Depresyon, Psikiyatrik Bakım ve Model Kullanımı: Depresyonun Roy Uyum Modeline Göre Analizi ve Hemşirelik Süreci

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 1, 55 - 70, 12.04.2023

Ahmet Göktaş , Kadriye Buldukoğlu

https://doi.org/10.54189/hbd.1130866

Öz

Depresyon 21. yüzyılın en yaygın psikiyatrik bozukluklarından biridir. Dünya çapında milyonlarca insanı etkilemektedir. Bu nedenle depresyon hastalarının bakımı psikiyatri hemşireliği açısından büyük bir önem taşımaktadır. Hastalara verilen psikiyatrik bakımın amacına ulaşabilmesi ve bakımın sistematik olabilmesi için hemşirelik modelleri doğrultusunda bakım verilmesi gerekmektedir. Hemşirelik literatürü gözden geçirildiğinde, hemşirelik bakımında en çok kullanılan modellerden biri Roy Uyum Modeli (RUM) olduğu görülmektedir. RUM hemşirelikte bütüncül bir bakım sağladığı için birçok hasta grubunda kullanılmaktadır. Ancak, depresyon hastalarında kullanımına rastlanmamıştır. Bu bilgiler doğrultusunda bu makalenin amacı depresyon, psikiyatrik bakım ve model kullanımı ile ilgili bilgi vermek ve depresyonu RUM’a göre analiz ederek hemşirelik sürecini ayrıntılı bir şekilde sunmaktır.

Anahtar Kelimeler

Depresyon, Hemşirelik, Psikiyatrik bakım, Psikiyatri hemşireliği, Roy Uyum Modeli

