ. (2006). Servet-i Fünûn Edebiyatı. Ankara; Akçağ yay.
• Parlatır, İ., & Çetin , N. (2020). Tevfik Fikret Bütün Şiirleri. Ankara; TDK Yayınları.
• Parmaksız, M. N. (2020). Servet-i Fünûn Akımı Şiiri Çözümlemeleri. Ankara; Yade Akademik yay.
• Tanpınar, A. H. (2018). On Dokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul; Dergah.
• Törenek, M. (2010). Servet-i Fünûn Şiiri. Erzurum; Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Gökçek, Fazıl (Nisan 2019). “Serbest Müstezad/ Serbest Şiir”, Yeni Türk Edebiyatı Hakemli ve Altı Aylık İnceleme Dergisi, 2019, S.19, s.33 (https://www.academia.edu/40635954/SERBEST_M%C3%9CSTEZAT_SERBEST_%C5%9E%C4%B0%C4%B0R Erişim Tarihi: 03. 02.2023).
• Törenek, Mehmet (Spring 2010). “Şiirimizde Yenileşme Süreci ve Serbest Şiir”, Turkish Studies, 2010, C.5, S.2, s.13-42 (https://search.trdizin.gov.tr/tr/yayin/detay/115308/siirimizde-yenilesme-sureci-ve-serbest-siir Erişim Tarihi: 05.02.2023).