Gıda Katkı Maddelerinin İstihale Yönünden Değerlendirilmesi

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 2, 21 - 33, 18.12.2020

Fatih Gültekin , Orhan Çeker , Adem Elgün , Mehmet Gürbilek , Murat Şimşek , Rıfat Oral , Saffet Köse , Selman Türker , Hamdi Döndüren , Mustafa Ünaldı , Erdoğan Küçüköner , Hasan Yetim , Bülent Dede , Ahmet Aydın , İsmail Özmen , Levent Başayiğit , Mustafa Cengiz , Tahir Tilki , Sümeyye Akın

Öz

Gıda katkı maddelerinin önemli bir kısmı hayvansal kaynaklardan elde edilmektedir. Elde edildiği kaynak ve üretim sürecinde geçirdiği fiziksel ve kimyasal işlemler, bu maddelerin fıkhi durumunu belirlemektedir. Tüketilmesi caiz olmayan bir kaynaktan elde edilen ancak üretim aşamasında kimyasal değişime yani istihaleye uğrayarak yapı ve özelliğini değiştiren maddeler caiz hale gelebilmektedir. Fiziksel değişimler istihale oluşturmaz. Bu makalede İslam hukukundaki istihale örnekleri topluca değerlendirilerek örneklerdeki değişimlerin mantığı, günümüz gıda katkı maddelerine uyarlanmaya çalışılmıştır. Buna göre domuzun her şeyi necis olduğundan istihaleye uğrasın veya uğramasın gıda katkı maddesi üretiminde hammadde olarak kullanılamaz. Kimyasal açıdan trigliseritler gliserol ve yağ asitlerine, proteinler ise amino asitlerine kadar parçalanırlarsa istihaleye uğrarlar. Bu parçalanmayla ortaya çıkan gliserol, yağ asitleri ve amino asitlerin başka maddelerle birleşerek oluşturdukları yeni bileşikler de istihale kapsamına girer. Ancak, monogliserit, digliserit, fosfolipit, nükleotitler, jelatin ve fosfatidik asit gibi maddeler, kendisini oluşturan temel yapılara kadar parçalanmadığı için istihaleye uğramamıştır. Ayrıca, bu maddelerin başka maddelerle birleşerek oluşturdukları yeni katkı maddeleri de istihaleye uğramamaktadırlar.

Anahtar Kelimeler

istihale, kimyasal değişim, gıda katkı maddeleri

Evaluation of Food Additives in terms of Istihalah

Öz

Some of the food additives are obtained from animal sources. Resources of the food and the physical and chemical changing process in the production process determine their rulings in Islamic law. The substances obtained from non halal (unlawful) sources may be considered halal (lawful) when the chemical changes were taken place during the production, that is called istihalah. Physical changes do not cause to istihalah. In this article, the istihalah examples given in Islamic law are evaluated, interpreted and adapted to the current food additives. According to this, the following results were obtained: Every part of the swine is not allowed to use as a raw material in the production of food additives whether it was undergone to istihalah or not. Because everything belong to swine is considered dirty (najis). Chemically, triglycerides are undergone istihalah if they are brokendown to glycerol and fatty acids. Proteins are undergone istihalah if they are totally brokendown to their amino acids. When glycerol, fatty acids and amino acids generated from these breakdowns are used to produce new substances, the new products are accepted as undergone to istihalah. However, monoglycerides, diglycerides, phospholipids, nucleotides, gelatins and phosphatidic acids as metabolites are not accepted as undergone to istihalah. Because, they are not hydrolyzed to their subunits, so they do not lose their features. If these compounds are combined with new additives, the new component are also not accepted as undergone to istihalah.