Kaynakça

• Akiskal, HS. (2017). Mood disorders: Historical Introduction and Conceptual Overview. In: Sadock BJ, Sadock VA, Ruiz P, eds. Kaplan and Sadock’s Comprehensive textbook of psychiatry. 10th ed. Philadelphia: Wolters Kluwer; pp: 4099-4139.
• Amanak K, Sevil U, Karacam Z. (2019). The impact of prenatal education based on the Roy Adaptation Model on gestational hypertension, adaptation to pregnancy and pregnancy outcomes. JPMA, 69, 11-17.
• Amerikan Psikiyatri Birliği. (2014). Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal Elkitabı (DSM-5 Tanı Ölçütleri Başvuru Elkitabı) Çeviren: Köroğlu E. Depresyon Bozuklukları. 5. Basım, Hekimler Yayın Birliği, Ankara; s: 91-112.
• Athanasos, P. (2017). Mood Disorders. In: Evans K, Nizette D, O’Brien A, eds. Psychiatric and Mental Health Nursing. 4th ed. Australia: Elsevier; p: 914-962.
• Birol, L. (2009). Hemşirelikle İlgili Kuramlar. In: Hemşirelik Süreci: Hemşirelik Bakımında Sistematik Yaklaşım. 3rd ed. İzmir: Etki Yayınları; p: 47-92.
• Buldukoğlu, K. (2015). Psikiyatrik bakımda değerler. Türkiye Klinikleri, 1, 9-15.
• Bulloch, AG., Williams, JV., Lavorato DH., Patten, SB. (2017). The depression and marital status relationship is modified by both age and gender. Journal of affective disorders, 223, 65-68.
• Çatal, E., Dicle, A. (2014). Teori araştırma bileşeni. Roy'un Uyum Modeli örneği. DEUHYOD, 7, 33-45.
• Çayır Yılmaz, M. (2017). Hemodiyaliz tedavisi alan bireylere roy adaptasyon modeline göre verilen eğitimin hastalığı kabullenme ve sıvı kontrolüne etkisi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Erzurum.
• Ekim, A., Manav, G., Ocakçı, AF. (2012). Ülkemizde teori temelli hemşirelik araştırmaları: Bir gözden geçirme. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi, 5, 157-161.
• Engin, E., Ergün, G. (2014). Depresyon. In: Çam O, Engin E, eds. Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği Bakım Sanatı. 1st ed. İstanbul: İstanbul Tıp Kitabevi; p: 335-366.
• Fawcett, J. (2006). Roy’s Adaptation Model. In: Fawcet J, ed. Contemporary nursing knowledge analysis and evaluation of nursing models and theories. 2nd ed. Philadelphia: FA Davis comp; p: 364-437.
• Fışkın, G. (2016). Gestasyonel diyabetli gebelerde roy adaptasyon kuramına göre hazırlanan diyafragmatik solunum egzersiz programının etkileri. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Galbreath, JG. (2014). Roy Adaptation Model: Sister Callista Roy. In: George JB, ed. Nursing Theories: The Base for Professional Nursing Practice. 6th ed. London: Pearson Education Limited; p: 311-357.
• Günüşen, N. (2016). Ruh Sağlığı ve Psikiyatri Hemşireliğinde Hemşirelik Süreci. In: Gürhan N, ed. Ruh Sağlığı ve Psikiyatri Hemşireliği. Ankara: Ankara Nobel Tıp Kitabevleri; p: 147-163.
• Halter, MJ., Kozy, M. (2018). Depressive Disorders. In: Halter MJ, ed. Varcarolis’ Foundations of Psychiatric Mental Health Nursing: A Clinical Approach. 8th ed. Canada; p: 495-547.
• Hannon-Engel, SL. (2008). Knowledge development: The Roy Adaptation Model and bulimia nervosa. Nursing Science Quarterly, 21, 126-132. https://doi.org/10.1177/0894318408315015
• İşeri, Ö. (2016). Karaciğer transplantasyonu yapılan hastalarda Roy uyum modeline göre temellendirilen hemşirelik girişimlerinin bakım sonuçlarına etkisi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Kabu Hergül, F., Özbayır, T. (2019). I am as normal as everyone now...: Examination of experiences of patients undergoing bariatric surgery according to Roy’s Adaptation Model: A qualitative study. Clinical Nursing Research. 1-23. https://doi.org/10.1177/1054773819880291
• Kavuran, E. (2017). Tip 2 diyabet tanısı alan hastalara Roy'un Adaptasyon Modeli'ne göre verilen eğitimin diyabet bakım profiline etkisi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Kılıç, E. (2017). Roy adaptasyon modeline göre verilen eğitimin hemodiyaliz hastalarının stres, psikososyal uyum ve öz bakım gücüne etkisi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gaziantep Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Gaziantep.
• Koç, M. (2016). Depresif (Çökkünlük) Bozukluklar. In: Gürhan N, ed. Ruh Sağlığı ve Psikiyatri Hemşireliği. Ankara: Ankara Nobel Tıp Kitabevleri; p: 475-538.
