SHRİNE BELIEF IN TURKEY

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 2, 206 - 216, 30.12.2023

Hüseyin Türk

Öz

In the cultural geography of Turkey, both the manifestations of folk religion originating from ancient Turkısh beliefs and the elements of the officially represented high religious discourse continue to exist in opposition to each other. Fort his reason, it is very difficult to diştinguish between “heterodox folk Islam” and “official Islam” in Turkey. The best example of this view is the belief in shrines. While worshiping in shrines in Turkey, beliefs and practices that are remnants of old Turkish beliefs are frequently encountered, as well as practices of Sunni Islam. Although the historical origin of the shrine belief stems from the cult of ancestors, the cult of ancestors continues to exist today by turning into the "cult of saints" in Islamic societies and the "cult of saints" in Christian societies. Where there is an ancestor cult, many beliefs and practices exist side by side, internally and together. Ancestor cult, saint cult, saint cult, Hızır-İlyas cult and most importantly nature cults are included in the shrine belief. In this study, interesting beliefs and practices regarding the shrine belief in Turkey are given, evaluated and discussed.

Anahtar Kelimeler

Shrine, Saint, Alevism-Bektashiism, heterodox Islam.

TÜRKİYE’DE TÜRBE İNANCI

Öz

Türkiye kültürel coğrafyasında birbirinden farklı inançlar bir arada yaşamaktadır. Eski Türk inançlarını temel alan halk dininin görünümlerinin yanında devlet kurumları tarafından da temsil edilen yüksek din anlayışına dair unsurlar bir aradadır. Bu sebeple “resmi İslam” ve “heterodoks halk İslam’ı” olarak adlandırılan inanç sistemlerini ayırt etmek güçtür. Bu görünüme en iyi örnek ise türbe inancıdır. Türkiye’deki türbelerde gerçekleşen ibadet esnasında eski Türk dinlerinin kalıntıları olarak varlığını sürdüren inanç ve uygulamalara çokça rastlanılmasının yanında Sünni İslam’a ait birtakım uygulamaların da yapıldığı görülmektedir. Türbe inancı köken olarak atalar kültüne dayanmaktadır. Atalar kültü zaman içinde birtakım değişimlere uğrayarak varlığını sürdürmüştür. Hristiyan toplumlarında “aziz kültü”ne dönüşürken İslam toplumlarında ise “evliya kültü”ne dönüşerek günümüze kadar varlığını devam ettirmiştir. Atalar kültü farklı inanç ve uygulamaların yan yana ve iç içe olduğu bir inanç sistemidir. Türbe inancında atalar kültünün yanında aziz kültü, evliya kültü, Hızır-İlyas kültü ve doğa kültleri bir arada bulunmaktadır. Bu çalışmada Türkiye’deki türbe inancıyla ilgili ilgi çeken inanç ve uygular verilmiş, değerlendirilmiş be tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türbe, Ermiş, Alevilik-Bektaşilik, heterodoks islam.

Kaynakça

• Araz, Rıfat (1995). Harput’ta Eski Türk İnançları ve Halk Hekimliği. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayını.
• Atay, Tayfun (2004). Din Hayattan Çıkar, Antropolojik Denemeler. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Er, Piri (1996). “Türkiye’deki Ağaç Kültü ve Bunun Anadolu Alevi İnancındaki İzleri”, Türk Halk Kültürü Araştırmaları, Ankara: Kültür Bakanlığı H.A.G.E.M. Yayınları.
• Güvenç, Bozkurt (1984). İnsan ve Kültür. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• İnan, Abdulkadir (1952). “Müslüman Türklerde Şamanizm Kalıntıları”, İlahiyat Fakültesi Dergisi, IV. Cilt, Ankara.
• İnan, Abdulkadir (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm, Ankara: T.T.K. Yayını.
• Kalafat, Yaşar (1999). Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Köksal, Hasan (1987). “İzmir ve Çevresinde Yatırlar ile Bunlara İlişkin Olarak Yaşayan İnançlar”, III. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, Gelenekler Görenekler ve İnançlar, IV. Ankara: M.İ.F.A.D. Yayını.
• Ocak, Ahmet Yaşar (2000). Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ocak, Ahmet Yaşar (2002). Türkler, Türkiye ve İslam. İstanbul: İletim yayınları.
• Okan, Murat (2004). Türkiye’de Alevilik. Ankara: İmge Kitabevi.
• Örnek, Sedat Veyis (1981). Sivas ve Çevresinde Hayatın Çeşitli Safhalarıyla İlgili Batıl İnançların ve Büyüsel İşlemlerin Etnolojik Tetkiki. Ankara Üniversitesi D.T.C. Fakültesi Yayını.
• Örnek, Sedat Veyis (1988). İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Roux, Jean-Paul (1999). Altay Türklerinde Ölüm. İstanbul: Kabalcı Yayını.
• Roux, Jean-Paul (2002). Türklerin ve Moğolların Eski Dini. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Tanyu, Hikmet (1967). Ankara ve Çevresinde Adak ve Adak Yerleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayını.
• Tanyu, Hikmet (1987). Türklerde Taşla İlgili İnançlar. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Türk, Hüseyin (2004). “Alawi Syncretism: Beliefs and Traditions in Shrine of Hüseyin Gazi”, Journal of Religious Culture, No 69, Johann Wolfgang Goethe-Universität: Frankfurt am Main.
• Türk, Hüseyin (2009). Evliyalar Diyarı Hatay. Adana: Karahan Kitabevi.
• Türk, Hüseyin (2016). “Kazakistan Kültürü”, Toplumsal Yaşam ve Eski Türk İnançları. İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• Ülkütaşır, M. Şakir (1963). Türk İslam Geleneğinde Ağaç. Ankara: Türk Etnografya ve Folklor Derneği Yayınları.