Anahtar Kelimeler

Istihalah, chemical changes, food additives

Kaynakça

• Bilmen, Ö. N. (1986). Büyük İslam İlmihali. Bilmen Basım ve Yayınevi, İstanbul 1986, s. 57-60.
• Boran, M. (2016). Hanefi Mezhebinde Yiyecek ve İçeceklerde Helallik ve Haramlık Ölçüleri. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Temel İslâm Bilimleri Anabilim Dalı İslâm Hukuku Bilim Dalı Doktora Tezi, Çanakkale, Türkiye, s. 157-158.
• Çayıroğlu, Y. (2013). İslâm Hukuku’na Göre Helâl Gıda Sorunu. Doktora. Marmara Üniversitesi Temel İslâm Bilimleri Ana bilim Dalı İslâm Hukuku Bilim Dalı Doktora Tezi, İstanbul, Türkiye, s. 209-212.
• Dodwell, V., Bender, D., Botham, K., Kennelly, P., & Weil, P. (2019). Harper'ın Resimli Biyokimyası. Güneş Yayınevi, s. 522.
• Ebu’l-Leys es-Semerkandi. ‘Uyûnu’l-mesâil. Beyrut, 1998, s. 222.
• el-Fetâvâ’l-Hindiyye. Beyrut, 1991, I, 42-45, V, s. 339.
• El-Hatîb, Y. b. N. (1424/2003). el-İstihālah ve ahkāmuhā fi’l-fiqhi’l-İslāmī. In Majalla Macmaʿi’l-fiqhi’l-İslāmī (XIV/16, 83–233). Mekke.
• El-Samragy, Y. (2016). The Use of Blood and Derived Products as Food Additives. In Food Additives. s. 239-266.
• Gündüz, H. H. (2009). Gıda Katkı Maddeleri ve Riskleri. VI. İslâm Hukuku Anabilim Dalı Koordinasyon Toplantısı ve İslâm Fıkhı Açısından Helâl Gıda -Gıdalardaki Katkı Maddeleri- Sempozyumu: Bildiriler (haz. Ali Kaya v.d.), Bursa, s. 80-81.
• Harvey, R., & Champe, P. (2007). Lippincott’s İllustrated Reviews Serisinden: Biyokimya. Nobel Tıp Kitabevi, s. 173.
• Harvey, R., & Champe, P. (2007). Lippincott’s İllustrated Reviews Serisinden: Biyokimta. Nobel Tıp Kitabevi, s. 296.
• İbn Âbidîn, Reddü’l-muhtâr. nşr. Ali M. Muavvaz – Âdil Ahmed Abdülmevcûd. Riyad 1423/2003. I, 519-520, 534.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed. el-Beyân ve’t-tahsîl. Beyrut 1988, I, 155.
• Jamaludin, M. - Ramli, M. A. (2012). Fiqh Istihalah: Integration of Science and Islamic Law. Revelation & Science. 02. s. 117-123.
• JECFA, (2000). Ammonium salts of phosphatidic acid”, Combined Compendium of Food Additive Specifications (online edition), http://www.fao.org/fileadmin/user_upload/jecfa_additives/docs/Monograph1/Additive-026.pdf (Access time; June 1, 2020).
• JECFA. (1973). Acetic and fatty acid esters of glycerol, Combined Compendium of Food Additive Specifications (online edition), http://www.fao.org/fileadmin/user_upload/jecfa_additives/docs/Monograph1/Additive-003.pdf (Access time; June 1, 2020). JECFA. (1993). Lecithin. Combined Compendium of Food Additive Specifications (online edition), http://www.fao.org/fileadmin/user_upload/jecfa_additives/docs/monograph4/additive-250-m4.pdf (Access time; June 1, 2020).
• Kara, H. H., Bor, Y. (2019). A review on: production, usage, health effect and analysis of mono- and diglycerides of fatty acids. Helal ve Etik Araştırmalar Dergisi, 1(1), s. 40-47.
• Laganà, P., Avventuroso, E., Romano, G., Gioffré, M.E., Patanè, P., Parisi, S., Moscato, U., Delia, S. (2017). Chemistry and Hygiene of Food Additives. Springer.
• Murray, RK., Granner, D.K., Mayes, P.A., Rodwell, V.W. (2019). Harper’s Illustrated Biochemistry. Lange Medical Books/McGraw-Hill Medical Publishing Division. s. 129-140.
• NIIR Board of Consultants & Engineers. (2005). The preparation of amino acids and proteins. In Handbook on Fine Chemicals, Vitamins, Amino Acids and Proteins. National Institute of Industrial Research, http://www.niir.org/books/book/zb,,e2_a_0_0_a/Handbook+on+Fine+Chemicals,+Vitamins,+Amino+Acids+and+Proteins/index.html (Access time; June 1, 2020).
• Okur, K. H. (2009). İslam Hukuku Açısından Helal ve Haram Olan Gıdalar ve Bazı Güncel Meseleler. Usûl: İslam Araştırmaları, 2009, sayı: 11, s. 7-40.
• Okur, K. H. (2016). Istihâle. TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/istihale-fikih (07.06.2019).
• Şenol, Y. (2014). Kur’an ve Sünnet Işığında Helal Gıda. Süleymaniye Vakfı yayınları, 2013, s. 115.
• Şimşek, M., (2019). Helal Gıda Araştırmalarında Günümüz Fıkıh Problemi Olarak İstihâle ve İstihlâk. Helal ve Etik Araştırmalar Dergisi, 1 (1): 1-7.Yâsîn b.
• Nâsır el-Hatîb, “el-İstihâle ve ahkâmühâ fi’l-fıkhi’l-İslâmî”, Mecelletü’l-Mecmaʿi’l-fıkhi’l-İslâmî, XIV/16, Mekke 1424/2003, s. 183-233.