• Lapate, RC., Van Reekum, CM., Schaefer, SM., Greischar, LL., Norris, CJ., Bachhuber, DR., Ryff, CD., Davidson, RJ. (2014). Prolonged marital stress is associated with short‐lived responses to positive stimuli. Psychophysiology, 51, 499-509. https://doi.org/10.1111/psyp.12203
• Lok, N., Buldukoglu, K., Barcin, E. (2020). Effects of the cognitive stimulation therapy based on Roy's Adaptation Model on Alzheimer's patients’ cognitive functions, coping‐adaptation skills, and quality of life: A randomized controlled trial. Perspectives in Psychiatric Care, 1-12. https://doi.org/10.1111/ppc.12472
• Masters, K. (2015). Roy Adaptation Model: Sister Callista Roy. In: Nursing Theories: A Framework for Professional Practice. 2nd ed. Burlington: Jones & Barlett Learning; p: 113.
• Masters, K. (2020). Frameworks for Professional Nursing Practice. In: Masters K, ed. Role Development in Professional Nursing Practice. 5th ed. Burlington: Jones & Bartlett Learning; p: 110-189.
• Mehrekula, Z. (2016). Hemofili hastalarının profilaksiye uyumlarını etkileyen faktörlerin roy adaptasyon modeline göre incelenmesi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Meleis, AI. (2012). On Outcomes: Sister Callista Roy. In: Theoretical Nursing Development and Progress. 5th ed. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins; p: 324-351.
• Moieni, M., Irwin, MR., Jevtic, I., Olmstead, R., Breen, EC., Eisenberger, NI. (2015). Sex differences in depressive and socioemotional responses to an inflammatory challenge: implications for sex differences in depression. Neuropsychopharmacology. 40, 1709-1716.
• Mojtabai, R., Olfson, M., Han, B. (2016). National trends in the prevalence and treatment of depression in adolescents and young adults. Pediatrics, 138, 2016-1878. https://doi.org/10.1542/peds.2016-1878
• Özsoy, M. (2018). Roy adaptasyon modelinin fizyolojik alanı doğrultusunda verilen eğitimin, kalça veya diz artroplastisi olanların erken dönem fiziksel uyumuna ve hareketliliğine etkisi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Yeditepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Pektekin, Ç. (2013). Sister Callista Roy ve Adaptation Kuramı. In: Pektekin Ç, ed. Hemşirelik Felsefesi Kuramlar-Bakım Modelleri ve Politik Yaklaşımlar. 1st ed. İstanbul: İstanbul Tıp Kitabevi; p:111-118.
• Philips, KD., Harris, R. (2014). Adaptation Model. In: Alligood MR, ed. Nursing Theorists and Their Work. 8th ed. Missouri: Elsevier Mosby; p: 303-331.
• Punjani, NS. (2013). Comparison and contrast of Orem’s Self Care theory and Roy’s Adaptation model. i-Manager's Journal on Nursing, 3, 1-5. DOI:10.26634/jnur.3.1.2222
• Roy, SC. (2009a). Elements of the Roy Adaptation Model. In: Roy SC, ed. The Roy Adaptation Model. 3rd ed. New Jersey: Pearson Education; p: 25-54.
• Roy, SC. (2009b). Elements of the Roy Adaptation Model. In: Roy SC, ed. Nursing as a Knowledge-Based Profession. 3rd ed. New Jersey: Pearson Education; p: 2-24.
• Roy, SC. (2009c). Self-Concept Mode of the Person. In: Roy SC, ed. Nursing as a Knowledge-Based Profession. 3rd ed. New Jersey: Pearson Education; p: 321-357.
• Roy, SC. (2009d). The Nursing Process According to the Roy Adaptation Model. In: Roy SC, ed. Nursing as a Knowledge-Based Profession. 3rd ed. New Jersey: Pearson Education; p: 55-86.
• Roy, SC. (2009e). Protection. In: Roy SC, ed. Nursing as a Knowledge-Based Profession. 3rd ed. New Jersey: Pearson Education; p: 198-221.
• Roy, SC., Zhan, L. (2010). Sister Callista Roy’s Adaptation Model. In: Parker ME, Smith MC, eds. Nursing theories and nursing practice. 3rd. Ed. Philadelphia: FA Davis Company; p: 167-181.
• Roy, SC. (2011). Extending the Roy Adaptation Model to Meet Changing Global Needs. Nursing Science Quarterly, 24, 345-351. https://doi.org/10.1177/0894318411419210
• Sadock BJ, Sadock VA, Ruiz P. (2015) Mood Disorders. In: Sadock BJ, Sadock VA, Ruiz P eds. Synopsis of psychiatry: Behavioral sciences/clinical psychiatry. 11th ed. Philadelphia: Wolters Kluwer; p: 752-830.
• Sağlık Bakanlığı. Ulusal Ruh Sağlığı Eylem Planı (2011-2023). Ankara: 2011, p: 5-6.
• Seah, XY., Tham, XC. (2015). Management of bulimia nervosa: A case study with the Roy Adaptation Model. Nursing Science Quarterly. 28, 136-141. https://doi.org/10.1177/0894318415571599
• Senesac, P., Roy, SC. (2015). Sister Callista Roy’s Adaptation Model. In: Smith, MC, Parker, ME, eds. Nursing Theories & Nursing Practice. 4th ed. Philadelphia: FA Davis Company; p: 153-164.
• Şengün, Fİ., Üstün, B., Bademli, K. (2013). Türkiye’de kuram/modele dayalı hemşirelik araştırmalarının incelemesi. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 16, 132-139.
• Şimşek, AB., Dicle, A. (2013). Primer beyin tümörlü hastaların roy uyum modeline göre uyum durumlarının incelenmesi: Niteliksel bir araştırma. Journal of Neurological Sciences, 30, 88-107.
• Townsend, MC., Morgan, KI. (2018). Depressive Disorders. In: Townsend MC, Morgan KI, eds. Psychiatric Mental Health Nursing: Concepts of Care in Evidence-Based Practice. 9th ed. Philadelphia: FA Davis Company; p: 494-527.
• Townsend, MC. (2016). Ruh Sağlığı ve Psikiyatri Hemşireliğinin Temelleri: Kanıta Dayalı Uygulama Bakım Kavramları Çeviren: Ançel G. Depresif Bozukluklar. 6. basım, Akademisyen Tıp Kitabevi, Ankara; s: 378-423.
• Trigoboff, E. (2014). Mood Disorders. In: Kneisl CN, Trigoboff E, eds. Contemporary Psychiatric-Mental Health Nursing. 3rd ed. London: Pearson Education; p: 336-365.
• Turan Kavradim, S., Canli Özer, Z. (2020). The effect of education and telephone follow‐up intervention based on the Roy Adaptation Model after myocardial infarction: Randomised controlled trial. Scand J of Caring Sci., 34, 247-260. https://doi.org/10.1111/scs.12793
• Ulusal Tez Merkezi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2021, https://tez.yok.gov.tr/.
• Uzun, Ş. (2017). Sister Callista Roy: Adaptasyon Modeli. In: Karadağ A, Çalışkan N, Baykara GZ, eds. Hemşirelik Teorileri ve Modelleri. 1st ed. İstanbul: Akademi Basın ve Yayıncılık; p: 369-442.
• Üstün, B., Gigliotti, E. (2009). Nursing research in Turkey. Nursing Science Quarterly, 22, 206-208. https://doi.org/10.1177/0894318409338691
• Varcarolis, EM. (2013). Mood Disorders: Depression. In: Varcarolis EM, ed. Essentials of Psychiatric Mental Health Nursing. 2nd ed. China: Elsevier Saunders; p: 245-275.
• Velioğlu, P. (2012). Roy’un Adaptayon Kuramı Sister Callista Roy. In: Velioğlu P, ed. Hemşirelikte Kavram ve Kuramlar. 2nd ed. İstanbul: Akademi Basın ve Yayıncılık; p: 364-387.
• Vicdan, AK., Karabacak, BG. (2014). Hemşirelik modellerinden: Roy Adaptasyon Modeli. Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 5, 255-259.
• Videbeck, SL. (2020). Mood Disorders and Suicide. In: Videbeck SL, ed. Psychiatric-Mental Health Nursing. 8th ed. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins; p: 652-742.
• Warren, BJ. (2018). Depression. In: Boyd MA, ed. Psychiatric Nursing Contemporary Practice. 6th ed. Philadelphia: Wolter Kluwer; p: 756-797.
• Whetsell, MV., Gonzalez, YM., Moreno-Fergusson, ME. (2011). Models and Theories Focused on a Systems Approach. In: Butts JB, Rich KL, eds. Philosophies and Theories for Advanced Nursing Practice. 1st ed. Sudbury: Jones & Bartlett Learning; p: 415-445.
• WHO. (2001). The world health report 2001 - mental health: new understanding, new hope, Erişim tarihi: 23 Mayıs 2019, https://www.who.int/whr/2001/en/whr01_en.pdf?ua=1.
• WHO. (2011). Global burden of mental disorders and the need for a comprehensive, coordinated response from health and social sectors at the country level, Erişim tarihi: 23 Mayıs 2019, http://apps.who.int/gb/ebwha/pdf_files/eb130/b130_9-en.pdf.
• WHO. (2017). Depression, Erişim tarihi: 22 Mayıs 2019, https://www.who.int/mental_health/management/depression/en/.
• Yıldız, E. (2019). Roy Adaptasyon Modeline göre verilen tekrarlı hemşirelik eğitiminin bariatrik cerrahi uygulanan hastaların uyum süreçlerine etkisinin incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Sivas.
• Zuhur, Ş., Özpancar, N. (2017). Türkiye'de kronik hastalık yönetiminde hemşirelik modellerinin kullanımı: Sistematik derleme. Turkish Journal of Research & Development in Nursing, 19, 57-74.